Kurpianka w wielkim świecie: MAŁA OJCZYZNA: Koło Gospodyń Wiejskich w Żelaznej Rządowej (gmina Jednorożec)

Zapraszam do poznania historii Koła Gospodyń Wiejskich w Żelaznej Rządowej. W 2019 r. obchodziło pięćdziesięciolecie, a w 2022 r. kobiety dostały Kurpika, Nagrodę Prezesa Związku Kurpiów. Koniec roku 2023 to sukces w postaci wyróżnienia w rodzinnej gminie, czyli Statuetka Jednorożca. Koło zostało więc docenione i w gminie Jednorożec, w której na co dzień działa, i w regionie kurpiowskim. Za co? Za ogrom pracy społecznej, którą wykonuje... od 1969 r.!

Lokalne aktywistki działały już przed założeniem Koła Gospodyń Wiejskich w 1969 r. W grupie założycielek, aktywnych w latach 70. i 80. XX w., były: Zofia Olender (pierwsza przewodnicząca KGW), Genowefa Krajewska, Zofia Krawczyk, Stanisława Śliwińska, Helena Sędrowska, Helena Fąk oraz Helena Grabowska. W 1974 r. do grupy dołączyły: Maria Więcek, która została przewodniczącą KGW w latach 80. XX w., Kazimiera Kuzia, Marianna Prusik, Helena Krystkiewicz, Stanisława Milińska, Zofia Jurczak, Stanisława Kisiel, Eugenia Prusik. Pozostałe członkinie KGW to: Zofia Krajewska, Celina Kuczyńska, Maria Sender, Halina Jurczak oraz Zofia Berk.

Lata 70. XX w. Procesja eucharystyczna w Parciakach. Biorą w niej udział parafianki z Żelaznej Prywatnej, Żelaznej Rządowej i Żelaznej Rządowej-Gutochy. Zbiory Kazimiery Kuzi

W 1974 r. w remizie OSP w Żelaznej Rządowej odegrano „Wesele kurpiowskie”, które uświetniło oddanie do użytku nowego murowanego budynku remizy. Kobiety z KGW znały zwyczaje weselne, ponieważ jedna z nich, Genowefa Krajewska, była czepiarką i jeździła po okolicy, by spełniać obowiązki na weselach. W przygotowaniu przedstawienia pomogła jej Zofia Olender. Inne organizowane przez KGW imprezy to uroczystości na Dzień Kobiet, gościna z okazji Tłustego Czwartku itp.

Członkinie KGW z Żelaznej Rządowej na spotkaniu w Jednorożcu. Zbiory Kazimiery Kuzi

Członkinie KGW w okresie PRL brały udział w licznych kursach. Organizowano je przy pomocy kółka rolniczego. Pierwszy – krawiecki – odbył się w budynku starej szkoły w Żelaznej Rządowej przed 1965 r. W latach 1974–1980 u Olendrów odbywały się kursy gotowania i pieczenia. Zajęcia prowadzono też w domach Prusików i Więcków. Trwały od kilku dni do tygodnia. Kobiety uczyły się nowych metod obróbki mięsa czy gospodarowania w domu. Na koniec kursu instruktorka otrzymywała od kobiet, które brały udział w kursie – a były to nie tylko członkinie KGW – prezent. Urządzano poczęstunek, śpiewano przyśpiewki, kobiety prezentowały efekty nauki. Pielęgnowały tradycję w postaci kurpiowskich receptur, które przekazywały z pokolenia na pokolenie.

Koło organizowało wiele wycieczek krajoznawczych we współpracy z kółkiem rolniczym. Za opłatą jechał, kto chciał, nie tylko członkinie KGW. Wieloletnią organizatorką wyjazdów była Zofia Olender. Wyjeżdżano do Częstochowy, Łomży, na kilka dni do Krakowa i Oświęcimia, ale też do miejsc objawień – w Licheniu, Świętej Lipce – czy na grób ks. J. Popiełuszki w Warszawie.

Lata 70. XX w. Wycieczka mieszkańców i mieszkanek Żelaznej Rządowej do Krakowa. Zbiory Wojciecha Łukaszewskiego

Gospodynie z Żelaznej śpiewały na powitanie biskupa podczas wizytacji w parafii Parciaki. Inicjowały i podtrzymywały tradycję nabożeństw majowych przy przydrożnych krzyżach i kapliczkach w Żelaznej Rządowej (w Kurczym Lasku, na skrzyżowaniu w Żelaznej Rządowej, podobnie w Żelaznej Rządowej, w Żelaznej Rządowej-Gutosze przy przydrożnym krzyżu, a dawniej też na koloniach Grądy i Kawały). Uświetniały powitanie oraz pożegnanie proboszcza w Parciakach. Wykonywały pieśni kościelne.

Pożegnanie jednego z proboszczów parafii Parciaki. Zbiory Kazimiery Kuzi

Niektóre piosenki układała Genowefa Krajewska. Halina Sędrowska, Zofia Krawczyk, Zofia Olender śpiewały pieśni, także je układały i spisywały, przekazując młodszym kobietom. Wymyślano przyśpiewki i skecze. Wiele z nich nawiązywały lub nawet bezpośrednio odnosiło się do warunków lokalnych, do życia w Żelaznej Rządowej lub Prywatnej. Repertuar, do dziś używany, tworzony był jeszcze przed wielu laty. Skoczne kurpiowskie piosenki i przyśpiewki zawsze wprawiały w dobry humor gości przybyłych na organizowane przez KGW uroczystości.

Występ na uroczystości Nadania Herbu i Flagi Gminie Jednorożec, 7 VI 2003 r., stadion sportowy w Jednorożcu. Źródło: „Głos Gminy Jednorożec”, 2006, 2, okładka (s. 4).

Występ na festynie w Jednorożcu. Zbiory Kazimiery Kuzi

Jeden z występów KGW, 2015 r. Zbiory Kazimiery Kuzi

Zespół śpiewaczy działający przy KGW został założony oficjalnie w 1992 r. Wtedy to Barbara Gałązka, prezeska ostrołęckiego regionalnego Krajowego Związku Rolników, Kółek i Organizacji Rolniczych, zaproponowała solistkom z Żelaznej Rządowej występy wokalne. Od tamtej pory kobiety regularnie biorą udział w Regionalnym Przeglądzie Zespołów Artystycznych KGW – Przeglądzie Pieśni Ludowej na Dniach Tłuszcza. Wielokrotnie uczestniczyły w uroczystościach gminnych w Jednorożcu i powiatowych w Przasnyszu (festyny, dożynki, Złote Gody), ale też parafialnych w Parciakach (festyny). Występowały w Baranowie czy w Jednorożcu na spotkaniach integracyjno-kulturalnych dla emerytów i rencistów z terenu gminy, organizowanych przez miejscowe KGW. Koło z Żelaznej organizowało takie spotkania także w swojej wsi. W 2013 r. zespół KGW uświetnił uroczystość odsłonięcia pomnika powstańca w 150. rocznicę bitwy pod Żelazną Rządową. Działalność grupy docenił Marszałek Województwa Mazowieckiego Adam Struzik, 5 VIII 2018 r. nadając Zespołowi Artystycznemu KGW w Żelaznej Rządowej Dyplom Uznania „za całokształt twórczości na rzecz pielęgnowania folkloru i tradycji ludowej oraz cenny wkład w życie społeczno-kulturalne lokalnej społeczności”.

Zbiory Kazimiery Kuzi

Na próby kobiety zbierały się w mieszkaniach członkiń KGW. Tam też wielokrotnie plotły wieńce dożynkowe. Pierwszy, jak wspomina Kazimiera Kuzia, która od ok. 2007 r. pełni funkcję przewodniczącej KGW, uplotły na dożynki gminne w Jednorożcu. Pomagali im członkowie rodzin. Wykonywały dekoracje z papieru i bibuły, szczególnie przed świętami: kwiaty, kierce, palemki, wieńce na misje święte czy inne okazje. Dekorowały trasę przejazdu biskupa wstążeczkami, przygotowywały bramę powitalną dla biskupa w miejscu punktu katechetycznego w domu Olendrów (naprzeciw ośrodka zdrowia).

Lata 80. XX w. Dożynki parafialne w Parciakach – wieńce ze wszystkich wsi i ich kolonii. Zbiory Kazimiery Kuzi

Lata 80. XX w. Dożynki parafialne w Parciakach, widoczne KGW z Żelaznej Rządowej. Zbiory Kazimiery Kuzi

Lata 80. XX w. Dożynki parafialne w Parciakach. Kobiety z KGW w Żelaznej Rządowej przy samodzielnie wykonanym wieńcu. Zbiory Kazimiery Kuzi

KGW z Żelaznej Rządowej na dożynkach. Zbiory Kazimiery Kuzi

Dożynki województwa ostrołęckiego w Przasnyszu, 1988 r. Wieniec KGW z Żelaznej Rządowej. Fot. Sławomir Olzacki

Na dożynkach w Częstochowie. Zdjęcie w prasie, wycinek ze zbiorów Kazimiery Kuzi

Dożynki w Parciakach, 23 IX 2007 r. Zbiory Kazimiery Kuzi

Dożynkowy pochód w drodze do kościoła, dożynki parafialne i odpust w Parciakach, 28 VIII 2022 r. Fot. Maria Weronika Kmoch

Procesja eucharystyczna wokół kościoła, dożynki parafialne i odpust w Parciakach, 28 VIII 2022 r. Fot. Maria Weronika Kmoch

„Żelaźnianki to Kurpianki” z radnym Włodzimierzem Bruździakiem i wieńcem dożynkowym, dożynki parafialne i odpust w Parciakach, 28 VIII 2022 r. Fot. Maria Weronika Kmoch

Początkowo panie występowały w strojach galowych: czarne spódnice i białe bluzki. Jednolite stroje to stosunkowo nowe rozwiązanie, wprowadzone w latach 90. XX w. Spódnice i fartuszki szyła Mariola Bruździak. Białe koszule oraz chusty w kwiaty z frędzlami zostały zakupione. Stroju dopełniały czarne buty oraz korale, które każda z gospodyń kupowała samodzielnie, dlatego nieznacznie się różniły, ale i indywidualizowały ubiór. Żelaźnianki wspominają, że w tych działaniach szczególnie wspierali je wójtowie gminy Jednorożec: Stanisław Goś i Michał Lorenc.

KGW z Żelaznej Rządowej po uroczystości Nadania Herbu i Flagi Gminie Jednorożec z pamiątkowym pucharem, 7 VI 2003 r., stadion sportowy w Jednorożcu. Zbiory Kazimiery Kuzi.

Środki na działalność kobiety czerpały z prowadzenia wypożyczalni zastawy stołowej. Przechowywano je najpierw w remizie strażackiej, potem w domach członkiń KGW. Środki na zakup pochodziły z prywatnych zasobów członkiń, wpływów z zabaw wiejskich oraz ze wsparcia otrzymanego od kółka rolniczego. Zastawa była wypożyczana na wesela i inne imprezy rodzinne, jak chrzciny czy stypy. Kiedyś opiewała na 200 osób, obecnie na 100. Wypożyczano ją w Żelaznej Rządowej, Żelaznej Prywatnej, Parciakach, ale też w sąsiednich wsiach z gm. Baranowo (Ziomek) czy Chorzele (Rzodkiewnica). Zastawa nadal jest używana.

Czterdziestolecie KGW z Żelaznej Rządowej w miejscowej remizie OSP, 2009 r. Zbiory Kazimiery Kuzi

Jeszcze dekadę temu, po uroczystości z okazji 40-lecia KGW w Żelaznej Rządowej, pisano, że młode kobiety nie garną się do działalności w kole. W 2019 r. się to zmieniło. Do grupy wieloletnich działaczek dołączyły młode gospodynie. Obecnie skład KGW w Żelaznej Rządowej, zarejestrowanego jako „Żelaźnianki to Kurpianki”, to: Joanna Abramczyk, Mariola Bruździak, Amelia Prusik, Agnieszka Piotrak, Kamila Orzoł, Hanna Kowalczyk, Teresa Zembek, Ewelina Zembek, Barbara Suchowiecka, Lucyna Samsel, Marta Koziatek, Helena Tabaka, Teresa Kłos, Anna Pliszka, Zofia Berk, Kazimiera Kuzia, Marianna Prusik, Halina Jurczak, Stanisława Kisiel, Zofia Jurczak, Jadwiga Abramczyk.

W marcu koło zostało zarejestrowane jako Koło Gospodyń Wiejskich w Żelaznej Rządowej „Żelaźnianki to Kurpianki”. Członkinie koła wyposażyły się w koszulki z napisem je identyfikującym i motywem wycinanki. Natomiast 2 VI 2019 r. w remizie OSP w Żelaznej Rządowej odbyła się uroczystość z okazji pięćdziesięciolecia organizacji.

Członkinie koła uczestniczą w różnych spotkaniach w bliższej i dalszej okolicy. Uczestniczyły w festynach gminnych i parafialnych. Na ich stoiskach nigdy nie brakuje pyszności, które same szykują. Biorą udział w spotkaniach gminnych, np. z okazji Dnia Kobiet. Przedstawicielki koła wzięły udział w I Mazowieckim Kongresie Kół Gospodyń Wiejskich 25 IV 2019 r. w Siedlcach.

Kobiety dbają o integrację. Angażują się w działania na rzecz najbliższej okolicy, wsi Żelazna Prywatna, Żelazna Rządowa i Żelazna Rządowa-Gutocha. Pamiętają o osobach na emeryturze i rencie, o samotnych. Spotykają się z innymi organizacjami. Urządzają spotkania z różnych okazji, np. w karnawale, przed świętami. Wiedzą, że kluczem do skutecznego działania w grupie jest zbudowanie relacji, dlatego dużo czasu spędzają na wyjazdach, spotkaniach integrujących członkinie koła.

Występ kobiet z KGW w Żelaznej Rządowej podczas spotkania integracyjnego dla emerytów, emerytek, rencistek i rencistów w remizie OSP w Żelaznej Rządowej, 13 V 2012 r. Fot. Wojciech Łukaszewski. Źródło: „Głos Gminy Jednorożec”, 2012, 2 (26), s. 10.

Spotkanie integracyjne dla emerytów, emerytek, rencistek i rencistów w świetlicy gimnazjum w Jednorożcu, 25 IV 2010 r. Fot. Wojciech Łukaszewski. Źródło: „Głos Gminy Jednorożec”, 2010, 2 (7), s. 8.

Uczestniczą w szkoleniach, podnosząc kwalifikacje. Dzięki temu mogą pozyskiwać środki finansowe na realizację pomysłów.

Prowadzą działania społeczne dla osób mniej uprzywilejowanych. Współpracują z Bankiem Żywności w Ciechanowie. Biorą udział w akcjach charytatywnych. Prowadzą działania animacyjne dla dzieci.

Jako cele działania członkinie koła wskazują: integrowanie kobiet do wspólnego działania, kultywowanie tradycji kurpiowskiej oraz aktywny udział w promowaniu swojej miejscowości i gminy. Chcą kontynuować pracę poprzednich pokoleń, kobiet, które zawsze działały na rzecz swojej małej ojczyzny, które aktywizowały społeczność lokalną i pobudzały rozwój wsi. Do organizacji należą gospodynie z Żelaznej Rządowej, Żelaznej Prywatnej oraz Żelaznej Rządowej-Gutochy. Swoją postawą nawiązują do poprzedniczek, które wraz z pozostałymi mieszkańcami wsi potrafiły się zjednoczyć we wspólnym celu. Dzięki temu powstały: ośrodek zdrowia, szkoła, remiza czy lecznica weterynaryjna.

Z aktywności na rzecz zachowania tradycji regionalnych warto wskazać udział w zapustach. Kobiety współorganizują inicjatywy patriotyczne (np. marsz z flagami przez wieś z okazji 11 listopada). Brały udział m.in. w odsłonięciu pomnika powstańca w Żelaznej Rządowej w 130. rocznicę wybuchu powstania styczniowego.

Siedziba KGW to remiza OSP w Żelaznej Rządowej. Członkinie KGW otwierały jej podwoje na wiele spotkań i uroczystości, które współorganizowały. Przykładowo w lipcu 2022 r. „Żelaźnianki to Kurpianki” wraz ze „Stowarzyszeniem Przyjaciele Ziemi Jednorożeckiej” organizowały spotkanie organizacji pozarządowych z gminy Jednorożec połączone z odwiedzinami zespołu Klęcinianki z Pomorza. Remizę oddano do użytku (po renowacji i rozbudowie) w czerwcu 2022 r.

Osoby uczestniczące w spotkaniu z okazji przekazania nieśmiertelnika żołnierza Władysława Łanieckiego pochowanego na cmentarzu pierwszowojennym w Parciakach po obiedzie w remizie OSP w Żelaznej Rządowej przygotowanym przez członkinie miejscowego KGW, 19 VI 2021 r. Fot. Jacek Czaplicki

W Ostrołęckim Centrum Kultury 20 czerwca 2022 r. Koło Gospodyń Wiejskich „Żelaźnianki to Kurpianki” odebrało Kurpika 2021 w kategorii Budzenie tożsamości. Jest to najwyższa w hierarchii i najważniejsza nagroda na Kurpiach.

Członkinie KGW z Żelaznej Rządowej odbierają Kurpika od Prezesa Związku Kurpiów Mirosława Grzyba. Źródło (dostęp 2 III 2024 r.).

Członkinie KGW z Żelaznej Rządowej z wójtem gminy Jednorożec Krzysztofem Iwulskim. Przemawia Kazimiera Kuzia. Źródło (dostęp 2 III 2024 r.).

Członkinie KGW z Żelaznej Rządowej: z lewej Kazimiera Kuzia, z prawej jej córka Mariola Bruździak, obecna przewodnicząca KGW. Źródło (dostęp 2 III 2024 r.).

W dniu 28 XII 2023 r. koło zostało docenione Statuetką Jednorożca 2023 za wyjątkowe zaangażowanie, bezcenny wkład pracy społecznej na rzecz Gminy Jednorożec, szerzenie kultury kurpiowskiej i integrowanie lokalnego środowiska na wielu płaszczyznach oraz promocję naszej małej ojczyzny.