Budownictwo sakralne na Kurpiowszczyźnie ma późną proweniencję. Do czasu pojawienia się w Zagajnicy stałego osadnictwa siedziby parafii znajdowały się w miastach na jej obrzeżach. Pierwszą świątynią w Zagajnicy był kaplica w Myszyńcu – w 1650 r. królowa Ludwika Maria Gonzaga ufundowała tu siedzibę misji jezuickiej. Z kolei w Puszczy Białej pierwszy kościół stanął w 1392 r. w Obrytem. W XI w. mógł już istnieć kościół w Zambskach Kościelnych. Osadnictwo w Puszczy Białej jest starsze niż w Puszczy Zielonej, więc i wcześniej zaczęto tu stawiać kościoły.Pierwotnie obie puszcze znajdowały się w diecezji poznańskiej, a od 1075 r. płockiej. W 1818 r. powstała archidiecezja warszawska (gnieźnieńska była w zaborze pruskim), do niej należała diecezja płocka. W 1925 r. z terenu diecezji sejneńskiej powstała diecezja łomżyńska, do której włączono dekanaty ostrołęcki i ostrowski, w 1992 r. powiększając ją o tereny dekanatów wyszkowskiego i chorzelskiego. Od tej pory prawie cała Kurpiowszczyzna znajduje się w obrębie diecezji łomżyńskiej, jedynie parafie dekanatu pułtuskiego (Obryte, Pniewo, Sokołowo Włościańskie, Zambski Kościelne) i parafia Zatory w dekanacie serockim należą do diecezji płockiej.
W tym artykule opisuję kościoły parafialne i filialne w parafiach Puszczy Zielonej i Białej obejmujących wsie kurpiowskie. Wskazałam też świątynie w miejscowościach nie mających takiej proweniencji, ale kultywujących tradycje kurpiowskie.
