Lipiński urodził się 3 II 1919 r. w miejscowości Budne-Sowięta w gminie Baranowo. Ukończył 7 klas szkoły powszechnej i szkołę rolniczą. Działalność konspiracyjną rozpoczął w styczniu 1940 r. w lokalnej grupie niepodległościowej. W 1941 r. został zaprzysiężony w Związku Walki Zbrojnej w Obwodzie Przasnysz (późniejsza Armia Krajowa). Początkowo pełnił funkcję łącznika. Zagrożony dekonspiracją, przeszedł na teren Generalnego Gubernatorstwa, gdzie został włączony do pionu wywiadowczego. W styczniu 1944 r. został schwytany przez niemiecką żandarmerię jako uchylający się od pracy przymusowej i wysłany na półtoraroczne przymusowe roboty w obozie pracy w Niemczech. Uciekł i włączył się w działania AK. Ponownie zatrzymany, został uwięziony w obozie karnym w Działdowie (KL Soldau), skąd uciekł 1 VIII 1944 r.
 |
| NN i Eugeniusz Lipiński. Źródło: R. Radzik, Walczyć jak nasi przodkowie. NZW na Mazowszu Północnym 1945–1954 w fotografiach i dokumentach, Kraków 2023. |
Na portalu Wilcze Tropy czytamy: „Powrócił w rodzinne strony i wstąpił do oddziału partyzanckiego AK (prawdopodobnie do OP „Łowcy Leśni”). W służbie czynnej pozostawał do 13 XI 1944 r., kiedy to zwolniono go ze względu na stan zdrowia. Po wyzdrowieniu powrócił do służby w szeregach konspiracji”.
Po wojnie brał aktywny udział w antykomunistycznym ruchu oporu. W maju 1945 r. został mianowany dowódcą terenowej grupy samoobrony, na czele której wykonał kilka akcji, skoncentrowanych w pow. ostrołęckim. Po ujęciu przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego uciekł z aresztu.
 |
| Eugeniusz Lipiński „Mrówka”. Źródło (dostęp 13 III 2020 r.). |
W dniu 22 VI 1946 r. wstąpił do oddziału Narodowego Zjednoczenia Wojskowego ppor. Mariana Kraśniewskiego „Burza”, podległego Komendzie Powiatu Ostrołęka krypt. „Orawa”. NZW powstało po zakończeniu okupacji niemieckiej. Na północnym Mazowszu zaczęło działać w maju 1945 r. właśnie w pow. ostrołęckim, potem rozrastało się na inne powiaty. NZW skupiło się na rozbudowie pionu walki zbrojnej. Oddziały zabijały agentów i członków PPR, rozbrajały posterunki MO, urzędy gminne oraz niszczyły dokumentację.
Wraz z oddziałem Lipiński wziął udział w kilku operacjach bojowych na posterunki Milicji Obywatelskiej. Jak pisano w 1962 r. w czasopiśmie „5 Rzek”, Banda MRÓWKI na przykład na terenie gromady Krzynowłoga Wielka zamordowała na oczach żony i dzieci sekretarza Polskiej Partii Robotniczej rozbijając mu głowę i masakrując ciało motykami. Pamiętać jednak należy, że wspomniane czasopismo miało profil informacyjno-kulturalno-propagandowy. Wśród jego twórców znalazły się osoby związane z PZPR i MO.
 |
| Oddziały NZW na Mazowszu. Źródło (dostęp 13 III 2020 r.). |
Lipiński nie ujawnił się w 1947 r. podczas amnestii żołnierzy podziemia. Podporządkował się nowej Komendzie „XVI” Okręgu NZW (krypt. „Orzeł”), otrzymując przydział do oddziału partyzanckiego Pogotowia Akcji Specjalnej Komendy Obwodu NZW „Mściciel”. Obejmował on zasięgiem tereny powiatów: makowskiego i w części przasnyskiego. Po śmierci Czesława Rudzińskiego „Michała” w walce z UB 26 VI 1947 r. Lipiński otrzymał dowództwo jednego z 3 patroli, liczącego ok. 6 żołnierzy. Kilkuosobowe patrole stały się – od lata 1947 r. – podstawową jednostką poruszającą się w terenie. Przybrały na sile akcje wymierzone przeciwko członkom PPR, funkcjonariuszom MO i UB oraz ich agentom. Tych ostatnich przybyło w wyniku akcji ujawniania się partyzantów.
 |
| Źródło: R. Radzik, Walczyć jak nasi przodkowie. NZW na Mazowszu Północnym 1945–1954 w fotografiach i dokumentach, Kraków 2023. |
W dniu 24 VI 1948 r., po rozbiciu sztabu XVI Okręgu NZW, kontynuował działalność w ramach okręgu krypt. „Tęcza”. Cieszący się nieposzlakowaną opinią wśród dowództwa Lipiński został awansowany do stopnia sierżanta. Komendant „Mściciela” Witold Borucki „Dąb” „Babinicz” wyznaczył trzyosobowy zespół, który miał go zastąpić w przypadku pochwycenia (Stanisław Suchołbiak „Szary”, Eugeniusz Lipiński „Mrówka” i Witold Sieczkowski „Biały”). Komendant przeprowadził reorganizację. Lipiński z dniem 1 IV 1948 r. został dowódcą Komendy Powiatowej NZW krypt. „Wiosna”, obejmującej zasięgiem północną część powiatu przasnyskiego. Dowodził też patrolem partyzanckim (6 żołnierzy).
 |
| Zaświadczenie o awansie Lipińskiego na sierżanta. Źródło: R. Radzik, Walczyć jak nasi przodkowie. NZW na Mazowszu Północnym 1945–1954 w fotografiach i dokumentach, Kraków 2023. |
 |
| Eugeniusz Lipiński „Mrówka” z prawej. Źródło (dostęp 13 III 2020 r.). |
W tym czasie Lipiński brał czynny udział w walkach z funkcjonariuszami UB oraz w sabotażu wymierzonym przeciw komunistom. Miał własnego informatora w Powiatowym Urzędzie Bezpieczeństwa Publicznego w Przasnyszu – funkcjonariusza urzędu Mariana Ślubowskiego.
 |
| Legitymacja NZW Eugeniusza Lipińskiego. Źródło: R. Radzik, Walczyć jak nasi przodkowie. NZW na Mazowszu Północnym 1945–1954 w fotografiach i dokumentach, Kraków 2023. |
 |
| Konspiracyjna legitymacja Eugeniusza Lipińskiego. Źródło: R. Radzik, Walczyć jak nasi przodkowie. NZW na Mazowszu Północnym 1945–1954 w fotografiach i dokumentach, Kraków 2023. |
 |
| Ocena „Mrówki” przez Witolda Boruckiego „Babinicza”. Źródło: R. Radzik, Walczyć jak nasi przodkowie. NZW na Mazowszu Północnym 1945–1954 w fotografiach i dokumentach, Kraków 2023. |
 |
| Ocena „Mrówki” przez Witolda Boruckiego „Babinicza”. Źródło: R. Radzik, Walczyć jak nasi przodkowie. NZW na Mazowszu Północnym 1945–1954 w fotografiach i dokumentach, Kraków 2023. |
Oto jeden z rozkazów „Dęba” z 22 XI 1947 r., mówiący o stosunku do poszczególnych kategorii przeciwników: 1. Wszystkich sekretarzy stronnictw komunistycznych karać wyrokiem
śmierci.
2. Szpicli również stawiać pod ścianę i w łeb.
3. Sympatyków [komunizmu] i roznosicieli niepotrzebnych rozmów na
podstawie pewnych danych karać cieleśnie lub materialnie. Zaznaczam, rekwizycję wykonywać tylko nadające się na potrzeby oddziału.
4. Zachowanie się co do Milicji:
Na podstawie złego obchodzenia się w społeczeństwie [!] karać wyrokiem
śmierci, innych mniej szkodliwych rozbrajać i usuwać z pracy.
5. Względem wojska zachowywać się przyjaźnie.
6. Co do UB i KBW stoimy na stopie wojennej, więc rozkazuję każdego
z nich karać kulą w łeb.
 |
| Raport dowódcy patrolu „Mrówki” do komendanta Okręgu NZW „Tęcza” „Babinicza” zawierający prośbę o potrzebne dla ludności ulotki. Źródło: K. Krajewski, T. Łabuszewski, Witold Borucki „Dąb” „Babinicz”, [w:] Zapomniani Wyklęci. Sylwetki żołnierzy powojennej konspiracji antykomunistycznej, red. J. Bednarek, M. Biernat, Warszawa 2019, s. 43–65. |
W materiałach zachowanych w IPN odnaleźć można wzmianki na temat grupy „Mrówki”. Oto kilka z zapisów:
- 23 X 1947 r. żołnierze z patrolu komendy Powiatowej NZW „Mściciel” dowodzonej przez W. Boruckiego "Dąb" napadli na posterunek MO w Jednorożcu, zginął komendant Stanisław Symołon;
 |
| Stanisław Symołon (1914–1947). W 2020 r. udostępniła Czesława z Łukasiaków Symołon (1923–2020) z Jednorożca |
- 27 XI 1947 r. we wsi Adamy [Ulatowo-Adamy – przyp. M.W.K.] pow. Przasnysz dokonano napadu na czł. PPR Kossakowskiego Stanisława, bijąc go kijami do utraty przytomności i łamiąc ręce;
- tego samego dnia w Ulatowie-Czerniakach napadnięto na listonosza oraz na Urząd Pocztowy w Krzynowłodze Małej, który zdemolowano, niszcząc centralę telefoniczną;
- tak samo 27 XI 1947 r. dokonano napadu na poborcę Powiatowego Związku Ubezpieczeń Wzajemnych – Olkowskiego Romana oraz na sklep Spółdz. SamChłopska w Krzynowłodze, rabując towary i gotówkę o wartości 36 349 zł. W tym samym czasie napadnięto na funkcjonariuszy MO: Jana Lubowieckiego i Wacława Kowalczyka, których po sterroryzowaniu rozbrojono a następnie wtargnięto na posterunek MO, stąd zrabowano około 250 szt. amunicji do KB, granaty, trzy raportówki i pelerynę;
- 11 XII 1947 r. w Bogdanach Wielkich banda dokonała gwałtownego napadu na 9 członków PPR, bijąc wszystkich dotkliwie, a sekretarza gminnego Krzykowskiego Władysława zabijając;
- 10 II 1948 r. oddział zrabował z Gminnej Spółdzielni ZSCH w Duczyminie artykuły spożywcze i odzieżowe warte 23 290 zł;
- 11 II 1948 r. napadnięto, pobito i obrabowano Teofila Kruka [raczej Króla – przyp. M.W.K.] w Nadleśnictwie Parciaki w Budziskach;
- 28 II 1948 r. banda napadła na Wawrzyńca Siperka z Rzodkiewnicy, którego pobiła i zrabowała odzież na sumę około 150 tyś. zł;
- 20 IV 1948 r. z rąk żołnierzy oddziału „Mrówki” w Krzynowłodze Małej poległ Konstanty Krzykowski, syn Jana, ur. 20 VIII 1911 r., kawaler z rodziny robotniczej, posterunkowy MO z Krzynowłogi Małej, członek PPS;
- W dniu 12.5.1949 r. przeprowadzona została operacja na terenie gminy Baranowo w m. Jastrząbka Zabrodzie, kolonia Jastrząbka Dłutówka, oraz podległym tej okolicy terenie, w celu zetknięcie się z bandą „Mrówki”, która dokonała mocnego pobicia Bakuły Antoniego. Opercja trwała około 2-ch dni, lecz mimo usilnych staran na ślad bandy nie zdołano natrafić i wyników nie osiagnięto.
- w nocy z 11 na 12 V 1948 r. ok. 1:00 w Obórkach patrol „Mrówki” w sile 6 ludzi uzbrojonych w broń maszynową i automatyczną zabił Jakuba Milewskiego „Zagon” – komendanta gminnego Batalionów Chłopskich, który po 1945 r. pełnił funkcję wójta gminy Jednorożec i przewodniczącego Gminnej Rady Narodowej w Jednorożcu, był członkiem Stronnictwa Ludowego;
- 19 V 1948 r. wyrok śmierci za współpracę z komuną wykonano na poborcy podatku gruntowego Stanisławie Szulcu i sekretarzu Gminnego Komitetu Polskiej Partii Robotniczej Jerzym Woźniaku. Śmierć tego pierwszego jego rodzice upamiętnili kapliczką, o której pisałam tutaj: KLIK;
- w Małowidzu żona Mieczysława Kossakowskiego, który zginął z rąk oddziału „Mrówki” 19 V 1948 r. o 1:00 w nocy, wystawiła krzyż na swojej posesji, upamiętniając śmierć męża, komendanta Powszechnej Organizacji „Służba Polsce” w gm. Jednorożec. Był członkiem Związku Walki Młodych i Związku Młodzieży Polskiej. Po zabójstwie na plecach mężczyzny zostawiono kartkę z uzasadnieniem wyroku. Członkowie oddziału „Mrówki” byli dobrze poinformowani, wiedzieli, gdzie Kossakowski przebył poprzedniego dnia i w dniu zasadzki, znali szczegóły z jego życia.
 |
| W Małowidzu stoi bogato zdobiony metalowy krzyż, osadzony w kamiennym postumencie. Na cokole umieszczono tabliczkę z częściowo zatartą inskrypcją: „Tu został zamordowa / ny Kossakowski M / żył lat 2[4?] zginął / śmiercią tragiczną w 1949 r.”. Świątek upamiętnia właściciela posesji Mieczysława Kossakowskiego, pochodzącego z Olszewki. Patrol Narodowego Zjednoczenia Narodowego sierż. Eugeniusza Lipińskiego „Mrówki”, działający na tym terenie, wykonał na nim wyrok śmierci za służbę systemowi komunistycznemu. Krzyż ufundowała żona zabitego, Zofia Kossakowska. Fot. M.W. Kmoch, 2 XI 2015 r. |
 |
| Źródło: Nr 217. 1949 maj 18 –Protokół sporządzony przez komendanta Powiatu „Wiosna” sierż Eugeniusza Lipińskiego „Mrówkę” w związku ze zlikwidowaniem aktywisty komunistycznego Mieczysława Kossakowskiego, [w:] Kryptonim „Orzeł”. Warszawski Okręg Narodowego Zjednoczenia Wojskowego w dokumentach 1947–1954, wybór i oprac. K. Krajewski, Warszawa 2004, s. 492. |
- 5 VII 1948 r. z rąk żołnierzy „Mrówki” zginął Konstanty Malinowski, syn Jana i Anny, ur. 3 VIII 1919 r., rolnik z Czarzastych Wielkich, żonaty, ojciec 3 dzieci, członek PPR, został napadnięty w domu i zamordowany za prowadzenie agitacji o wstępowanie do partii i za aktywną pracę społeczną;
- 17 VII 1948 r. napadnięto na Aleksandra Rosę ze Starej Wsi, którego grupa dotkliwie pobiła i zrabowała 5 585 zł za działalność w ZSCH;
- 4 X 1948 r. grupa pobiła i obrabowała Niskiego Bronisława i Popiołka Mieczysława zam. Olszewka (...) za ich aktywną działalność na rzecz Polski Ludowej;
- tego samego dnia zabito Stanisława Królickiego, Eugeniusza Klonowskiego i Antoniego Olszewskiego z Rycic za przynależność do PPR;
- W dniu 16 II 1949 r. została przeprowadzona operacja na gminie Baranowo przy udziale 2-ch plutonów wojska KBW w pościgu za bandą „Mrówki” obstawiając teren, gdzie banda ma swoje meliny. Po dokonaniu tych czynności okazało się, że banda udała się w innym kierunku. (...)
- W dniu 18.2.1949 r. po porozumieniu sic z Powiatowymi Urzędami Bezpieczenstwa Publicznego Maków, Ostrołęka i Ciechanów – została przeprowadzone operacje na terenie gminy Karwacz, Jednorożec, Baranowo, ktora miała za zadanie w jednej nocy obstawić i skontrolować wszystkie meliny bandy „Mrówki” i „Orzyca” [Edwarda Dobrzyńskiego – przyp. M.W.K.]. W trakcie tej operacji zostały zatrzymane trzy osoby za współpracę z bandą, lecz na trop bandy nie natrafiono. (...) Jednocześnie tutejszy urząd wystawił (...) długofalowe zasadzki w miejscowości (...) Parciaki gm. Jednorozec, pow. Przasnysz. Wyników z tych zasadzek narazie nie osiagnięto. (...)
- W marcu 1949 r. PUPB w Przasnyszu informował, że banda uzbrojona jest w jeden ręczny karabin maszynowy.
- W dniu 5.3.1949 r. przeprowadzono operacje na gminie Krzynowłoga-Mała wg meldunku otrzymanego z powiatu Szczytno, że jakoby tam ukrywała sie banda „Mrówki”. W czasie operacji zatrzymano trzy osoby i zdjęto zachowane rzeczy przez bande „Mrówki” tj. 3 pary spodni do butów, 1 mundur zielony andersowski, 1 pare butow z cholewami. W dniu 10.3.1949 r. po otrzymaniu meldunku o pojawieniu sie bandy miejscowości kolonia Cierpięta została natychmiast przeprowadzona akcja obejmująca wsie w których banda mogła przebywać, a mianowicie: Maje [powinno być Majk – przyp. M.W.K.], Orzoł, Parciaki, Cierpięta, Żelazna-Rządowa, oraz częściowo kolonie, ktore były pod lasami. Wyników te operacji nie osiagnięto, przeprowadzono tylko śledztwo, które ustaliło, że byla to banda „Mrówki”. Operacja trwała 20 godzin przy udziale Wojska KBW., oraz funkcjonariuszy UB. i MO. Po otrzymaniu meldunku przez Powiatowego Komendanta MO. w Przasnyszu w dniu 13.3.1949 r., że banda w sile 4-ch ludzi była w miejscowości Żelazna-Rządowa gm. Jednorożec – powzięta została decyzja przez Powiatowego Komendanta MO. w Przasnyszu w celu ścigania bandy. Z tutejszego Urzędu wzięło udział w operacji 4-ch funkcjonariuszy, którzy wraz z funkcjonariuszami MO, w ogólnej liczbie 24-ch łudzi udali sie na operację. Po drodze dołączyli do grupy funkcjonariuszy Mo. z posterunku Jednorożec. W trakcie śledztwa ustalono dokładnie w których budynkach znajduje sic banda, która została okrążona. W trakcie tego komendant Powiatowy MO. powiadomił Ostrołękę i Maków, które to w niedługim czasie przyszły z pomocą. Banda zorientowawszy sie że jest okrążona, poczęła uciekać pod osłoną ognia w kierunku zasadzki składajacej się z 9-ciu ludzi z 1 RKM „Diktorow” do którego był tylko jeden dysk, /47 szt. amunicji/. Banda widząc słabą siłę ognia uderzyła w tą stronę gdzie była zasadzka przebijając sic przez nią i udała się w las. Pościgu za bandą nie przedsiewzięto. Banda uciekłszy zostawiła zrabowany towar ze społdzielni Olszyny, pow. Ostrołęka na ogólną sumę 300.000 zł. który został zabrany przez PUBP Ostrołęka. (...) w akcji tej brał również udział I i II Sekretarz PZPR. w Przasnyszu, oraz Starosta Powiatowy, którzy samowolnie udali się na miejsce przeprowadzanej operacji.
- Dnia 10.4.1949 r. przeprowadzono operację w gm. –Karwacz w w miejscowości Osowiec-Szlachecki, gdzie zdjęto 2-ch ludzi za współpracę z bandą „Mrówki”.
- W maju 1949 r. pisano, że oddział to banda w sile 1 plus 2 ludzi uzbrojona w 1 RKM „Dikritow”, 2 automaty i pistolety. (...) banda „Mrówki” liczyła 7-miu ludzi w miejscowościach, gdzie dokonywała napadów bandyckich. Z tego wynika, że musiała dołaczyć się jakaś patrol do bandy „Mrówki”.
- w maju 1949 r. oddział „Mrówki” zabił Józefa Malinowskiego, sekretarza gminnego PZPR, który mieszkał w Bogdanach niedaleko Chorzel;
- 10 V 1949 r. oddział pobił Ksawerego Ropelewskiego, Antoniego Bogdańskiego z Nowej Wsi oraz zrabowała 44 500 zł z Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej w Chorzelach i 50 tys. zł ze Spółdzielni ZSCH w Zdziwuju.
- Dnia 12.5.1949 r. banda w sile 6-ciu ludzi dokonała włamania do mieszkania gajowego Bakuły Antoniego zam. Jastrząbka, pow. Przasnysz, gdzie go mocno pobito, zarzucając mu, że dlatego dostanie, że meldował do milicji o ich pobyciu w dniu 3.1.1949r. przy tym bandyci zabrali część ubrania. meldunek w powyższej sprawie został zlożony 7 godzin po wypadku. Grupa operacyjna po przyjściu na miejsce nie mogła ustalic kierunku odejścia bandy.
- Dnia 19.05.1949 r. [według innych źródeł dzień wcześniej – przyp. M.W.K.] (...) we wsi Przysowy, gm. Krzynowłoga-Wielka na Oleksiaku Franciszku został (...) dokonany mord. Na miejsce wypadku udała się grupa woiskowa, oraz Szef tutejszego Urzedu z funkcjonariuszami MO. Oleksiak został zamordowany za przynależność do PZPR i ORMO.
- W dniu 19.5.1949 r. po dokonanym zabójstwie w pościgu za bandą została przeprowadzona operacja na terenie gminy Krzynowłoga-Wielka i część gm. Jednorożec. W operacji brało udział dwa plutony wojska KBW., milicja wraz z Szefem Urzędu. Operacja trwała od godz. 5-tej do godz. 20-tej. Na ślady bandy natrafiono, lecz dalsze poszukiwania za banda po 7 km. nie dały wyniku gdyż po dościu do szosy ślady zaginęły. W tym też terenie przeprowadzono wiekszą operację celem trafienia na dalsze ślady, lecz bez rezultatów.
- W dniu 29.05.1948 r. w okolicy Baranowa (...) bandyci zabili bandytę Konkla Witolda pochodzącego z Baranowa, który od września 1947 r. skrywał się przed władzami bezpieczeństwa. Powodem było to, że Konkiel zdradził podziemną organizację. (...) Konkla zabili: Lipiński Eugeniusz „Mrówka” i Białczak Mieczysław PS. „Zawisza”. O zabójstwie bandyty Konkla powiadomiła post. M.O. w Baranowie żona w/w z którego to posterunku udało się 2-ch milicjantów na miejsce przestępstwa. (...) zostali obstrzelani przez ukrutych w lesie bandytów w wyniku czego jeden z milicjantów został ranny w nogę. Bandyci ci zdołali uciec.
- 1 IX 1949 r. oddział pobił Jana Kołakowskiego, skarbnika ZSCH w Krzynowłodze Wielkiej, zamieszkałego w Gadomcu, rabując 50 tyś. zł.
- 10 X 1949 r. ok. 18:00 patrol „Mrówki” w Nowej Wsi gm. Duczymin zarekwirował 44,5 tys. zł od miejscowego spółdzielcy. Zakazano mu udział w narzuconej przez komunistyczną władzę formie gospodarowania. Patrol pojawił się na spotkaniu Związku Młodzieży Polskiej, gdzie pobił aktywistów, zakazując im dalszej działalności. W sklepie spółdzielczym zarekwirowali część towarów na rzecz NZW.
 |
| Pisemna pochwała dla Eugeniusza Lipińskiego od Witolda Boruckiego. Źródło: R. Radzik, Walczyć jak nasi przodkowie. NZW na Mazowszu Północnym 1945–1954 w fotografiach i dokumentach, Kraków 2023. |
Grupa „Mrówki” działała na terenie pow. przasnyskiego, przemieszczając się na dużych odległościach między gminami Duczymin, Krzynowłoga Wielka, Krzynowłoga Mała, Chorzele, Jednorożec, Karwacz, Przasnysz i Baranowo. Operowali w następujących miejscowościach: Duczymin, Rzodkiewnica, Stara Wieś, Wasiły-Zygny, Nowa Wieś, Bogdany Małe, Niskie Wielkie, Gadomiec, Chmielewo, Rembielin, Lipowiec, Rycice, Zalesie, Golany, Świniary, Grządki, Ulatowo-Żyły, Ulatowo-Adamy, Ulatowo-Zarośle, Ulatowo-Zalesie, Dąbrówka Osieczyzna (kolonia), Budziska, Budy Przysieki (Rządowe), Nakieł, Stegna kolonia, Lipa kolonia, Obórki, Olszewka, Osówiec Kmiecy, Kaki Mroczki, Krajewo-Wierciochy, Goski-Wąsosze.
 |
| Mapa powiatu przasnyskiego wykonana przez UB, zaznaczone trasy przemarszów patroli partyzanckich, 1948 r. Źródło: R. Radzik, Walczyć jak nasi przodkowie. NZW na Mazowszu Północnym 1945–1954 w fotografiach i dokumentach, Kraków 2023. |
 |
| Część siatki terenowej NZW z KP „Wiosna”. Źródło: R. Radzik, Walczyć jak nasi przodkowie. NZW na Mazowszu Północnym 1945–1954 w fotografiach i dokumentach, Kraków 2023. |
Wiele osób udzielało czynnej pomocy organizacyjnej patrolowi „Mrówki”. W aktach IPN czytamy m.in.: w trakcie przeprowadzanej operacji w dniu 27.1.1950 r; po zeznaniach „Zająca” zostali zdjęci 1/ Osowski Adam s. Stanisława i Władysławy ur. 3.7.1908 r. w m. Osówiec-Szlachecki, zam. Osówiec-Szlachecki gm. Karwacz. 2/ Klimkowski Stefan s. Józefa i Michaliny ur. 26.8.1925 r. w m. Suwin; gm. Chojnowo zam. Suwin, gm. Chojnowo. 3/ Pokorski Marian s. Adama i Michaliny ur. 13.8.1899 r. w m. Szla, gm. Jednorożec, zam. Szla gm. Jednorożec. Wszyscy ww. podejrzani są o współpracę z bandą „Mrówki”. Jan Budny z Budnych-Sowiąt za dostarczanie żywności „Mrówce” został 29 VIII 1949 r. skazany na dekadę więzienia przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie na sesji wyjazdowej w Przasnyszu. Pomocy patrolowi Lipińskiego udzielali: Henryk Bagard, Włodzimierz Moszczyński (Raszujka, gm Zaręby), Marian Dębek i Władysław Skrobecki (Papierny Borek), Franciszek Kurowski (Drążdżewo), Jan Bielski, Henryk Jakubiak i Stanisław Pukas (Kalinowo), Franciszek Rutkowski i Antoni Kurowski (Drążdżewo Małe – tzw. Gierówka), Czesław i Stanisław Lesińscy, Tomasz Orłowski, Henryk Orzeł (Grądy, gm. Krasnosielc). W latach 1946–1948 wywiadowcą NZW współpracującym z „Mrówką” był Jan Polakiewicz (1911–1974) z Lipy (gmina Jednorożec). W 1948 r. został aresztowany i skazany na 15 lat więzienia.
 |
| Jan Polakiewicz „Żubr” po wyjściu z więzienia w 1963 r. Zbiory Wojciecha Łukaszewskiego. Źródło: R. Radzik, Walczyć jak nasi przodkowie. NZW na Mazowszu Północnym 1945–1954 w fotografiach i dokumentach, Kraków 2023. |
Nie brakowało szpicli. W dniu 29 V 1949 r. Zygmunt Pierzchała „Janek” i Marian Gadziński „Zając”, działając na zlecenie UB, zamordowali dowódcę – komendanta Powiatu „Podlasie” Henryka Białczaka „Waldemara”. Fakt zgłosili PUBP w Ostrołęce. Wydali miejsce koncentracji m.in. patroli „Mrówki”. W aktach IPN czytamy, że do 26.5.1949 r. została wyrzucona grupa reidowa oraz pracownik operatywny, która miała za zdanie penetrację melin bandy „Mrówki” i wypłoszenia go z tamtego terenu. Operacja ta objęła teren gminy Baranowo w trakcie tej operacji żadnych wyników nie osiagnięto, za wyjątkiem złapania jednego dezertera Wojska Polskiego Panusia Bolesława ze wsi Bakuły, gm. Baranowo, pow. Przasnysz, który ukrywał się od 1946 roku.
 |
| Pokwitowanie odbioru książeczek wojskowych dla zakonspirowanych w NZW. Źródło: R. Radzik, Walczyć jak nasi przodkowie. NZW na Mazowszu Północnym 1945–1954 w fotografiach i dokumentach, Kraków 2023. |
Sytuacja zmieniła się kilka miesięcy później. W wyniku akcji w Nowej Wsi gm. Duczymin 10 X 1949 r. i zgłoszeniu się poszkodowanych do przasnyskiego PUBP ustalono liczbę i wyposażenie patrolu. Na szczeblu ministerialnym postanowiono utworzyć tzw. V kolumnę. Agenci zostali zainstalowali w pow. przasnyskim i nawiązali kontakt z patrolem „Mrówki”. Dowiedzieli się, którymi drogami będą się poruszać partyzanci w określonym czasie.
W dniu 15 X 1949 r. w Olszewce w gm. Jednorożec, podczas próby przejścia z jednego lasu (od strony Parciak) do lasu w kierunku Pościenia, na terenie kolonii Biel, oddział Eugeniusza Lipińskiego „Mrówki” został zaatakowany przez funkcjonariuszy Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Zauważono ich ok. 18:00-19:00. Z grupą przybyli: Naczelnik Wydziału I Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego z Warszawy, szef PUBP w Przasnyszu por. Eugeniusz Głowacki oraz starszy referent III referatu Zdzisław Brzeziński. Oddział „Mrówki” wpadł z powodu donosu agenta „Zbigniewa”. Atakujący używali ognia z ręcznych karabinów maszynowych i automatów.
 |
| Olszewka i jej kolonie, w tym kolonia Biel, gdzie zostali zamordowani żołnierze z oddziału Eugeniusza Lipińskiego ps. "Mrówka". Źródło (dostęp 12 III 2020 r.). |
 |
| Żołnierze patrolu NZW plut. Eugeniusza Lipińskiego „Mrówki” polegli w walce z KBW i UB 15 X 1949 r. Leżą od lewej: Stanisław Radomski „Kula”, Stanisław Garliński „Ciechy”, Eugeniusz Lipiński „Mrówka”, Alfred Gadomski „Kajdan” i Eugeniusz Kuligowski „Ryś”. Źródło (dostęp 13 III 2020 r.). |
Jeden z żołnierzy „Mrówki” napisał w swoim życiorysie: Jako szczery Polak, patrząc na obecny ustrój komunistyczny, z całą zapalczywością wstąpiłem jako ochotnik do oddziału KP „Mściciel”, by toczyć walkę z komuną, która zaczęła zakradać się w Naród Polski (...). Duch mój rwie się, by mścić wroga bezlitośnie, zadając mu ciosy i przeszkadzając na każdym kroku. Stać będę na straży, by bronić honoru Polaka, wolności, wiary i ojczyzny. Tak mi dopomóż Bóg. Podziemie antykomunistyczne bowiem nie chciało się zgodzić na Polskę uniezależnioną od ZSRR, pragnęło Polski całkowicie wolnej i niepodległej, stąd walka z komunistami. Eugeniusz Lipiński „Mrówka” i jego żołnierze to przykład jednego z tysięcy takich oddziałów.
 | |
|
 | |
|
„Mrówka” i jego oddział są przypominani podczas obchodów Narodowego Dnia Żołnierzy Wyklętych, które są organizowane co roku w Muzeum Historycznym w Przasnyszu. Jego imię nosi jedna z ulic w Krzynowłodze Małej.
W dniu 1 marca w Polsce obchodzony jest Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych, święto ustanowione w 2011 r. Tego dnia wspomina się żołnierzy tzw. drugiej konspiracji, którzy jako pierwsi walczyli o Wolną Polskę z okupantem sowieckim i zainstalowanym przez niego reżimem komunistycznym, zapłacili za wierność swoim ideałom niejednokrotnie cenę najwyższą – cenę swego życia. Nawet jeśli udało Im się przeżyć, przez kolejne 45 lat żyli z piętnem – jak to określała komunistyczna propaganda – „bandytów” i „faszystów” – czytamy w piśmie Rady Ministrów z 8 VI 2010 r. Ich działania budzą czasem wątpliwości, a metody oburzenie. Na pewno nie wszyscy byli krystalicznie czyści, ale ich działalność to część historii małej ojczyzny i całego państwa. Dlatego w tej serii prezentuję żołnierzy i oddziały podziemia antykomunistycznego, działające na terenie gm. Jednorożec. To nie miejsce na ocenę ich działań, a przedstawienie faktów w jak najbardziej bezstronny sposób.
Bibliografia
I. Źródła
A. Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej
IPN BU, sygn. 01296/12, k. 5–6, 9, 66, 78;
IPN BU, sygn. 0206/144, k. 463, 523;
IPN BU, sygn. 0206/145, k. 35, 55, 57, 68, 87–88, 139, 170.
IPN BU, sygn. 0206/145, k. 35, 55, 57, 68, 87–88, 139, 170.
B. Źródła wydane
1949. Październik 22. Przasnysz. Raport specjalny dotyczący zlikwidowania patrolu patryzanckiego st. sierż Eugeniusza Lipińskiego „Mrówki”, [w:] Źródła do dziejów Ziemi Jednorożeckiej, red. W. Łukaszewski, t. 1, wyd. 2 popr. i uzup., Jednorożec 2012, s. 49–50;
Nr 217. 1949 maj 18 – Protokół sporządzony przez komendanta Powiatu „Wiosna” sierż Eugeniusza Lipińskiego „Mrówkę” w związku ze zlikwidowaniem aktywisty komunistycznego Mieczysława Kossakowskiego, [w:] Kryptonim „Orzeł”. Warszawski Okręg Narodowego Zjednoczenia Wojskowego w dokumentach 1947–1954, wybór i oprac. K. Krajewski, Warszawa 2004, s. 492.
C. Prasa
Michalski J., Przasnyskie przemiany, „5 Rzek”, 6 (1962), 4 (25), s. 13–14.
II. Opracowania
Drwęcki A., Ruch oporu w gminie Jednorożec 1939–1945, Jednorożec 2011;
Eugeniusz Lipiński „Mrówka” (dostęp 13 III 2020 r.);
Kacprzak K., Podziemie zbrojne na Mazowszu północnym w walce z systemem komunistycznym 1945–1952, Warszawa 2011;
Karbowiak A., Zdrajcy w szeregach. To oni strzelali żołnierzom wyklętym w plecy (dostęp 13 III 2020 r.);
Krajewski K., Łabuszewski T., NZW na północnym Mazowszu (dostęp 13 III 2020 r.);
Krajewski K., Łabuszewski T., Witold Borucki „Dąb” „Babinicz”, [w:] Zapomniani Wyklęci. Sylwetki żołnierzy powojennej konspiracji antykomunistycznej, red. J. Bednarek, M. Biernat, Warszawa 2019, s. 43–65;
Łukaszewski W., Wychowany w szlacheckim zaścianku. Eugeniusz Lipiński „Mrówka” (1919–1949), „Wyklęci”, 2018, 3 (11), s. 191–196;
Narodowe Zjednoczenie Wojskowe (dostęp 13 III 2020 r.);
Radzik R., Walczyć jak nasi przodkowie. NZW na Mazowszu Północnym 1945–1954 w fotografiach i dokumentach, Kraków 2023;
Szubarczyk P., Waleczne Kurpie, „Nasz Dziennik”, 27 III 2018 r., s. 15.
Do następnego!
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz