Kurpianka w wielkim świecie: MAŁA OJCZYZNA: Olszewka (gm. Jednorożec)

Olszewka jest wsią o typowo kurpiowskim rodowodzie. Nazwa pochodzi od rosnących w tej okolicy olszyn. Dzisiaj mieszkańcy wspominają, że niegdyś wieś zwała się Olszówka. Można znaleźć potwierdzenie tego na mapach z XIX w. Zapraszam na historię wsi, która jest taką zosią samosią gminy Jednorożec: osobna parafia, osobna szkoła, OSP, KGW, działanie społeczne, upór kurpiowski :)

Pierwsi mieszkańcy Olszewki pochodzili z różnych stron Mazowsza. Byli to chłopi uciekający przed pańszczyzną, zapewne również zubożali szlachcice. Założyli oni niewielką wioskę w pobliżu wsi bartniczej Jednorożec i być może niektórzy zajęli się bartnictwem. Jednak głównym zajęciem było rolnictwo. Mieszkańcy Olszewki „podłączyli się” pod przywileje Jednorożca i płacili daninę miodną w wysokości 40 rączek miodu (wspólnie z Jednorożcem), dzięki czemu mieli przywileje bartnicze.

Niemniej najstarsze ślady osadnictwa odnalezione na terenie wsi Olszewka pochodzą z epoki brązu. Odkryto też cmentarzysko z okresu wpływów rzymskich, ślady osadnictwa ze starożytności i średniowiecza, jak również osady i ślady osadnictwa z XVI–XV w. Nazwę wsi nadano od olszyny lub olsu, formacji roślinnej, która rośnie na wilgotnych i nawodnionych terenach. W Olszewce do dziś takich nie brakuje.

Ols w Olszewce. Fot. M.W. Kmoch, 21 sierpnia 2021 r.

Trudno jednoznacznie ustalić, kiedy powstała miejscowość Olszewka. Wydarzyło się między rokiem 1661 a 1764 r., bowiem lustracja dóbr królewskich z 1661 r. jeszcze nie wspomina o Olszewce, a kolejna już tak. Lustracja dóbr królewskich z 1764 r. mówi o Jednorożcu, Olszewce i Parciakach: W tych wsiach znaczna liczba ludzi w inwentarzu nam położonym znajduje się.... przez co przed tym 40 bartników, 40 rączek miodu dworu przasnyskiego dawali. Teraz ilu się znajdować może w tych wsiach ludzi, wszyscy nie więcej jak 40 rączek miodu oddają, a przeto w borach puszczy przasnyskiej znaczna znajduje się borów dezolacyja, iż ci poddani wiele ż boru pola wyrobili. Dzięki księdze bartnej zachodniej Kurpiowszczyzny (1710–1760) wiemy, że Olszewka musiała powstać przed 1693 r., ponieważ z tego okresu pochodzi wpisana do dokumentów bartnych notatka z księgi miejskiej chorzelskiej, która dotyczy Olszewki. Z notki dowiadujemy się, że fundatorem wsi Olszewka był Marcin Grabowski.

Z księgi bartnej zachodniej Kurpiowszczyzny wiemy, kto w XVIII w. był wójtem wsi. Oto zanotowane nazwiska: Andrzej Pruszyk [raczej Prusik] (1715), Stanisław Pogorzelski (1718, 1729, Szymon Pogorzelski (1732–1733), Franciszek Pogorzelski (1743), Piotr Pogorzelski (1744) i Jan Pruszyk (1756–1757). Funkcję przekazywano sobie w obrębie rodzin.

Prawa bartników z Olszewki potwierdzali kolejni władcy, a bartnicy dostawali ich kopie. Przywileje wpisywano do akt ziemskich przasnyskich. W roku 1766 potwierdzenie przywilejów dla Jednorożca, Parciak i Olszewki zanieśli do oblatowania w Przasnyszu bartnicy Jan Prusik z Olszewki, Adam Berk z Parciak i Maciej Bakuła z Jednorożca. Oblatowano przywilej starosty przasnyskiego Zygmunta Niszczyckiego z 1616 r., jak również przywileje królewskie: Michała Korybuta Wiśniowieckiego z 1671, Augusta II Sasa z 1700, Augusta III z 1748 i Stanisława Augusta Poniatowskiego z 1766 r.

W 1708 r. w okolicy przemaszerowały wojska Karola XII, króla szwedzkiego, biorącego udział w wojnie północnej. Kolumna królewska połączyła się z pozostałymi wojskami w Olszewce, gdzie spotkały się oddziały idące od Chorzel (król) oraz od Przasnysza. Kurpie zaatakowali go w Brodowych Łąkach, a następnie walczyli z oddziałem 300 Szwedów pod Kopańskim Mostem w nocy z 22 na 23 I 1708 r.

Szkic ogólny działań wojsk szwedzkich w Puszczy Zielonej podczas wojny północnej w 1708 r. 1. Marsz kolumny królewskiej. 2. Marsz regimentu gwardii pieszej. 3. Marsz regimentu dragonów skańskich. 4. Granica między Rzeczypospolitą a Prusami Wschodnimi. 5. Granica puszcz (w przybliżeniu). Źródło: W. Majewski, Walki Kurpiów ze Szwedami w dobie wielkiej wojny północnej, „Kwartalnik Historyczny”, 66 (1959), 2, s. 422.

Wiek XVIII wieku to czas gwałtownego rozwoju tego osiedla, korzystne prawo bartne powodowało liczną imigrację oraz szybki przyrost naturalny, wioska wyrosła na trzecią co do wielkości wioskę w parafii chorzelskiej. Rozwój miejscowości w XVIII w. znalazł swoje odzwierciedlenie w powstającym systemie szkolnictwa. Istniała tu jedna z 3 szkół w parafii Chorzele. W czasie wizytacji parafialnej z 1781 r. zapisano: Olsiewka domów 80, płaci [dziesięciny] zł pol. 10. W 1781 r. w pogłównem żydowskim zapisano, że karczmarzem w Olszewce był Szmul Morkowicz. Olszewscy Żydzi podlegali pod kahał w Krasnosielcu. Lustracja dóbr królewskich przeprowadzona w 1789 r. wykazała, że w Olszewce mieszkało 47 gospodarzy na półwłóczkach, ćwierciach i półćwierciach gruntu piaszczystego. Odrabiali pańszczyznę w folwarkach w starostwie przasnyskim (141 dni pieszych i 21 podwód rocznie w czasie żniw). Płacili czynsz, kwartę przeniesioną z innych dób i zagonowe. Karczemne płacono łącznie z kilku wsi (Olszewka, Parciaki, Żelazna, Poścień, Pruskołęka i Rachujka). Łączne dochody starosty z wsi Olszewka wynosiły 1305 złotych polskich i 19 groszy. W 1795 r. we wsi było 58 domów. Na przełomie 1799 i 1800 r. w Olszewce znajdowało się 58 domów.

Od 1795 r. Olszewka stanowiła dobra rządowe kolejnych rządów: pruskiego, rosyjskiego, Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego. Jednak jeszcze na przełomie lat 1799/1800 w dokumentach wieś określano jako własność szlachecką.

Za panowania pruskiego trwał pomiędzy spór mieszkańców kurpiowskich wsi starostwa przasnyskiego (w tym Olszewki) z władzami. Mieszkańcy szukali ochrony u króla pruskiego. Czemuż? Z tego samego powodu co za czasów I Rzeczpospolitej, kiedy starosta przasnyski Kazimierz Krasiński chciał zwiększyć ilość pańszczyzny i posług zagwarantowanych w przywilejach królewskich. Za panowania pruskiego Teraznieyśi Amptmani juz przez Exekucie uciemięzać Nas poczynaią, Synów naszych do Słuzby swey gwałtownie biorą, Furaże za Dwór zakładać rozkazuią, y przez Exekucią wymuszaią; (…) Drzewa z Barciami Nasze zcinaią y przedaią a Danine Miodowe oddawać musimy wcałości, przez bardzo pokrzywdzeni iesteśmy, Na potrzeby nasze w Borach naszych na ktore Prawa mamy – iako Bartnicy zabraniają; Przywiley od Krolow dawnych Nam dany w ktorym wszelkie powinności Opisane nayduią się Amptman – Neyman Nam zabrał y oddać niechcy, biiąc Na nielitosciwie, zgoła zle nam iest. Około 1802 r. sołtysem wsi był Józef Pogorzelski.

Olszewka na mapie z 1801 r. Źródło: AGAD, Zbiór Kartograficzny, sygn. 330-21.

W 1815 r. notowano tutaj 62 domy, które zamieszkiwały 333 osoby (164 mężczyzn i 169 kobiet), co czyniło Olszewkę najludniejszą wsią na terenie dzisiejszej gminy Jednorożec (wówczas w ekonomii Przasnysz). W 1817 r. w szkole parafialnej w Olszewce, która ulokowana była w prywatnym domu, uczył Wawrzyniec Nawrocki. Do szkoły chodziły dzieci z Olszewki, Łazu, Pościenia, Pruskołęki, Żelaznej i Parciak. W kolejnym roku wystawiono murowany budynek szkolny. Notowano wówczas nauczyciela Walentego Sakiewicza. W 1818 r. w szkole uczyło się około 20 dzieci.

Olszewka na tzw. mapie kwatermistrzostwa ukazującej stan sprzed powstania listopadowego. Źródło.

W 1823 r. informowano, że w Olszewce znajduje się dogodne miejsce do założenia huty szklanej. Niestety nic z tego nie wyszło. W 1827 we wsi było 65 domów, a mieszkańców 384. W dniu 17 VI 1845 r. w wyniku pożaru spłonęło 59 z 70 domów, jakie ówcześnie istniały, tyle samo stodół i zabudowań gospodarczych.

Po powstaniu styczniowym z wielu miejscowości nadsyłano do cara rosyjskiego oznaki podległości – tzw. adresy. W 1864 r. notujemy taki adres z Olszówki (podobnie jak z Jednorożca i Żelaznej).

Czapeczka dziecięca ze „śmieciuchem” (pomponikiem) z Olszewki, poł. XIX w. Zbiory Muzeum w Łomży. Fot. Z. Dudo, 1959. Źródło: A. Chętnik, Atlas polskich strojów ludowych, cz. 4: Mazowsze, z. 7: Strój kurpiowski Puszczy Zielonej, Warszawa 1961.

Po 1864 r. ziemia rządowa została uwłaszczona. W Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich czytamy: Olszewka, wieś włościańska, gmina Jednorożec, parafia Chorzele. Ma 80 domów, 573 mieszkańców, 2 273 mórg gruntu użytecznego, 643 morgi nieużytków. Straż leśnictwa rządowego obejmuje 9 736 mórg. W XIX w. w pobliżu miejscowości powstało leśnictwo Olszewka. Na przełomie XIX i XX w. w kolonii Zadziory działała smolarnia, jedna z 4 w gminie Jednorożec.

W 1890 r. w centrum wsi postawiono metalowy kuty krzyż osadzony w polnym kamieniu. Jaka jest jego geneza? Dawniej stała tu żydowska karczma. Miejscowe kobiety spaliły ją, ponieważ mężczyźni nie pomagali im w pracy i wracając z pola, upijali się w karczmie. Krzyż widać na poniższym zdjęciu (pierwszy z prawej).

Skrzyżowanie w Olszewce, 1915 r. Zbiory Mirosława Krejpowicza.

Krzyż w Olszewce. Fot. M.W. Kmoch, 8 listopada 2015 r.

Przełom XIX i XX w. to okres dynamicznego rozwoju wsi. Informację o 81 domach potwierdzają mapy z 1914 i 1921 r. Dobrą passę przerwała I wojna światowa. Front niemiecko-rosyjski stanął w pobliżu wsi, przez co, głównie w 1915 r., stacjonowały tu wojska armii niemieckiej.

Żołnierze Landsturmu w okolicach Olszewki w czasie odpoczynku latem 1915 r. Zbiory Mirosława Krejpowicza. Źródło.

Wojska armii niemieckiej w centrum Olszewki, zima 1915 r. Kolumna jeńców wojennych z armii rosyjskiej przygotowana do wymarszu do obozu jenieckiego. Po lewej niemiecki polowy punkt sanitarny. Zbiory Mirosława Krejpowicza.

Olszewka, lipiec 1915 r. Długa kolumna jeńców z armii rosyjskiej gotowa do wymarszu do obozu jenieckiego. Źródło: Wielka Wojna na Ziemi Przasnyskiej w zbiorach Mirosława Krejpowicza, Przasnysz 2011.

Olszewka, lipiec 1915 r. Piechota armii niemieckiej oraz ułani w drodze na front. Źródło: Wielka Wojna na Ziemi Przasnyskiej w zbiorach Mirosława Krejpowicza, Przasnysz 2011.

Punkt łączności armii niemieckiej w jednym z domów w Olszewce. Źródło: Wielka Wojna na Ziemi Przasnyskiej w zbiorach Mirosława Krejpowicza, Przasnysz 2011.

Żołnierze oddziałów taborowych (Train Truppen) armii niemieckiej podczas codziennych zajęć w Olszewce. I wojna światowa (ok. 1915). Źródło: Wielka Wojna na Ziemi Przasnyskiej w zbiorach Mirosława Krejpowicza, Przasnysz 2011.

Park naprawczy oddziałów taborowych armii niemieckiej w jednym z gospodarstw w Olszewce. I wojna światowa (1915). Źródło: Wielka Wojna na Ziemi Przasnyskiej w zbiorach Mirosława Krejpowicza, Przasnysz 2011.

I wojna światowa (1915) w Olszewce. Źródło: Wielka Wojna na Ziemi Przasnyskiej w zbiorach Mirosława Krejpowicza, Przasnysz 2011.

Żołnierze armii niemieckiej w czasie wolnym w 1915 r. w Olszewce. Zbiory Mirosława Krejpowicza. Źródło: Z. Lorenc, I wojna światowa w gminie Jednorożec, Jednorożec 2013.

W Olszewce, podobnie jak w Chorzelach i Parciakach, żołnierze armii niemieckiej zbudowali pomnik poświęcony głównodowodzącemu na froncie wschodnim, Paulowi von Hindenburgowi. Zachowały się aż 3 przedstawienia tego pomnika.

I wojna światowa w Olszewce, pomnik Paula von Hindenburga. Zbiory Mirosława Krejpowicza.

Pomnik Paula von Hindenburga w Olszewce. Zbiory Wojciecha Łukaszewskiego.

Pomnik Paula von Hindenburga w Olszewce, 1915 r. Zbiory Mirosława Krejpowicza. Źródło: Źródła do dziejów Ziemi Jednorożeckiej, red. Wojciech Łukaszewski, t. 1, wyd. 2 popr. i uzup., Jednorożec 2013.

W czasie I wojny światowej przez Olszewkę żołnierze armii niemieckiej poprowadzili kolejkę wąskotorową, a następnie normalnotorową. O jej dziejach można przeczytać tutaj: KLIK (wąskotorówka) i KLIK (normalnotorówka).

W latach 1917–1920 wieś nawiedziła epidemia grypy hiszpanki. W 1917 r. w parafii zmarło 56 osób, w Olszewce 12 osób, rok później 68 osób w parafii, w tym 30 w Olszewce. W 1919 r. w parafii zmarło 60 osób, w tym 31 w samej Olszewce, niewiele mniej rok później (54 w parafii, 22 w Olszewce). W pewnym czasie epidemia była tak poważna, że niemal każdego dnia ktoś umierał, nawet całe rodziny naraz. Choroba prawdopodobnie najszybciej rozprzestrzeniała się w pobliżu terenów podmokłych i rzek, co sprawdziło się także w przypadku Olszewki, która w owym czasie leżała na terenie bagnistym w pobliżu nieuregulowanego Orzyca.

We wsi po przejściu frontu założono co najmniej 3 cmentarze wojenne. W latach 30. XX w. szczątki żołnierzy tu pochowanych przeniesiono na cmentarz w Jednorożcu.

Spis powszechny w 1921 r. zawiera dane o 121 domach i 617 mieszkańcach. Oprócz Polaków mieszkało tutaj 10 Żydów. W pobliżu była też osada Olszewka Stacja Kolejowa z 2 domami i 18 mieszkańcami. W 1926 r. przeprowadzono komasację gruntów, a w latach trzydziestych XX w. regulację rzeki Orzyc.

Olszewka, zakończenie żniw w 1933 r. Zbiory Jadwigi Synoradzkiej-Urbanowicz.

W 1915 r. w prywatnym domu zorganizowano szkołę. Trzy lata później jednoklasowa szkoła zajmowała kilka prywatnych budynków.

W 1929 r. pojawił się pomysł zorganizowania nowej gminy z siedzibą w Olszewce. Miały obejmować następujące wsie: Olszewka z dotychczasowej gminy Jednorożec, Poścień, Rachujka, Łaz, Budki, Sosnówek, Ostrówek, Rawki i Brodowe Łąki z gminy Zaręby oraz Dąbrowa i Wola Błędowska z gminy Baranowo. Mimo uchwał podjętych na spotkaniach sołectwa Olszewka nie udało się zrealizować planu. Zabrakło pozytywnego odzewu ze starostwa w Przasnyszu.

W końcu lat dwudziestych XX w. zanotowano informację o zamieszkującym wieś kołodzieju. Był nim T. Więcek. Kowalem był W. Białczak, wyrobem masła trudnił się M. Sobieszyna, zaś sklepy spożywcze prowadzili: M. Berek i H. Olender. Jan Ciach od 1 VII 1921 r. prowadził sklep spożywczo-galanteryjny. W latach 1930–1931 liczba domów wzrosła do 93. Mieszkańcy innych wsi nazywali ludzi z Olszewki tukami.

Wieś należała do parafii Chorzele. Na początku XX w., pragnąc się uniezależnić, planowano zakupić kościół z Czarni, ale olszewiaków ubiegli mieszkańcy Parciak. Od tej pory trwał spór pomiędzy wsiami. Od 1918 r. wieś Olszewka należała do parafii Parciaki. W 1922 r. w Olszewce postawiono drewniany kościółek. Parafia w Olszewce została erygowana dopiero w 1980 r. i obejmuje jedynie Olszewkę. Jej historię można przeczytać tutaj: KLIK.

Kościół w Olszewce. Fot. M.W. Kmoch, 8 maja 2022 r.

Historię powstałej w 1926 r. OSP w Olszewce można przeczytać tutaj: KLIK.

Budynek OSP Olszewka po remoncie w 2022 r. Fot. M.W. Kmoch, 30 sierpnia 2022 r.

W sierpniu 1939 r. na wójta gm. Jednorożec wybrano Stanisława Cymlera z Olszewki, jednak nie zdążył on rozpocząć urzędowania. We wsi zorganizowano ruch oporu (więcej: KLIK). Niektórzy z mieszkańców doświadczyli hitlerowskiej machiny eksterminacyjnej w 1945 r. pod Ostródą, gdzie zamordowano liczną grupę ludzi m.in. z Przasnyskiego, w tym Olszewki (więcej: KLIK). Po II wojnie światowej w pobliżu Olszewki, w dniu 15 X 1949 r., KBW zamordował patrol Eugeniusza Lipińskiego ps. Mrówka z Narodowego Zjednoczenia Wojskowego. Więcej informacji tutaj: KLIK.

Olszewka w 1944 r. Źródło.

Na wiosnę 1945 r. zorganizowano czteroklasową szkołę. Już w roku szkolnym 1949/1950 była to szkoła siedmioklasowa. W roku szkolnym 1954/1955 we wsi zaczęło działać przedszkole. W roku szkolnym 1957/1958 komitet budowy szkoły zajął się realizacją planu wystawienia murowanego budynku. Przy wsparciu Społecznego Funduszu Odbudowy Stolicy mieszkańcy postawili szkołę. Budowę zakończono w 1961 r. W 1969 r. dobudowano drugie skrzydło. W roku szkolnym 1973/1974 w szkole uczyło się 225 osób.

Budynek przedwojennej szkoły w Olszewce. Fot. M.W. Kmoch, 30 sierpnia 2022 r.

Budynek Publicznej Szkoły Podstawowej w Olszewce. Fot. M.W. Kmoch, 30 sierpnia 2022 r.

W 1947 r. zanotowano, że wieś zajmuje powierzchnię 1901,12 ha. W 1954 r. do Cechu Rzemiosł Różnych w Przasnyszu wpisał się kowal Stanisław Obrębski z Olszewki. Ważną rolę we wsi pełnił sołtys. W latach 1977–1981 był nim Czesław Orzeł, potem Władysław Skwiot, w 1984 znów Czesław Orzeł. Pełnił funkcję do 1990 r.

Gdy w 1954 r. zlikwidowano gminy i powstały gromady, Olszewka stała się siedzibą gromady Olszewka. Od 1962 r. wieś przyłączono do gromady Parciaki, a gromadę Olszewka zlikwidowano. W 1973 r. wrócił podział na gminy, Olszewka trafiła, tak jak to było wcześniej, do gminy Jednorożec.

We wsi kultywowane są tradycje kurpiowskie. Gospodynie robią rejbak, fafernuchy i piwo kozicowe. Przed wojną ks. Władysław Skierkowski zanotował pieśni kurpiowskie śpiewane przez Antoninę Pogorzelską z Olszewki (więcej: KLIK). Po 1945 r. działało Koło Gospodyń Wiejskich. Kobiety zakładały stroje kurpiowskie na niedzielne msze, procesje, uroczystości świeckie i kościelne.

Źródło: „Głos Gminy Jednorożec”, 2007, 1 (5), s. 12.

W 2004 r. we wsi mieszkało 690 osób, na koniec 2005 r. natomiast 674 osoby. W 2007 r. notowano 621 osób, na 25 XI 2011 r. 599 osób: 285 kobiet i 314 mężczyzn. Spis powszechny w 2011 r. wykazał 596 osób. W 2014 r. we wsi mieszkały 124 osoby w wieku przedprodukcyjnym, 365 w wieku produkcyjnym i 95 w wieku poprodukcyjnym, czyli łącznie 584 osoby (stan na 31 XII). W 2021 r. we wsi mieszkało około 500 osób.

W Olszewce działa sala bankietowa „Doris”, sklepy, agencja pocztowa i filia Gminnej Biblioteki Publicznej w Jednorożcu. Od 2022 r. działa Koło Gospodyń Wiejskich „Olszewiacy”.

Sala bankietowa „Doris” w Olszewce. Fot. M.W. Kmoch, 30 lipca 2022 r.

W 2001 r. zamknięto linię kolejową nr 35 Szczytno–Ostrołęka. Wraz z zamknięciem linii mieszkańcy Olszewki dorabiający na kolei stracili źródło dodatkowego zarobku. W 2023 r. linia ma zostać ponownie uruchomiona. W Olszewce znów będzie przystanek kolejowy.

Tory kolejowe biegnące przez wieś Olszewka. Fot. M.W. Kmoch, 30 lipca 2022 r.

Zachowały się przedwojenne drewniane domy i wiele kapliczek, figur i krzyży przydrożnych. Najcenniejsza jest figura św. Jana Nepomucena z 1838 r. wystawiona przez Antoniego Opalacha. To przedstawienia ludowe ciosane z drewna w postaci statycznej figury ustawionej na wysokim słupie, co jest charakterystyczne dla zachodniej Kurpiowszczyzny. Więcej o Nepomukach w powiecie przasnyskim: KLIK. O przydrożnych obiektach sakralnych w Olszewce można przeczytać we wpisach otagowanych Olszewka lub na stronie projektu Kapliczki, figury i krzyże przydrożne w gminie Jednorożec na Facebooku.

Olszewka od strony Parciak. Fot. M.W. Kmoch, 30 lipca 2022 r.

Kurpiowskie chaty w Olszewce. Źródło: M. Żerański, Kurpie. Puszcza Zielona: przewodnik turystyczny, Cieszyn 2008.

Chata kurpiowska w Olszewce. Źródło: „Głos Gminy Jednorożec”, 2 (10)/2008.

Chaty w Olszewce. Źródło: Gmina Jednorożec. Przewodnik subiektywny, red. W. Łukaszewski, Jednorożec 2014.

Wieś od strony torów kolejowych. Fot. M.W. Kmoch, 30 lipca 2022 r.

Widok od skrzyżowania. Fot. M.W. Kmoch, 30 lipca 2022 r.

Cenne jest też dziedzictwo przyrodnicze. W leśnictwie Olszewka rosną dwa 350-letnie pomniki przyrody: dąb szypułkowy i sosna pospolita. W dolinie Orzyca występują wzniesienia (to dawne wyspy na rzece), w lasach są przełęcze wydmowe.

Używane są nazwy miejscowe. Określają części wsi: Biel, Brzeziny, Naodrzyc, Nawojówki, Stara Wieś, Tabory, Zadziory.

Polna droga w Olszewce. Fot. M.W. Kmoch, 30 lipca 2022 r.

Sianokosy w Olszewce. Fot. M.W. Kmoch, 30 lipca 2022 r.

Owies w Olszewce. Fot. M.W. Kmoch, 3 sierpnia 2022 r.

Bibliografia:

I. Źródła

A. Archiwalia

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie

Akta generalia betreffend die Pachtungen der Starosteien, Tafelgüter, Königlichen Domänenämter in der neuen Provinz [1795], sygn. 3, k. 104–105;

Generalne Dyrektorium. Departament Prus Nowowschodnich [1795–1806], sygn. 1336, k. 200–201.

Archiwum Narodowe w Krakowie, Księga urzędu bartnego (zachodnia Kurpiowszczyzna)1710–1760, sygn. 720.

Archiwum Urzędu Gminy w Jednorożcu

Stan ludności gminy Jednorożec na dzień 31.12.2014 r.[dostęp 2022-07-17];

Uchwała nr SOK.0007.10.2022 Rady Gminy Jednorożec z dnia 10 marca 2022 r. w sprawie przyjęcia „Gminnego programu opieki nad zabytkami Gminy Jednorożec na lata 2022–2025” [dostęp 2022-07-15];

Jednorożeckie Archiwum Społeczne, Księga uchwały gromady Olszewka.

B. Źródła wydane

Księga Adresowa Polski (wraz z w.m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa 1928, s. 2014;

Obraz statystyczny powiatu przasnyskiego sporządzony w roku 1815 przez podprefekta tegoż powiatu F.S. Zielińskiego w Przasnyszu, oprac. A. Kociszewski, Ciechanów 1991, s. 239;

Pszczółkowski A.A., Lustracja starostwa przasnyskiego w 1789 roku, [w:] Źródła historyczne do dziejów Kurpiowszczyzny 1789–1956. Wybór materiałów źródłowych, red. W. Łukaszewski, Truskaw 2020, s. 15, 26, 29;

Rzemiosło przasnyskie w 1954 roku, red. W. Krzyżewski, Przasnysz 2014;

Skorowidz miejscowości Rzeczpospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dnia 30 IX 1921 roku i innych źródeł urzędowych, t. 1: województwo warszawskie, Warszawa 1925, s. 130;

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 7, Warszawa 1881, s. 507;

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 9, Warszawa 1888, s. 123;

Tabella Miast, Wsi, Osad Królestwa Polskiego z wyrażeniem ich położenia i ludności, t. 2, Warszawa 1827, s. 60.

Wieś Olszewka w liczbach[dostęp 2020-01-15].

C. Prasa

"Dziennik Urzędowy Województwa Warszawskiego", 7 (1926), 11, s. 11;

"Gazeta Warszawska", 1823, 123, s. 1709;

"Kurier Warszawski", 6 (18) V 1864 r., 112, s. 1;
"Obwieszczenia Publiczne. Dodatek do Dziennika Urzędowego Ministerstwa Sprawiedliwości", 11 (1927), № 32 A (20 IV 1927), s. 2.

D. Relacje

Waldemar Grabowski (2022 r.).

Ks. Andrzej Gromadzki (2022 r.).

II. Opracowania

Drwęcki A., Dzieje ochotniczych straży pożarnych w powiecie przasnyskim, Przasnysz 2002;

tenże, Zbrodnia w Starych Jabłonkach pod Ostródą, Przasnysz 1994;

Grec J., Olszewka, "Głos Gminy Jednorożec", 2007, 4 (8), s. 15–16;

Kmoch M.W., Księga sądu bartnego zachodniej Kurpiowszczyzny z lat 1710–1760. Możliwości badawcze, „Teka Historyka”, 2016, 52, s. 54–71.

Kuciński E., Grypa siewcą strachu, bólu, cierpienia i śmierci, "Głos Gminy Jednorożec", 2 (3)/2009, s. 21–22;

Linia kolejowa do Szczytna zostanie rozebrana – Moja Ostrołęka – lepsza strona miasta[dostęp 2022-07-27];

Maćkowiak H., Szkolnictwo na Kurpiach 1905–1939, Ostrołęka 1980;

Majewski W., Walki Kurpiów ze Szwedami w dobie wielkiej wojny północnej, „Kwartalnik Historyczny”, 66 (1959), 2, s. 404–423;