Ciekawa kapliczka stoi w pobliżu Ulatowa-Dąbrówki w gm. Jednorożec, przy starej drodze do dawnej leśniczówki. Wystawiona została przez rodziców Stanisława Szulca. Wiąże się z nią historia, która odbija w sobie specyfikę pierwszych lat po II wojnie światowej.
Wspomniany Stanisław Szulc urodził się 1 I 1930 r. w Przasnyszu w rodzinie robotniczej jako syn Władysława. Był pracownikiem Zarządu Gminnego oraz przewodniczącym koła Związku Walki Młodych w Krzynowłodze Wielkiej. Agitował w referendum ludowym w 1946 r. oraz w wyborach do sejmu z 19 I 1947 r. Mieszkał w Grabowie (Grabowie-Rżańcach) w gminie Duczymin, gdzie pełnił funkcję poborcy podatkowego.
Narodowe Zjednoczenie Wojskowe wydało na niego wyrok śmierci „za współpracę z komuną”. Szulc został zamordowany 19 V 1948 r. w Lisiogórze (gmina Przasnysz). Takie informacje można znaleźć w opracowaniu K. Wilińskiego Zginęli w obronie Polski Ludowej, wydanym w Ciechanowie w 1986 r.
Z kolei w relacji prasowej z epoki („Dziennik Polski”, 4 (1948), 142 (1181), s. 3) czytamy w komunikacie Polskiej Agencji Prasowej: We wsi Sinogłowa [Krzynowłoga – przyp. M.W.K.] Wielka, pow. Przasnysz, zostali dnia 19 bm. bestialsko zamordowani w czasie podróży służbowej sekretarz komitetu gminnego PPR [Polskiej Partii Robotniczej – przyp. M.W.K.] ob. Jerzy Woźniak oraz praktykant zarządu gminnego Stanisław Szulc. 24-letni Jerzy Woźniak, absolwent wojewódzkiej szkoły partyjnej PPR był aktywnym członkiem ZWM. 19-letni Stanisław Szulc do żadnej organizacji nie należał. Bandyci zrabowali swym ofiarom większą liczbę pieniędzy. Opracowanie pt. Kryptonim „Orzeł”. Warszawski Okręg Narodowego Zjednoczenia Wojskowego w dokumentach 1947–1954, wybór i oprac. K. Krajewski, T. Łabuszewski, J. Pawłowicz, L. Żebrowski, Warszawa 2004, s. 90 uściśla informację, mówiąc o zbrodni, która miała miejsce w Bagienicach. Woźniak był poborcą podatkowym. Zabrano mu pistolet TT i 45,5 tys. zł pochodzących z podatków.
Nasuwa się pytanie, czyżby elementy biografii Woźniaka przełożono na życiorys Szulca, jak sugeruje relacja prasowa? Czemu miałoby to służyć? Oczywiście musimy brać pod uwagę propagandowy wydźwięk notatki, niemniej sprawa jest zastanawiająca.
Wspomniani „bandyci” to patrol Eugeniusza Lipińskiego ps. „Mrówka”. Liczył w tym czasie ok. 6 żołnierzy. Lipiński podporządkowany był wówczas Komendzie XVI Okręgu NZW (krypt. „Orzeł”). Otrzymał przydział do oddziału partyzanckiego Pogotowia Akcji Specjalnej Komendy Obwodu NZW „Mściciel”. Obejmował on zasięgiem tereny powiatów: makowskiego i w części przasnyskiego. Był dowódcą jednej z trzech drużyn. Więcej o działalności "Mrówki": KLIK.
W 1949 r. rodzice Stanisława Szulca zdecydowali się upamiętnić śmierć syna. I tu zaczynają się schodki. W cytowanym wyżej opracowaniu Zginęli w obronie Polski Ludowej czytamy, że Szulc został zlikwidowany w Lisiogórze. Natomiast oglądając wspomnianą kapliczkę, odnajdziemy inne informacje, tak samo drugie cytowane przeze mnie opracowanie podaje odmienną lokalizację zbrodni.
Czteroboczna kapliczka zbudowana jest z białej cegły, jest trójkondygnacyjna i zakończona metalowym krzyżem. Na frontowej stronie w przeszklonej wnęce w najwyższej kondygnacji stoi figura Matki Bożej Niepokalanej. Obok zagnieździły się osy lub szerszenie. We wnęce w środkowej kondygnacji, obecnie bez przeszklonych drzwiczek, stoi krucyfiks, lichtarzyk oraz znicz. Najniższą kondygnację zajmuje tablica z wyrytą modlitwą: „Od niespodzianej / śmierci / zachowaj nas Panie / 1949”. W środkowych kondygnacjach na ścianach bocznych, na zaślepionych wnękach, wyryto napis „Tu / zabity został / ś.+p. / Stanisław Szulc / dn. 19 V 1948 r. / Na pamiątkę synowi / Rodzice”.
Która informacja jest prawdziwa? Raczej wierzę napisowi na kapliczce i podejrzewam, że Stanisław Szulc został zabity w pobliżu miejsca zamieszkania i pracy, a nie kilkanaście kilometrów dalej. Tę wersję nie potwierdza jednak cytowana relacja prasowa i opracowanie wydane przez Instytut Pamięci Narodowej w 2004 r. Korespondent twierdził, że zabójstwa dokonano w Krzynowłodze Wielkiej, w opracowaniach mowa o Bagienicach i Lisiogórze, czyli miejscach położonych w pewnym oddaleniu, choć nadal w tym samym powiecie. Kapliczka stoi 10 km od Krzynowłogi Wielkiej - czy tam zabito Szulca i Woźniaka? Ulatowo-Dąbrówka, wieś, w pobliżu której odszukałam kapliczkę, od lat należy do parafii Krzynowłoga Wielka - to może być trop.
Sam „Mrówka” zginął w roku wystawienia kapliczki – 15 X 1949 r. w Olszewce (gm. Jednorożec), podczas próby przejścia z jednego lasu (od strony Parciak) do lasu w kierunku Pościenia. Jego oddział został zaatakowany przez grupę funkcjonariuszy Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego.
Kapliczka jest piękna pomimo swego opłakanego stanu. Gdy do niej dotarłam kilka lat temu, gdy pracowałam nad książką Kapliczki, figury i krzyże przydrożne w gminie Jednorożec, doświadczyłam całej gamy emocji. Wówczas jeszcze nie znałam historii upamiętnionego kapliczką człowieka, ale i tak czułam, że to miejsce niezwykłe, niepokojące, intrygujące… Leśne otoczenie, zapomniana dróżka do nieistniejącej leśniczówki, gorące lato – to wszystko tylko potęgowało wrażenia. Takie odczucia mam zawsze, gdy czytam lub słucham o pierwszych latach po II wojnie światowej.
Gdy poznałam losy Szulca i powód jego śmierci, przypomniała mi się od razu powieść Wróżda Marcina Tomczaka, wydana w 2015 r. Recenzowałam ją na blogu: KLIK, ale warto przypomnieć kilka moich przemyśleń sprzed lat.
Tytułowa wróżda to zwyczaj wywierania krwawej zemsty na sprawcy zabójstwa krewnego (lub na kimś z jego rodu). I właśnie takie wydarzenie jest osią akcji dzieła Tomczaka. W przedstawionym w niej opisie powojennych wydarzeń nie mogło zabraknąć Żołnierzy Wyklętych. Jednak nie jest to powieść ich gloryfikująca, nie ma też za zadanie ich oczernić. Jak sam Autor przyznał na jednym ze spotkań promujących powieść, zależało mu na „pokazaniu tych pogmatwanych czasów z perspektywy zwykłego człowieka, tego brakuje mi w opisie historycznym pierwszych lat powojennych”. I rzeczywiście taka jest powieść Wróżda. To opowieść o czasach, gdzie nic nie jest czarno-białe, gdzie mnóstwo jest szarości, zła czyhającego za rogiem, gdzie czuć wręcz powojenny niepokój.
Powieść Tomczaka kreśli wiele ważnych problemów wewnątrzludzkich, jest ciekawym studium emocjonalności człowieka i mechanizmów międzyludzkich. To książka zmuszająca do zastanowienia się nad dotychczasową oceną ludzi żyjących i działających w okresie powojennym, nad historią naszego otoczenia, rodziny.
Tak też powinna być prowadzona opowieść o omawianej kapliczce. Dla jednych Stanisław Szulc współpracował z komunistami, agitował na rzecz sowieckich „braci”, zapominając o tym, że należy walczyć o prawdziwie wolną Polskę, za którą poległ rok później dowódca oddziału, który zlikwidował chłopaka. Dla innych Szulc był po prostu dziewiętnastoletnim młodzieńcem, kolegą z pracy i nade wszystko dzieckiem, którego śmierć rodzice opłakiwali długo. Wystawiając kapliczkę, pragnęli zapewnić duszy syna spokój i może uchronić innych przed nagłym nieszczęściem. W tamtej chwili nie myśleli o nim jako o komuniście, a o ukochanym dziecku, które przedwcześnie opuściło ten świat. Nie mogli być niewierzący, skoro zdecydowali się na gest o znaczeniu religijnym. Syn, jako młodzieniec, mógł być łatwiej podatny na agitację komunistyczną, niż rodzice, ale to nie usprawiedliwia wydźwięku przytoczonej historii. Pokazuje ona wieloaspektowość powojennych dziejów i skłania do przemyśleń.
Skoro przytoczyłam informacje na temat książki Marcina Tomczaka, to czy zabójstwo Szulca związane było z jakąś wróżdą? Tego chyba już nie odkryjemy…
Jeżeli jednak, drogi Czytelniku, jesteś w stanie pomóc w rekonstrukcji tej historii, posiadasz jakieś informacje na temat Stanisława Szulca, proszę o kontakt: tel. 793 065 172, mariakmoch@wp.pl, www.kurpiankawwielkimswiecie.pl.
Do następnego!
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz