MAŁA OJCZYZNA: Kult św. Stanisława Kostki w parafii Jednorożec

W niedzielę 14 stycznia w kościołach na terenie całej Polski odczytano list Konferencji Episkopatu Polski o św. Stanisławie Kostce, nawiązujący do przypadającej w tym roku 450. rocznicy Jego śmierci. Rok 2018 został poświęcony tej postaci. Biskupi w liście zachęcali do pielgrzymowania do Rostkowa - miejsca narodzin świętego oraz Przasnysza, gdzie został ochrzczony. Uznałam, że to doskonała okazja, by zaprezentować kult św. Stanisława Kostki w mojej rodzinnej parafii. Wpis ten powstał na marginesie prac nad monografią parafii Jednorożec. Zapraszam do lektury.



Ze względu na stosunkowo niewielką odległość od Rostkowa (27 km) oraz pozostawianie w strukturach jednego dekanatu przez wiele lat, postać św. Stanisława Kostki była bliska mieszkańcom parafii Jednorożec. Kult św. Stanisława Kostki w parafii Jednorożec zauważalny jest w okresie międzywojennym, ale mógł istnieć wcześniej. Odkąd powstał dekanat przasnyski (1506), Jednorożec i okolice pozostawały w jego granicach, tak samo jak Rostkowo. Sytuacja taka miała miejsce z przerwami w latach 1694–1827 (dekanat janowski) aż do 1992 r. Nawet po zmianie granic diecezji i przeniesieniu parafii Jednorożec w dekanacie chorzelskim do diecezji łomżyńskiej, kult świętego z Rostkowa jest tutaj bardzo silny.

W Jednorożcu w II poł. XIX i na początku XX w., jak w całej diecezji płockiej, wprowadzano modlitwy do św. Stanisława Kostki. Jeśli w Jednorożcu takie miały miejsce, na co niestety brak potwierdzenia, to na pewno podkreślano, że święty urodził się w pobliskim Rostkowie. Jednocześnie warto zaznaczyć, że w latach 1860–1926 kult św. Stanisława znacznie osłabł, do czego przyczyniły się epidemie, nieurodzaj i głód, powodujące apatię społeczeństwa, prawdopodobne zaginięcie sprowadzonych do kaplicy w Rostkowie w 1744 r. relikwii oraz rozebranie zniszczonego drewnianego kościółka w 1860 r. Dopiero ponowne sprowadzenie relikwii świętego do neogotyckiego kościoła w Rostkowie, którego budowę zakończono w 1900 r., ożywiło kult św. Stanisława Kostki. 

Brak informacji, by w pierwszej świątyni, istniejącej w Jednorożcu w latach 1862–1915, znajdował się wizerunek świętego. Znajdujemy go na pewno w drugim jednorożeckim kościele, zbudowanym w 1917 r. Obraz został zakupiony przez proboszcza ks. Stefana Bernatowicza w 1938 r. Przed wizerunkiem odprawiano nowennę do św. S. Kostki, najczęściej w okresie przed jego wspomnieniem, które do Soboru Watykańskiego II obchodzono w Polsce 13 listopada, zaś od 1969 r. 18 września. Był to również doskonały czas na przeprowadzenie rekolekcji stanowych. Przykładowo nauki dla dzieci i młodzieży ks. Stefan Morko, administrator parafii w latach 1945–1953, odprawił w 1945 r. w czasie nowenny do św. Stanisława Kostki przed jego wspomnieniem. 

W okresie międzywojennym św. Stanisław Kostka był szczególnie czczony przez stowarzyszenia młodzieżowe Akcji Katolickiej: Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Męskiej (KSMM) i Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Żeńskiej (KSMŻ). Dość powiedzieć, że to właśnie jeden z oddziałów Płockiego Stowarzyszenia Młodzieży Katolickiej z parafii Mława-Wólka, poprzednika KSM, w 1919 r. rozpoczął starania o sprowadzenie relikwii do kościoła w Rostkowie, wsparte przez inne oddziały organizacji, zakończone sukcesem w 1926 r. We wszystkich kolumnach KSM w diecezji płockiej, również w Jednorożcu, gdzie od 1930 r. istniało KSMM, a od 1927 r. KMSŻ, urządzono religijne spotkania modlitewne i wieczornice z okazji wspomnienia patrona. Dzień 13 listopada stawał się okazją do rejonowych zlotów oddziałów KSM. Szczególne znaczenie miały one dla mieszkańców Ziemi Przasnyskiej, dumnych z tego, że patron był jednocześnie ich krajanem. Np. w 1935 r. w Rostkowie odbył się zlot KSM w celu złożenia hołdu Patronowi. Poprzedziły go rekolekcje półzamknięte w parafiach oraz spowiedź dla młodzieży. W dniu uroczystości rzesze młodzieży stanęły na zbiórce ze sztandarami i orkiestrami. Mszę odprawiał ks. Józef Piekut. Po nabożeństwie odbyła się uroczysta akademja pod gołem niebem w parku państwa Czarnowskich na terenie kościółka. Płomienne przemówienie ks. prałata Piekuta (…) niejednemu wycisnęło łzę z oka. Poważny i uroczysty charakter akademji wypełniły (…) deklamacje (…) druhów z Przasnysza i z Zielonej, (…) produkcje chórów: parafialnego z Przasnysza, młodzieży gimnazjum z Przasnysza i Oddziału z Zielonej, oraz produkcje z orkiestr z Czernic i Zielonej. Akademię młodzież zakończyła wspólnym śpiewem „My chcemy Boga” – hymnu Akcji Katolickiej. Zauważono potrzebę zbudowania w Rostkowie domu rekolekcyjnego dla młodzieży, by można było rozwijać kult Patrona. W 1935 r. na zjeździe zgromadziło się bowiem przeszło 500 druhem i druhów z następujących Oddziałów: Przasnysz, Czernice, Zielona, Pawłowo, Węgra, Jednorożec, Drążdżewo i Św. Miejsce, prócz tego młodzież gimnazjum z Przasnysza i delegacja ze szkoły rolniczej „Ruda” ze swymi wychowawcami, w liczbie około 200. (…) prócz tego prawie tyleż młodzieży niezorganizowanej wzięło luźno udział w uroczystości. 

Źródło: "Głos Mazowiecki", 3 (1935), 266, s. 5.

Po II wojnie światowej KSM zdelegalizowano. Po zmianie granic diecezji, kiedy parafia Jednorożec została włączona do diecezji łomżyńskiej, KSM nie działało tu aż do 2011 r. Oddział powstał dzięki ówczesnemu wikariuszowi, ks. Tomaszowi Kurkowi. Dzięki temu parafia włączyła się w struktury stowarzyszenia, istniejące w diecezji łomżyńskiej od 1993 r. Patronem KSM diecezji łomżyńskiej jest m.in. św. Stanisław Kostka.

Z Jednorożca do Rostkowa pielgrzymowano od dawna, nie tylko w ramach młodzieżowych stowarzyszeń Akcji Katolickiej, o czym wspomniano wyżej. Były to jednak, jak informują zapiski z Rostkowa, wędrówki w małych grupach, organizowanych oddolnie. Ożywienie ruchu pielgrzymkowego nastąpiło po powstaniu w Rostkowie parafii pw. św. Stanisława Kostki, którą powołano podczas międzydiecezjalnych uroczystości z okazji 400-lecia śmierci świętego. W dniach 19–20 VIII 1967 r. w Przasnyszu i Rostkowie podczas spotkania z udziałem m.in. Prymasa Stefana Wyszyńskiego i kardynała Karola Wojtyły biskup płocki Bogdan Sikorski ogłosił, że w dniu 15 V 1967 r. papież Paweł VI ustanowił św. Stanisława Kostkę, obok św. Stanisława biskupa i męczennika, głównym patronem diecezji płockiej. W uroczystościach wzięło udział 35 biskupów i ok. 50 000 wiernych, w tym parafianie z Jednorożca.

Zorganizowane pielgrzymki młodzieży i dzieci do Rostkowa to inicjatywa, która pojawiła się dopiero w 1983 r. Wówczas duszpasterze z Przasnysza na czele z wikariuszem ks. Januszem Cegłowskim wraz z miejscową młodzieżą przygotowali wędrówkę z przasnyskiej fary, miejsca chrztu św. Stanisława, do Rostkowa, gdzie się urodził. Pielgrzymka odbyła się wbrew zakazom władz miejskich, a już od drugiego roku zyskała wsparcie biskupa płockiego. Od tamtej pory ruch pielgrzymkowy do Rostkowa, także jeśli chodzi o wędrówki z Jednorożca, jest bardziej zorganizowany.

Młodzież z parafii Jednorożec w Rostkowie w 1985 r. Źródło: Archiwum parafialne w Jednorożcu.

Również po zmianie granic diecezji młodzież z Jednorożca pielgrzymowała do Rostkowa, podobnie jak mieszkańcy innych parafii diecezji łomżyńskiej, której terytorium częściowo składa się z terenu dawnej diecezji płockiej. Szacunkowe liczby pielgrzymów z parafii Jednorożec do Rostkowa to przykładowo: w 2012 r. 60 osób z gimnazjum, w 20915 r. 24 osoby ze szkoły podstawowej i 50 osób z gimnazjum, rok później 52 osoby z gimnazjum. Organizatorami pielgrzymki są katecheci pracujący w parafii, zarówno świeccy, jak i duchowni (wikariusze). Czasem pomagają im osoby świeckie.

Młodzież z parafii Jednorożec w Rostkowie w 2006 r. (?). Archiwum własne.

Młodzież z parafii Jednorożec w Rostkowie w 2009 r. Archiwum własne.

Młodzież z parafii Jednorożec w Rostkowie. Źródło.

Niektóre pielgrzymki były wyjątkowe. Np. w 2015 r. młodym pielgrzymom towarzyszyły krzyż i ikona Światowych Dni Młodzieży. Poza tym pielgrzymka była inna niż wcześniejsze, ponieważ dzieci przyjechały autokarami i spotkały się na placu przy Sanktuarium Świętego Stanisława Kostki a nie maszerowały spod przasnyskiej fary do Rostkowa, jak to czyniono co roku. Po Eucharystii odbyło się wzruszające „dotykanie” krzyża, poprzez przekazywanie go w tłumie z rąk do rąk, symbolizujące przesłanie intencji, z którymi przybyli pielgrzymi.

Kult św. Stanisława Kostki w parafii Jednorożec widoczny jest w miejscowej świątyni, zbudowanej w latach 1983–1986. Już krótko po jej wystawieniu odprawiano nowennę do świętego, kontynuując wieloletnią tradycję. Przed 18 września odprawiano uroczyste triduum, przygotowujące dzieci i młodzież do wspomnienia patrona. Nowennę odprawiano o zachodzie słońca, podczas wieczornej mszy św. Do dzisiaj przed 18 września w Jednorożcu odprawiane jest triduum przed wspomnieniem patrona dzieci i młodzieży.

W jednorożeckiej świątyni przechowywane były parametry używane podczas procesji eucharystycznych. Wśród licznych feretronów i chorągwi napotkać można przedstawienia św. S. Kostki. Wśród czterech złoconych przedstawień z okresu międzywojennego, określanych w dokumentacji zabytków jako pochodzące z przełomu XIX i XX w., znajdziemy feretron poświęcony patronowi dzieci i młodzieży. Jednak ze względu na to, że wyposażenie pierwszego kościoła w Jednorożcu spłonęło w czasie I wojny światowej, można podejrzewać, że najdawniejsze feretrony, przechowywane w (drugim drewnianym) kościele pw. Narodzenia NMP, pochodziły z okresu po Wielkiej Wojnie.

Wspomniany feretron przedstawia św. Stanisława przyjmującego Komunię Św. z rąk anioła. Na drugiej stronie znajduje się przedstawienie św. Teresy od Dzieciątka Jezus. Feretron określany jest jako pseudobarokowy. Ma wymiary 146x63 cm. Na parze konsol spływowych znajduje się rama owalna, ujęta bogatym wieńcem wolut rozwiniętych liściasto, pnącza winnej latorośli, kampanuli, rozet i listowia. W szczycie feretronu znajduje się krzyż. Rama profilowana wklęśle mieści płaskorzeźby. Partie głów, stopy i dłonie malowano farbą olejną na desce.

Fot. MWKmoch, 2017.

Drugie procesyjne przedstawienie św. Stanisława w parafii Jednorożec to chorągiew. Pochodzi z okresu po II wojnie światowej. Wspomniany feretron został wykonany zapewne w latach pięćdziesiątych XX w. Z jednej strony ma obraz Maryi z Dzieciątkiem i napis „Królowo Różańca świętego Opiekuj się nami”, z drugiej zaś przedstawienie patrona młodzieży przyjmującego Komunię św. z rąk anioła i napis „Święty Stanisławie Kostko módl się za nami”.

Fot. MWKmoch, 2017.

Gdy w Jednorożcu istniał drewniany kościół, rozebrany w 1989 r., parametry procesyjne udostępnione były w nawie głównej, przechowywane na półkach przy ścianach bocznych i przy ławkach, nakryte białym materiałem. Interesujący nas feretron ustawiono po stronie lekcji. Po przeciwnej stronie ewangelii znalazła się m.in. chorągiew Matki Bożej Różańcowej i św. Stanisława Kostki.

Zachowały się też zapiski ks. Józefa Wójcika, informujące o kolejności, w jakiej te parametry niesiono w procesji, oraz nazwiska osób opiekujących się parametrami z wizerunkami św. Stanisława. Feretron niosły parafianki z Jednorożca: Krystyna Krysiak, Leokadia Król Jadwiga Krajewska i Zofia Wilga, którą później zastąpiła Janina Gwiazda. W kolejnych latach feretronem opiekowały się: Barbara Kuligowska, Zofia Czachowska, Zofia Łukasiak, Alina Kulasińska. Natomiast chorągwią Matki Bożej Różańcowej i św. Stanisława Kostki opiekowały się parafianki z Ulatowa-Słabogóry. Podczas procesji eucharystycznych niosła ją Marianna Łapińska i Kamila Niestępska, a później Krystyna Łapińska. Wstążki trzymały: Apolonia Pszczółkowska, Jadwiga Tańska, Marianna Dzielińska i Cecylia Chmielińska, a później Janina Łojewska, Aurelia Chmielińska, Bożena Niestępska i Wanda Zasadzka.

Po zbudowaniu w Jednorożcu obecnej murowanej świątyni 31 lat temu parametry procesyjne zdeponowano w zachowanku przy wejściu na chór. Przedstawienia św. Stanisława Kostki są do dziś noszone w procesjach eucharystycznych.

Opiekę św. Stanisława w parafii Jednorożec można wyczuć, przebywając w świątyni. W 2007 r. została ona pokryta polichromią. Na spływach stropu w nawie głównej umieszczono przedstawienia świętych: po prawej stronie kobiet, po lewej mężczyzn. Każda z postaci przedstawiona jest w medalionie z ornamentem z liści akantu i podpisem na filakterii. Płaszczyzny, na których namalowano wizerunki, są wypełnione błękitną farbą, której granice podkreśla złota lamówka. Patrząc od prezbiterium, na stronie ewangelii jako trzeciego namalowano św. Stanisława Kostkę. Jego obraz znajduje się pomiędzy wizerunkiem św. Andrzeja Boboli, patrona diecezji łomżyńskiej i płockiej oraz wizerunkiem św. Kazimierza królewicza, patrona archidiecezji białostockiej. Obraz św. Stanisława to nawiązanie do pobliskiego Rostkowa i wielowiekowych związków Jednorożca z dekanatem przasnyskim, rodzinnym dla patrona dzieci i młodzieży.

Projekt polichromii kościoła w Jednorożcu, wykonany przez firmę P. Warzyńskiego z Augustowa. Źródło: Archiwum parafialne w Jednorożcu.

Fot. MWKmoch, 2011.

Fot. MWKmoch, 2011.

Malowidło w kościele można też odczytywać jako nawiązanie do tego, że od 2006 r. miejscowe gimnazjum nosi imię św. Stanisława Kostki. Jak czytamy na stronie internetowej szkoły, „Pierwsze prace, które miały doprowadzić do wybrania patrona szkoły, rozpoczęto w roku szk. 2003/2004. W czerwcu 2005 r. Dyrekcja, Rada Pedagogiczna, Rodzice i uczniowie opowiedzieli się za osobą św. Stanisława Kostki jako wspólnego kandydata na patrona szkoły. W 2004 r. na sesji Rady Gminy Jednorożec przedstawiciele młodzieży przedstawili prośbę o nadanie szkole imienia”.

Uroczystość nadania imienia św. Stanisława Kostki Publicznemu Gimnazjum w Jednorożcu odbyła się w dniu 20 IX 2006 r. i rozpoczęła się mszą św. w intencji społeczności szkolnej, którą celebrował bp łomżyński Stanisław Stefanek. Podczas Eucharystii Pasterz diecezji poświęcił sztandar szkolny. Społeczność szkolna przekazała do kościoła dar – ornat i dwie stuły z wizerunkiem Patrona. 

Źródło.

Źródło.

Po mszy św. przed budynkiem gimnazjum odsłonięto tablicę pamiątkową ku czci patrona. Obok niej uroczyście zasadzono lipę, drzewo kojarzone z dzieciństwem patrona. Poświęcenia tablicy dokonał biskup, zaś jej odsłonięcia m.in. ks. Andrzej Kron, proboszcz parafii Jednorożec. 

Źródło.

Źródło.

Następnie w sali gimnastycznej dyrektor Zygmunt Smoliński zaprezentował historię i osiągnięcia społeczności szkolnej, przedstawił również szkoły sylwetkę Patrona. Wójt Gminy Michał Lorenc wręczył nowy sztandar dyrektorowi, który przekazał przedstawicielom uczniów. Uczniowie złożyli ślubowanie na sztandar, a cała społeczność szkolna odśpiewała pieśń szkoły. Następnie uczniowie zaprezentowali program artystyczny poświęcony św. Stanisławowi.

Źródło.

Przedstawienie o św. Stanisławie. Na tablicy u góry po prawej stronie widać portret św. Stanisława, jaki namalowałam pastelami olejnymi latem 2006 r. Z kolei na tablicy po prawej widać wyróżniony czerwoną lamówką portret św. Stanisława Kostki mojego autorstwa - w konkursie plastycznym o tym temacie zajęłam I miejsce. Źródło.

Należy tu podkreślić starania jednorożeckiego gimnazjum w szerzeniu pamięci i kultu św. Stanisława Kostki. W roku szkolnym 2005/2006 zorganizowano kilka konkursów, które związane były ze św. Stanisławem: konkurs plastyczny na projekt sztandaru, konkurs plastyczny "Portret św. Stanisława Kostki", konkurs plastyczny "Życie  św. Stanisława Kostki" oraz konkurs wiedzy o życiu patrona. W szkole powstał Kącik Patrona, w którym znajduje się sztandar i portret św. Stanisława Kostki. 

Źródło.

Uczniowie jednorożeckiego gimnazjum co roku wyjeżdżają na spektakle poświęcone św. Stanisławowi Kostce, np. w Przasnyszu. Poznają też miejsca z nim związane. Co więcej, dyrekcja szkoły oraz przedstawiciele nauczycieli i uczniów brali udział w uroczystościach nadania imienia szkołom św. Stanisława Kostki w Amelinie w 2007 r. i w Jazgarce w 2010 r., a także w uroczystości wręczenia sztandaru polskiej Szkole Średniej w Podbrzeziu na Litwie w 2011 r.

Uczniowie jednorożeckiego gimnazjum przy pomniku św. Stanisława Kostki w Przasnyszu. Źródło.

Msze św. odprawiane są co roku z okazji Święta Szkoły, wypadającego w okolicach 18 września. Najczęściej odprawia ją wikariusz parafii, bowiem to on pracuje jako katecheta w gimnazjum.

W 10. rocznicę nadania imienia św. S. Kostki szkole, w dniu 27 IX 2016 r. po okolicznościowej mszy św., ponownie zasadzono lipę. W międzyczasie bowiem przeprowadzono remont szkoły, co skutkowało czasowym usunięciem tablicy poświęconej patronowi oraz drzewka.

Po nadaniu gimnazjum imienia św. S. Kostki proboszcz parafii Jednorożec ks. Andrzej Kron postanowił zakupić figurę patrona w formie feretronu. Jest noszona w procesjach eucharystycznych przez czworo uczniów Publicznego Gimnazjum im. Św. Stanisława Kostki, najczęściej przez dwie dziewczęta i dwóch chłopców. Figura czasowo jest eksponowana przy bocznym ołtarzu św. Floriana w miejscowej świątyni, zaś przechowywana jest albo w zachowanku na parametry procesyjne przy wejściu na chór, albo w jadalni na plebanii.

Figura św. Stanisława w zachowanku przeznaczonym na parametry procesyjne. Fot. MWKmoch, 2017.

Procesja eucharystyczna z okazji 100-lecia parafii Jednorożec podczas odpustu parafialnego 15 VIII 2016 r. Widoczna figura św. S. Kostki niesiona przez młodzież z Publicznego Gimnazjum św. Stanisława Kostki w Jednorożcu. Fot. MWKmoch.

Kult św. Stanisława Kostki przybiera w Jednorożcu różne formy. Największe zasługi w tym względzie ma duchowieństwo, skupiające wiernych w parafii, szczególnie młode pokolenie, wokół postaci świętego patrona, wzoru do naśladowania. Również gimnazjum w Jednorożcu, noszące do 2006 r. imię św. Stanisława Kostki, którego zasięg działania wykracza poza granice parafii Jednorożec, przyczynia się do szerzenia kultu patrona z Rostkowa. Na pewno w 2018 r., roku poświęconym świętemu ziomkowi z Rostkowa, uroczystości w Jednorożcu będą miały wyjątkowy wydźwięk, a kult patrona będzie specjalnie podkreślany w kościele parafialnym.

Bibliografia:
I. Źródła:
Archiwa:
A. Archiwum parafialne w Jednorożcu [nazwa nieoficjalna] [akta nieuporządkowane]
Fotografie luźne;
Bernatowicz S. ks., Kronika kościelna par. Jednorożec za duszpasterstwa proboszcza tejże parafji ks. St. B.;
Karty białe kościoła pw. Narodzenia NMP w Jednorożcu;
Kwestionariusz wizytacji biskupiej w parafii, Jednorożec 1989 r.;
Notatki luźne ks. J. Wójcika;
Wójcik J. ks., Kronika Parafii Jednorożec od czasów powstania parafii, do czasów duszpasterstwa, została założona i napisana przez księdza proboszcza Józefa Wójcika w 1964 r.

B. Archiwum Kurii Diecezjalnej w Płocku:
Teczka Parafia Jednorożec.

Prasa:
„Głos Gminy Jednorożec” 2006–2017;
„Głos Mazowiecki” 1935;
„Hasło Katolickie” 1930;

II. Opracowania:
Cegłowski J., Piesze pielgrzymki na uroczystości św. Stanisława Kostki. Przasnysz-Rostkowo, [w:] Z kart historii Przasnysza. 590. rocznica nadania praw miejskich, Przasnysz 2017, s. 81–88;
Cegłowski J., Gretkowski A., Działalność Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży w diecezji płockiej (1919–2006), „Notatki Płockie”, 56 (2011), 2 (227), s. 35–41;
Dekret erygujący (dostęp 22 II 2017 r.);
Góralski W., Organizacja sieci dekanalnej w diecezji płockiej, „Studia Płockie”, 42 (2014), s. 147–178;
Tenże, Reforma organizacji dekanalnej w diecezji płockiej za bpa Andrzej Chryzostoma Załuskiego w 1693 r., „Studia Płockie”, 12 (1984), s. 109–120;
Historia szkoły (dostęp 14 I 2018 r.);
Mossakowska M., Mazowiecki kult świętego Stanisława Kostki, „Rocznik Mazowiecki”, 16 (2004), s. 245–258;
Olszewski D., Z zagadnień religijności w diecezji płockiej w XIX wieku, „Studia Płockie”, 3 (1975), s. 333–358;
Rostkowo (dostęp 25 II 2017 r.);
Stanisław Kostka (dostęp 14 I 2018 r.).



Do następnego!