Napisałam książkę! Prezentacja publikacji „Kapliczki, figury i krzyże przydrożne w gminie Jednorożec”

Przyszedł czas, bym zaprezentowała czytelnikom bloga moją książkę, nad którą pracowałam przez prawie dwa lata, a najbardziej intensywnie od początku 2015 r. Pokażę Wam szatę graficzną, omówię układ książki i zaprezentuję przykłady zastosowanych rozwiązań. Mam nadzieję, że to przekona niepewnych lub utwierdzi w przekonaniu zdecydowanych, by kupić książkę. 

Pod koniec 2014 r. otrzymałam stypendium za wybitne osiągnięcia w różnych sferach działalności edukacyjnej dla szczególnie uzdolnionych studentów zamieszkałych na terenie powiatu przasnyskiego, przyznawane przez Starostwo Powiatowe w Przasnyszu. Otrzymałam je na realizację projektu "Wybrane aspekty dziedzictwa kulturowego gminy Jednorożec. Kapliczki i krzyże przydrożne". Więcej o planach projektowych pisałam tutaj: KLIK, zaś uroczystość rozdania stypendiów opisałam tutaj: KLIK. Efektem działań jest wydana właśnie książka pt. "Kapliczki, figury i krzyże przydrożne w gminie Jednorożec". 

Jednym z celów projektu było skatalogowanie, opisanie i sfotografowanie możliwie wszystkich kapliczek, figur i krzyży na terenie mojej rodzinnej gminy Jednorożec. Oprócz tego chciałam opracować zagadnienia związane z powstawaniem i funkcjonowaniem przydrożnych obiektów sakralnych. Miałam też stworzyć prezentację multimedialną, którą dołączyłabym do książki, ale ostatecznie zrezygnowałam z tego pomysłu, stosując inne rozwiązanie, o którym niżej.

Jak więc wygląda książka? Zaczynamy prezentację!

• twarda okładka
• 380 stron
• papier kredowy
• mnóstwo kolorowych zdjęć
• nakład: 500 egzemplarzy
• wydawca: Gminna Biblioteka Publiczna w Jednorożcu
• cena: 40 zł
• gdzie kupić: szczegóły na blogu w odddzielnej zakładce: KLIK
• kiedy: książka będzie dostępna w regularnej sprzedaży od 18 stycznia 2016 r. 

Okładkę zaprojektowałam samodzielnie. Umieściłam na niej rysunek T. Ciepierskiej-Piórkowskiej z albumu Kapliczki kurpiowskie w twórczości Teresy Piórkowskiej-Ciepierskiej, red. wyd. J. Nowicka, M. Rochowicz, tłum. tekstów M. Sadowski, t. 2, Ostrołęka 2009. Przedstawia on kapliczkę na suchej sośnie na terenie Małowidza, przy drodze z Małowidza do Połoni, po prawej stronie szosy. Wybrałam ten obrazek, ponieważ obiekt na nim przedstawiony jest jednym z najbardziej charakterystycznych na terenie gminy Jednorożec i jest rozpoznawany nawet przez osoby spoza jej terenu. O suchej sośnie krążą legendy i różne opowieści. Część z nich opisałam na blogu: KLIK oraz KLIK. Zaś tył okładki zawiera informację o autorce wraz ze zdjęciem autorstwa Izabeli Nowakowskiej, numerem ISBN i informacją o projekcie stypendialnym.

Moja publikacja ma też motto i uważam, że idealnie oddaje ono to, co chciałam osiągnąć za pomocą tej książki całego projektu. Wybrałam słowa Z. Glogera z Encyklopedii staropolskiej:

(...) Stare te zabytki wiejskiej sztuki i budownictwa giną z rokiem każdym i przyjdą czasy, w których z powodu samej starości znikną zupełnie. Dopóki, więc istnieją tu i ówdzie, choć nie zawsze piękne i ciekawe, ale zawsze dające obraz miejscowej kultury, powinny być ołówkiem lub aparatem odtworzone i zebrane z całego kraju (...). 

Traktując publikację jako pozycję popularnonaukową, pozwoliłam sobie zrezygnować z przypisów, by nie rozpraszać czytelnika podczas lektury. Książka ma następujący układ:

• Kilka słów wstępu: motto, założenia projektu, informacje o układzie książki, podziękowania itp. - s. 3-5;
• Metodologia pracy - wyjaśnienie przyjętych metod i źródeł, jakie wykorzystałam w badaniach (pisałam o nich także na blogu: KLIK), uwagi odnośnie literatury i przyjętej terminologii - s. 7-14;
• Rys historyczny gminy Jednorożec - opis położenia, krótka historia i dziedzictwo omawianego terenu (to rozdział przygotowany głównie z myślą o osobach spoza terenu gminy Jednorożec) wraz z tabelą obrazującą zmiany przynależności poszczególnych miejscowości do parafii i diecezji oraz przybliżonym momentem powstania (tabelę pokazywałam na blogu: KLIK) - s. 15-25;
• Typologia przydrożnych obiektów sakralnych - podział opisywanych obiektów na trzy kategorie: kapliczki, krzyże i figury, w obrębie których wyróżniłam typy i rodzaje, wraz z odwołaniem do przykładów na konkretnych stronach. Rozdział uzupełnia statystyka - tabela z podziałem na kapliczki, figury i krzyże w poszczególnych miejscowościach - s. 26-32;
• Charakterystyka małej architektury sakralnej w gminie Jednorożec (s. 33-58) - opis zagadnień związanych z powstawaniem i funkcjonowaniem przydrożnych obiektów sakralnych, zaprezentowanych w podrozdziałach:

1. chronologia - jak powstawaniem opisywanych obiektów zależało od warunków politycznych, sytuacji w kraju itp.;
2. motywy i fundatorzy - kto i dlaczego stawiał kapliczki, figury i krzyże;
3. twórcy i materiał - kto i z jakich materiałów wykonywał obiekty;
4. lokalizacja i otoczenie - w jakich miejscach stawiano kapliczki, figury i krzyże, jak wygląda ich otoczenie i co symbolizuje konkretny  układ przestrzenny (o tym ostatnim zagadnieniu pisałam na blogu: KLIK);
5. funkcje - jakie zadania pełnią kapliczki, figury i krzyże w przestrzeni i krajobrazie kulturowym;
6. obrzędy, zwyczaje, tradycje, wierzenia - jakie wierzenia związane są z przydrożnymi fundacjami, jakie zwyczaje były niegdyś kultywowane, a które funkcjonują także dziś jako związane z kapliczkami, krzyżami i figurami itp.;
7. patron - dlaczego w konkretnych miejscach umieszcza się przedstawienia konkretnych świętych, którzy święci i w jakiej formie przedstawienia są najbardziej popularni na omawianym terenie;

• Przydrożne obiekty sakralne w gminie Jednorożec - sedno projektu i najważniejszy rozdział (s. 59-369), którego prezentacja wymaga też dłuższego opisu.

Rozdział rozpoczyna się stroną tytułową z mapą gminy Jednorożec, do której można się odwołać podczas dalszej lektury, chcąc np. sprawdzić położenie danej miejscowości na mapie gminy. Następnie poczyniłam wyjaśnienia odnośnie dalszej części książki. Prezentowane w tym rozdziale obiekty podzielone zostały na kategorie przyjęte w publikacji: kapliczki, figury i krzyże przydrożne. Każda z nich posiada oznaczenie graficzne, którym jest kolorowy pasek na brzegu strony. Kapliczki oznaczone są kolorem zielonym, krzyżem niebieskim, figury – żółtym. Niektóre zdjęcia danego typu obiektu są zamieszczone na stronie, której oznaczenie graficzne - kolorowy pasek - odnosi się do kategorii następnego obiektu. Wielkość zdjęć wynika jedynie z ograniczeń technicznych. Każdy z obiektów został zaznaczony na mapie danej miejscowości i okolic odpowiednim numerem, zgodnym z oznaczeniem przy opisie, za pomocą kropki o określonym kolorze, zgodnym z oznaczeniem koloru brzegu strony dla danej kategorii obiektów. Jeśli zachowały się źródła ikonograficzne, pozwalające ukazać wygląd świątka w przeszłości, zostały one umieszczone obok zdjęć prezentujących wygląd współczesnych. Wykaz autorów zdjęć współczesnych znajduje się na końcu publikacji, podobnie jak wykaz map, ujęć filmowych i rysunków wraz z odwołaniem do stron, gdzie zostały zamieszczone. Zdjęcia ze zbiorów mieszkańców oraz instytucji naukowych opatrzone są podpisami.  

Oprócz istniejących, starałam się też opisać nieistniejące kapliczki, figury i krzyże przydrożne na terenie gminy. W niektórych przypadkach rozdziały dotyczące danej miejscowości zostały rozszerzone o tę kategorię obiektów. Wyróżnia jest czerwony pasek na brzegu strony. Tym kolorem zaznaczono też lokalizację omawianych nieistniejących obiektów na mapach. W ten sposób zostały zaprezentowane jedynie te obiekty, które znajdowały się w miejscach, gdzie obecnie nie stoi żaden świątek. W przypadku, gdy stary świątek został zastąpiony przez nowy, opis starego (jeśli jest możliwy do odtworzenia) znajduje się przy opisie obiektu współczesnego. Opisy obiektów nieistniejących uzupełnione są, jeśli to możliwe, zachowanymi fotografiami lub fragmentami ze starych map.  

Miejscowości ułożone są alfabetycznie. Każda rozpoczyna się stroną tytułową z nazwą wsi, współrzędnymi geograficznymi oraz mapą, na której zaznaczono odpowiednimi kolorami opisywane obiekty. Ułożone są one wedle następującej kolejności: krzyże, kapliczki, figury, obiekty nieistniejące. Mapy użyte w tym rozdziale, prezentujące poszczególne miejscowości, w większości pochodzą z Wydziału Geodezji, Kartografii, Katastru i Gospodarki Nieruchomościami Starostwa Powiatowego w Przasnyszu. Jedynie w przypadku Przejm mapa pochodzi ze strony projektu Geoportal i jest to rastrowa mapa topograficzna (KLIK). Rozdziały na temat Jednorożca i Stegny opierają się również na planie miejscowości, udostępnionym na stronie Urzędu Gminy w Jednorożcu (KLIK). Ich wykorzystanie pozwoliło na ukazanie lokalizacji obiektów w dokładniejszy sposób, niż mogłoby to nastąpić na mapach ze Starostwa. 

Zdjęcie obiektu zawsze znajduje się pod jego opisem, zazwyczaj bezpośrednio, czasem trochę niżej - dwa zdjęcia obok, co pozwoliło zaoszczędzić miejsce (pierwotna wersja książki, gdzie każdy obiekt znajdował się na osobnej stronie, miała 520 stron!). Dodatkowo, na prawych stronach znajdują się nazwy miejscowości w obrębie danego rozdziału, co ułatwia poruszanie się po publikacji.

Opisy uzupełniają wycinki ze starych map (opisywane obiekty zaznaczyłam żółtym kółkiem), archiwalne zdjęcia i rysunki czy ujęcia z Google Street View. 

• Bibliografia - wykaz źródeł, opracowań i stron internetowych, z których korzystałam podczas pracy nad publikacją - s. s. 370-377;
• Spis ilustracji - wykaz nazwisk autorów i stron, na których umieszczone są zdjęcia (wykaz dotyczy jedynie zdjęć niewykonanych przeze mnie), ilustracje, rysunki i screeny z Google Street View czy filmu z 1991 r. - s. 378;
• Wykaz skrótów -  s. 378;
• Spis treści.

Cieszę się, że nawet patrząc na książkę, widać, jak wiele jej objętości zajmują opisy przydrożnych krzyży. Jest to bowiem najliczniejszy typ obiektów w gminie Jednorożec (ok. 70%), co uwidacznia się w przeważającym kolorze niebieskim na szczycie książki. O wiele mniej jest kapliczek (ok. 25%), figur jest tylko ok. 5%. Książka sprawia wrażenie - patrząc obiektywnie - solidnej i pełnej merytorycznej zawartości. Publikacja zbiera już pierwsze pozytywne recenzje. Mam nadzieję, że będzie tak dalej.

Jednocześnie zdaję sobie sprawę z tego, że nie dotarłam do wszystkich przykładów przydrożnych obiektów sakralnych na omawianym terenie. Dlatego też będę wdzięczna za każdą informację o tych miejscach, które nie zostały opisane w książce, a znajdują się w gminie Jednorożec lub obok jej granic. Przepraszam też za ewentualne błędne informacje, wynikające z pomyłek w notatkach, co zastrzegłam też w książce. Zapisywałam to, co powiedzieli mi mieszkańcy, jeśli oni się pomylili, nie jest to moją winą, że w książce znalazły się błędne informacje. Będę wdzięczna za ich wskazanie, co umożliwi korektę publikacji. Proszę też wszystkich, którzy posiadają jakieś informacje na temat kapliczek, krzyży i figur na omawianym terenie, by podzielili się nimi w celu uzupełnienia publikacji. Szczególnie szukam starych fotografii, prezentujących kapliczki, figury i krzyże przydrożne w gminie Jednorożec.

A co poza książką? 

• fanpage projektu na Facebooku: KLIK. Nadal będę wrzucać tam ciekawe informacje na temat kapliczek, figur i krzyży w gminie Jednorożec, poza tym, będę zapraszać na kolejne spotkania autorskie w różnych miastach i miejscowościach. Planuję też pracować dalej nad tą tematyką, ponieważ ta przygoda dopiero się zaczyna! :)
• mapa małej architektury sakralnej w gminie Jednorożec - jest to internetowa wersja najważniejszego rozdziału książki. Znajdziecie ją tutaj: KLIK, można też wejść na stronę poprzez zakładkę na blogu, zaznaczoną na grafice poniżej:

Aby dobrze odczytać mapę, należy mieć na uwadze, że:

- obiekty są pogrupowane kategoriami, jak w książce, na kapliczki, krzyże, figury i obiekty nieistniejące (stojące niegdyś w miejscach, gdzie teraz nic nowego nie ma, a zachowały się jakieś informacje o tych zabytkach, np. opowieści mieszkańców, ślad na starej mapie czy zdjęcie);

- każda kategoria ma przypisany konkretny kolor (podobnie jak w książce): kapliczki są zielone, krzyże niebieskie, figury żółte, a obiekty nieistniejące zaznaczyłam na czerwono;

- w ramach kategorii obiekty są ułożone miejscowościami w porządku alfabetycznym;

- każdy obiekt zyskał "tytuł", najczęściej odwołujący się do datacji, materiału, z którego został wykonany lub usytuowania;

- klikając na konkretny znaczek lub na wybraną nazwę na liście po lewej stronie, otwiera się okno z opisem obiektu oraz zdjęciem, by je zobaczyć w całości, należy na nie kliknąć;

- zdjęcia wykorzystane do mapy w 98% zostały wykonane przeze mnie w okresie 2013-2015 r.;

- nie umieszczałam zdjęć archiwalnych, starych map itp., takie źródła znalazły się w książce;

- mapę można dowolnie przybliżać i oddalać;

- część zaznaczeń ma charakter przybliżony, ponieważ nie byłam w stanie na takiej mapie oddać dokładnej lokalizacji, większość jednak zaznaczeń odwołuje się do rzeczywistego usytuowania zabytków.

Dziękuję Piotrowi Bątkowskiemu i Pawłowi J. Mazurkiewiczowi za przydane uwagi i pomoc. Dajcie znać, jeśli coś nie działa lub powinnam coś poprawić. Czekam na Wasze opinie. W najbliższym czasie postaram się pozbyć niepotrzebnych przesunięć tekstu, jakie pojawiły się w opisach obiektów po przeklejeniu tekstów z książki, planuję też zmienić ikonki oznaczające kategorie obiektów, tzn. na oznaczenie krzyży wybrać ikonkę "+", dla kapliczek coś bardziej je przypominające, podobnie dla figur. Chyba że uważacie, że ikonki powinny zostać w takiej postaci jak teraz - dajcie znać.

• i oczywiście posty na blogu! Nadal będę publikować niektóre zagadnienia ujęte w publikacji, prezentować wybrane kategorie obiektów itp. Wyczekujcie kolejnych wpisów z serii "Świątki w gminie Jednorożec".

Zachęcam też do obejrzenia relacji fotograficznej z premiery książki, która miała miejsce 18 grudnia w świetlicy wiejskiej w Lipie (Facebook): KLIK oraz lektury opisu publikacji na blogu "Zapomniana Biblioteka": KLIK.

A już niedługo podzielę się z Wami informacją na temat nowego (regionalnego - tyle na razie mogę zdradzić) projektu, jaki będę realizować w 2016 r. Otrzymałam bowiem - ponownie - stypendium ze Starostwa Powiatowego w Przasnyszu!

Do następnego! :)