ŚWIĄTKI W GMINIE JEDNOROŻEC: kapliczki murowane z wnękami

Ostatni weekend spędziłam bardzo pracowicie - zjeździłam część gminy Jednorożec w poszukiwaniu kapliczek, krzyży i figur przydrożnych. Na chwilę obecną zarejestrowałam 48 kapliczek, 13 figur i aż 186 krzyży! Ostatnim razem zabrałam Was na wycieczkę szlakiem kapliczek-grot Matki Bożej: KLIK. Dzisiaj prezentuję murowane kapliczki z wnękami, jakie można spotkać na terenie gminy Jednorożec. 

Murowane kapliczki z wnękami to jedne z najpopularniejszych świątków w Polsce. Budowane są z cegły lub z kamienia jako prostopadłościany, nakryte dwu- lub czterospadowym daszkiem. Czasami gzymsy dzielą je na kilka kondygnacji, najczęściej dwie lub trzy. Zdarzają się też kapliczki wnękowe o kształcie walcowatym czy stożkowym, jednak na terenie gminy Jednorożec takich nie znalazłam. Kapliczki takie najczęściej zwieńczone są krzyżem żelaznym. W ścianie frontowej kapliczki znajduje się wnęka, zamknięta łukiem lub odcinkowo, w której umieszczano figurę albo obraz. Starsze świątki mają otwarte wnęki, nowsze - przeszklone. Zdarza się też, że wnęki znajdują się na kilku kondygnacjach, także w ścianach bocznych kapliczek. Kapliczki murowane stawiano czasami na płaskiej lub schodkowej podstawie.

Kapliczki, jakie pragnę przedstawić, pogrupowałam wedle ich cech charakterystycznych. W pierwszej części postu umieściłam kapliczki, jakie istnieją w stanie pierwotnym i nie były nigdy przebudowywane (podzielone na obiekty z cztero- i dwuspadowym dachem oraz z płaskim zakończeniem). W drugiej części postu znalazły się dwie murowane wnękowe kapliczki, na miejscu których postawione nowe, przy czym opisałam zarówno nowe, jak i ich poprzedniczki na podstawie zachowanych zdjęć. Przy każdej kapliczce można znaleźć mapę z zaznaczoną lokalizacją obiektu.

Kapliczki z czterospadowym daszkiem

1. Małowidz

W tej wsi mamy dwie podobne w swej formie kapliczki murowane z wnękami i dachem czterospadowym.

a) Kapliczka w lesie przed Małowidzem (jadąc od Jednorożca) jest bardzo zniszczona. Trzykondygnacyjna, z dwie kondygnacjami wypełnionymi wnękami z dewocjonaliami, przy czym środkowa kondygnacja jest węższa po dwóch pozostałych. W ścianie frontowej we wnęce w trzeciej kondygnacji znajdują się: figura Jezusa, prawdopodobnie z Najświętszym Sercem, zasłonięta przez wyblakły obrazek Matką Bożą i Dzieciątkiem, przed którym stoi figurka Baranka. W środkowej kondygnacji we wnęce w ścianie frontowej znajdują się dwa takie same obrazy: jeden większy wyblakły i jeden w ramce ze szkłem, przedstawiające Matkę Bożą karmiącą małego Jezusa. Jednak jeszcze w 2009 r. we wnęce w środkowej kondygnacji znajdował się obrazek Niepokalanego Serca NMP oraz figurka Anioła. W ścianach bocznych również przebito wnęki, możliwe, że dawniej były przeszklone, o czym może świadczyć pozostałość drewnianej ramy w najwyższej kondygnacji na lewej ścianie bocznej (patrząc od przodu). Kapliczka ozdobiona jest szkiełkami, ułożonymi na frontowej ścianie w rzędy po 4 szkiełka lub flankującymi pojedynczo wnęki na drugiej i trzeciej kondygnacji. Kapliczkę, stojącą na płaskim podeście wieńczy żelazny, bogato zdobiony krzyż z daszkiem. Tył prosty, bez zdobień. Porównując kapliczkę z pozostałymi obiektami tego typu, mogła powstać po II wojnie światowej (lata 50.?), podobnie jak inne tego typu kapliczki tu przedstawione.

Stan na 2009 r. Fot. Ireneusz Stefani. Źródło.

Zrzut z Google Street View, lato 2012 r.

b) Druga z kapliczek z dachem czterospadowym w Małowidzu znajduje się na polach niedaleko wsi. Usytuowana jest przy polnej drodze, równoległej do drogi Małowidz-Olszewka. Z trzech kondygnacji dwie zajmują świątki. Na ścianie frontalnej w obu kondygnacjach znajdują się figury Matki Bożej: wyżej Niepokalana, niżej z Lourdes. Na prawej ścianie bocznej (patrząc od frontonu) w najwyższej kondygnacji znajdują się dwa wyblakłe obrazki: św. Jana Pawła II oraz Anioła Stróża z dziećmi, zaś na lewej ścianie bocznej na najwyższej kondygnacji - obraz przedstawiający św. Barbarę i mały obrazek św. Jana Pawła II. Tył gładki, kapliczka pokryta blaszanym daszkiem, zakończonym żelaznym zdobionym krzyżem. Otoczona jest płotkiem.

Fot. Wojciech Łukaszewki. Źródło: "Głos gminy Jednorożec" 3 (27)/2012, okładka.

2. Nakieł

Bardzo ładna kapliczka znajduje się w Nakle na prywatnej posesji nr 3. Ma dwie wydzielone kondygnacje i stoi na trzyschodkowym podeście. Wieńczy ją metalowy ażurowy krzyż. We każdej ze ścian na obu kondygnacjach znajdują się wnęki, wypełnione dewocjonaliami. Na wyższej kondygnacji można znaleźć: w ścianie frontowej obraz św. Teresy od Dzieciątka Jezus, na prawej ścianie (patrząc od frontu) figurę Matki Bożej z Dzieciątkiem, na lewej obraz (niestety, mam niewyraźne zdjęcie). Niższa kondygnacja to: w ścianie frontowej figura Matki Bożej Niepokalanej i dwóch Aniołów, ozdobione sztucznymi kwiatami, po prawej stronie figura św. Józefa z Dzieciątkiem, a po lewej stronie grupa figur przedstawiających Świętą Rodzinę. Wnęk w tylnej ścianie nie udało mi się obejrzeć, ale następnym razem, podczas rozmowy z właścicielami posesji, sfotografuję dokładnie każdą wnękę. Kapliczka jest pomalowana na biało, zaś wnęki na niebiesko. Dodatkowo, wyższa kondygnacja jest ozdobiona mozaiką w kolorach: błękitny, niebieski i czarny.

Fot. Sergiusz Lelewski.

4. Połoń

Znajdziemy tutaj aż trzy podobne w swej formie kapliczki murowane z wnękami i dachem czterospadowym.

a) Na początku wsi, jadąc od Jednorożca, po prawej stronie szosy przy dróżce do prywatnej posesji (nr 1, jak mi się wydaje), stoi bardzo ładna, białą kapliczka. Niegdyś ogrodzona była niebieskim płotkiem. Płot rozebrano, a kapliczkę nakryto blaszanym daszkiem. Wieńczy ją żelazny krzyż z promieniami, kowalskiej roboty, dziś ozdobiony sztucznymi kwiatami. W trzech ścianach kapliczki znajdują się wnęki. W ścianie frontowej znajduje się figura Matki Bożej Niepokalanej, ozdobiona sztucznymi kwiatami, a w jednej ze ścian bocznych - figura Anioła. Każda z wnęk zamykana jest oszklonymi drzwiczkami z drewnianą ramą, zamykanymi na haczyk. Podstawa figury jest lekko zniszczona, przed ścianą frontową leżą sztuczne kwiaty. Przed figurką znajduje się ławeczka.

2009 r. Fot. Mirosław Krejpowicz. Źródło.

Zrzut z Google Street View, lato 2012 r.

b) We wsi znajduje się dość zniszczona kapliczka, podobna w swej formie do powyższego świątka. Stoi na prywatnej posesji nr 11. Daszek zakończony jest żelaznym małym krzyżem kowalskiej roboty. W wnęce we frontowej ścianie kapliczki znajduje się figura Matki Bożej z Lourdes z dwoma Aniołami, ozdobione sztucznymi kwiatami. 

Zrzut z Google Street View, lato 2012 r.

c) Trzecia z tego typu kapliczek we wsi Połoń znajduje się na rogu prywatnej posesji w głębi wsi, przy polnej drodze. Jest pomalowania na biało, dach wykończony jest na ciemnoczerwono, podobnie jak drzwiczki oszklonych wnęk oraz gzyms oddzielający kondygnacje. Kapliczka pochodzi z 1983 r., o czym informuje inskrypcja na frontowej ścianie, wieńczy ją krzyż z daszkiem i falistymi promieniami, ozdobionymi sztucznymi kwiatami. We wnęce w ścianie frontowej znajduje się obraz Pana Jezusa Miłosiernego, we wnęce na prawej ścianie obraz Niepokalanego Serca Matki Bożej, a wnękę w lewej ścianie zajmuje obraz Matki Bożej Ostrobramskiej. Każdą z wnęk zdobią sztuczne kwiaty. Kapliczka stoi na jednoschodkowym postumencie, ozdobiona jest kolorowymi wstęgami. 

Kapliczki z dachem dwuspadowym

1. Budy Rządowe

Kapliczka znajduje się na prywatnej posesji nr 24 w środki wsi, po prawej stronie drogi, jadąc od Budzisk. Jest zadbana, stoi na dwuschodkowym podeście. Podest i dolna część cokołu pokryte są beżowym "piaskiem", reszta pomalowana jest na łososiowo. Daszek kapliczki wieńczy ażurowy metalowy krzyż. Wnękę w ścianie frontowej wypełnia figura Matki Bożej Niepokalanej, ozdobiona sztucznymi kwiatami, mały krzyżyk oraz lampka. Kapliczkę zdobi fryz schodkowy w tympanonie. 

Zrzut z Google Street View, lato 2012 r.

Fot. Sergiusz Lelewski.

2. Obórki

Niebieska kapliczka na posesji prywatnej (wręcz naprzeciwko remizy strażackiej, jadąc od drogi Przejmy-Lipa po lewej stronie szosy) z wnęką, w której stoi figura Pana Jezusa. Obok niej, w dolnej części wnęki, po lewej stronie, widać figurkę Anioła. Wnękę przesłaniają przeszklone drewniane białe drzwiczki, zamykane na haczyk. Kapliczka zakończona jest dużym krzyżem z metalowym daszkiem. Kapliczka stoi na dwustopniowym podeście. Kiedyś tympanon zdobiła jakaś mozaika (ze szkiełek), dziś pozostał po niej jedynie ślad. 

Moją uwagę zwróciły pomalowane na kolorowo kamienie - w tych okolicach to bardzo popularny zwyczaj. Pomalowane na żywe kolory np. czerwony, zielony, żółty kamienie w pobliżu świątków znalazłam także w Lipie i Przejmach.

3. Parciaki

Kapliczka na prywatnej posesji nr 58 stoi na jednostopniowym podeście, jest wykonana z cegły i zakończona blaszanym daszkiem. We wnęce, przebitej przez ściany: frontalną i tylną, znajduje się figura Matki Bożej Fatimskiej oraz obrazek przedstawiający św. Jana Pawła II, ozdobione sztucznymi kwiatami. Kapliczkę oświetlają od wewnątrz dwie małe lampki. Pod wnęką znajduje się tablica z wezwaniem "MARYJO KRÓLOWO RODZIN / BŁOGOSŁAW NAM" oraz datą wystawienia kapliczki (2011). Na podeście przed kapliczką stoi donica ze sztucznymi kwiatami.

4. Małowidz

Kapliczka znajduje się na zakręcie przy głównej drodze przez Małowidz. Zwieńczoną krzyżem kowalskiej roboty z daszkiem i promieniami, bez wyraźnego podziału na kondygnacje, jest ogrodzona płotkiem. Każda z wnęk jest zamykana na osobne drzwiczki. Wnęki wypełniają dewocjonalia: figury przedstawiające Matkę Bożą z Lourdes, poza tym obrazki (Matka Boża Fatimska) oraz krucyfiks w najwyższej kondygnacji we wnęce na frontowej ścianie. Wnętrza wnęk zdobią sztuczne kwiaty. Kapliczka pochodzi prawdopodobnie z lat 50. XX wieku (w jej górnej części zauważyłam napis "195(6?-nieczytelne) / ROK". Prawdopodobnie też w dolnej kondygnacji na ścianie frontowej znajdował się jakiś napis, może nazwisko fundatora. Zdobienie kapliczki stanowi fryz w górnej części pod daszkiem.

2009 r. Fot. Mirosław Krejpowicz. Źródło.

2012 r. Źródło.

Kapliczki z dachem zakończonym płasko 

1. Stegna

Kapliczka znajduje się przy ul. Wolności, wystawiona w 2010 r., o czym informuje tablica z napisem "BOŻE BŁOGOSŁAW NAM. Jadwiga i Stanisław Sielscy". Kapliczka jest ogrodzona metalowym płotkiem z furtką po lewej stronie. Jest podzielona wyraźnie na dwie kondygnacje, zakończone murowanym krzyżem. W wyższej kondygnacji we frontowej ścianie znajduje się przeszklona wnęka, zakończona trójkątnie, w której stoi figura Matki Bożej z Lourdes i dwa Anioły u Jej stóp. Przed wnęką znajdują się dwa lampiony z krzyżykami. Na lewej ścianie na wysokości wnęki na półeczce umocowano plastikową figurę Pana Jezusa, pomalowaną na złoto. W niższej kondygnacji, pod wnęką, umieszczono tablicę fundacyjną. Podest zdobią donice ze sztucznymi kwiatami. Otoczenie kapliczki jest ozdobione kwiatami i zniczami oraz wyłożone płytkami.

Nowe kapliczki na miejscu dawnych murowanych z wnękami

1. Ulatowo Pogorzel

W miejscu skrętu z głównej drogi Jednorożec-Chorzele do wsi znajdowała się murowana kapliczka z białej cegły, przykryta metalowym daszkiem, zakończona metalowym krzyżem. Wystawiono ją w 1958 r. z inicjatywy OSP Ulatowo Pogorzel. W dolnej części kapliczki w ścianie frontowej znajdowała się tablica fundacyjna, a w górnej kondygnacji, we wnęce, przebitej z trzech stron, umieszczono figurę Matki Bożej z Lourdes. Kapliczka ozdobiona była wstążkami, przyczepionymi do metalowego, niskiego ogrodzenia. Otoczenie kapliczki porastały kwiaty. 

W 2014 r. na jej miejscu wystawiono nową kapliczkę w formie i z materiałów, które są obecnie bardzo często używane do budowy świątków na terenie gminy. Jest trzykondygnacyjna, wieńczy ją murowany krzyż. W najniższej kondygnacji znajduje się tablica fundacyjna z napisem: "BOŻE BŁOGOSŁAW / NAM MIESZKAŃCOM / ULATOWO POGORZELI / 1958-2014". Gzyms między najniższą a środkową kondygnacją pokrywa napis: "POD TWOJĄ OBRONĘ". W najwyższej kondygnacji, wewnątrz konstrukcji arkadowej, umieszczono pomalowaną na złoto plastikową figurę Matki Bożej Niepokalanej. Figury, jakie znajdowały się we wnęce w poprzedniej kapliczce, ustawiono na jednostopniowym podeście. Kolorystyka kapliczki utrzymana jest w odcieniach szarości i czerni. Kapliczka jest otoczona metalowym ogrodzeniem z furtką od strony frontowej. Jej otoczenie wyłożone jest kostką.

Zrzut z Google Street View, lato 2012 r.

Zrzut z Google Street View, lato 2012 r.

2. Ulatowo Słabogóra

Kapliczka stojąca pierwotnie we wsi, przy posesji nr 3, podobna była w swej formie do kapliczek z Połoni, przedstawionych wyżej, miała jedynie więcej ozdobnych gzymsów w dolnej kondygnacji. Pomalowana byłą na brzoskwiniowo. W wnękach, zamkniętych oprawionym w drewniane białe ramy szkłem, wybitych z trzech stron, znajdowała się figura Matki Bożej. Kapliczkę wieńczył metalowy krzyż kowalskiej roboty. Kapliczkę otaczał drewniany płotek, a zdobiły ją sztuczne kwiaty i wstążki z kokardami. 

W 2014 r. ze środków Urzędu Gminy w Jednorożcu wystawiono nową kapliczkę na miejscu starej, którą zdemontowano. Została poświęcona wiosną przez ks. Tomasza Czarnkowskiego, wikariusza parafii pw. Św. Floriana w Jednorożcu podczas "objazdu pól". 

Nowa kapliczka podobna jest do powyższej z Ulatowa Pogorzeli, jest jednak niższa o jedną kondygnację. Na gzymsie przy podeście wyryto datę wystawienia kapliczki, która utrzymana jest w szaro-czarnej kolorystyce, a którą wieńczy murowany krzyż ze złotą Pasyjką. W dolnej części kapliczki znajduje się wyryty napis "BOŻE BŁOGOSŁAW NAM", pod którym umieszczono przedstawienie Anioła. W najwyższej kondygnacji, wewnątrz (pierwotnie nie) przeszklonej konstrukcji arkadowej, umieszczono figurę Matki Bożej Niepokalanej, depczącej węża. Figurę wykonała firma Elmek, o czym informuje napis na podstawie figury z tyłu. Otoczenie podstawy figury zdobią sztuczne kwiaty. W tympanonie umieszczono przedstawienie Ducha Świętego w postaci Gołębicy.

U podstawy kapliczki postawiono sztuczne kwiaty. Kapliczka jest otoczona metalowym ogrodzeniem z kamiennymi słupkami i furtką od frontu. Wokół kapliczki wewnątrz ogrodzenia wyłożono ziemię płytkami, a poza ogrodzenie usypano kamienne otoczenie, ograniczone od tyłu i lewej strony (patrząc od frontu) kamieniami polnymi. Przed kapliczką wyłożono kostką małą powierzchnię.

Fot. Wojciech Łukaszewski. Źródło: "Głos gminy Jednorożec" 3 (7)/2007, s. 2 okładki.

Zrzut z Google Street View, lato 2012 r.

Fot. Wojciech Łukaszewski.

Zdjęcia w poście wykonałam samodzielnie (marzec 2014, luty i maj 2015) i są moją własnością, oprócz tych, które są podpisane nazwiskiem autora lub zawierają informację o źródle. Mapy wykonałam samodzielnie na podkładzie map Google.

Tekst powstał w ramach projektu "Wybrane aspekty dziedzictwa kulturowo-historycznego gminy Jednorożec. Kapliczki i krzyże przydrożne" realizowanego dzięki stypendium za wybitne osiągnięcia w różnych sferach działalności edukacyjnej dla szczególnie uzdolnionych studentów zamieszkałych na terenie Powiatu Przasnyskiego w roku akademickim 2014/2015. Organizatorem i Fundatorem stypendium jest Starostwo Powiatowe w Przasnyszu.

Strona internetowa projektu (Facebook): KLIK.

Strona internetowa Fundatora: KLIK.

Projekt zakończył się wydaniem książki "Kapliczki, figury i krzyże przydrożne w gminie Jednorożec". Publikacja jest dostępna w sprzedaży, więcej szczegółów: KLIK.


Do następnego!