MAŁA OJCZYZNA: Projekt stypendialny "Kapliczki i krzyże przydrożne w gminie Jednorożec"

Od 2007 r. Starostwo Powiatowe w Przasnyszu corocznie nagradza studentów pochodzących z Powiatu Przasnyskiego, którzy wyróżniają się wybitnymi osiągnięciami w różnych sferach działalności edukacyjnej. Wybrani studenci otrzymują stypendia, przeznaczone na realizację konkretnych projektów. W tym roku akademickim Starostwo doceniło moją działalność. Otrzymałam stypendium na realizację projektu Wybrane aspekty dziedzictwa kulturowego gminy Jednorożec. Kapliczki i krzyże przydrożne. Dzisiaj przybliżę Wam mój projekt. 

Do aplikowania o stypendia za wybitne osiągnięcia w różnych sferach działalności edukacyjnej dla szczególnie uzdolnionych studentów zamieszkałych na terenie powiatu przasnyskiego zachęciła mnie już w zeszłym roku Pani Maria Kowalska, która "za moich czasów" była dyrektorką LO im. KEN w Przasnyszu, które ukończyłam, a dziś pracuje w Wydziale Zdrowia, Oświaty, Kultury i Sportu Starostwa Powiatowego w Przasnyszu. Wówczas o podpowiedź, jakiej publikacji brakuje na naszym lokalnym rynku, poprosiłam Panią Teresę Wojciechowską, Prezes Stowarzyszenia Przyjaciele Ziemi Jednorożeckiej i bibliotekarkę w Publicznym Gimnazjum im. św. Stanisława Kostki w Jednorożcu. Odbywałam wówczas praktyki pedagogiczne w zakresie nauczania historii i wiedzy o społeczeństwie w moim gimnazjum. Pani Teresa podpowiedziała mi, żebym skupiła się na obiektach, które stanowią dziedzictwo Ziemi Jednorożeckiej, a dotychczas nie zostały kompleksowo opisane - kapliczkach i krzyżach przydrożnych. Pierwotnie bardzo ambitnie zakładałam, że samodzielnie spiszę, opiszę i sfotografuję wszystkie kapliczki, krzyże przydrożne, pomniki i zabytki gminy Jednorożec, w tym np. chaty kurpiowskie. Złożyłam wniosek o stypendium, jednak nie otrzymałam dofinansowania. Nie poddałam się. W wolnych chwilach zbierałam materiały regionalne, związane z historią i dziedzictwem Ziemi Jednorożeckiej, które systematycznie publikowałam na blogu oraz na Facebooku na fanpage’u bloga: KLIK. Często znajdowałam ciekawe materiały zupełnie przypadkowo. Szukałam ich zarówno w literaturze przedmiotu: opracowaniach historycznych, etnograficznych itp., w Internecie, jak i samodzielnie wykonywałam zdjęcia bądź pozyskiwałam je od zaprzyjaźnionych osób, nierzadko pasjonatów fotografii lub historii regionalnej. Udostępniane na blogu materiały spotkały się z pozytywnym odbiorem czytelników, co pokazuje, że istnieje zainteresowanie historią regionalną i upamiętnianiem dziedzictwa regionalnego wśród mieszkańców nie tylko gminy Jednorożec, ale i powiatu przasnyskiego, a nawet szerzej – Mazowsza. Postanowiłam, że książkę i tak napiszę, a co! Nawet bez dofinansowania ze stypendium ;) 

W ostatnim roku zaangażowałam się w wiele inicjatyw, co sprawiło, że projekt ewoluował - postanowiłam zawęzić pierwotny zakres przygotowywanej pracy. Ostatecznie postanowiłam, że skupię się jedynie na kapliczkach i krzyżach przydrożnych z terenu gminy Jednorożec. A jest ich naprawdę mnóstwo! Obiekty te możemy znaleźć w każdej z miejscowości, nierzadko są skoncentrowane na stosunkowo małej powierzchni i występują bardzo licznie. Kapliczki i krzyże przydrożne to charakterystyczny element krajobrazu Kurpiowszczyzny. Stawiano je nad brzegami rzek i stawów, przy wiejskich ścieżkach. Wierzono, że będą ochraniać domy i zagrody. Inne z nich kryją się w leśnych ostępach. Budowane z różnych materiałów, kapliczki i krzyże miały strzec przed nieszczęściami albo stanowić wotum za otrzymane łaski fundatora lub lokalnej społeczności. Od wieków stawiano je także tam, gdzie obawiano się „złego”, gdzie straszyło i wyrządzało szkody. Stąd mnogość kapliczek i krzyży przydrożnych na granicach wsi, na skrzyżowaniach dróg i przy mostach. 

Dzisiaj wiele z tych obiektów szybko niszczeje, starsi ludzie odchodzą, a młodzież nie zawsze interesuje się przeszłością i dziedzictwem swojej „małej ojczyzny”. Miałam i nadal mam nadzieję, że mój projekt pomoże to zmienić. W końcu października złożyłam wniosek i tym razem się udało! Zostałam stypendystką Starostwa Powiatowego w Przasnyszu, a moje stypendium przeznaczone jest na realizację projektu, który wstępnie nazwałam Wybrane aspekty dziedzictwa kulturowego gminy Jednorożec. Kapliczki i krzyże przydrożne. Ale, jak wiadomo, tytuł nadaje się na końcu, więc pewnie ostateczna jego wersja będzie brzmiała nieco inaczej. Ja sama mówię o tej inicjatywie jako o "projekcie kapliczkowym".

Po co taki projekt? Jakie cele sobie postawiłam?

Cele ogólne: 

• rozwijanie zainteresowań historią regionalną
• wzbudzenie szacunku do przeszłości wśród młodzieży szkolnej
• popularyzacja dziedzictwa gminy Jednorożec wśród szerszego audytorium.

Cele szczegółowe - chciałabym się skupić na kształtowaniu kilku umiejętności i doskonaleniu tego, co już potrafię, tj.:

• dokonywanie kwerendy bibliografii
• nawiązywanie kontaktów z placówkami i osobami pozostającymi w dyspozycji potrzebnych materiałów
• krytyczna i syntetyczna analiza literatury fachowej
• korelowanie informacji pozyskanych z różnych źródeł
• krytyczna analiza zebranych materiałów
• dobranie odpowiedniego przekazu ikonograficznego do tekstu pisanego
• pisanie sprawozdań i relacji
• wykonywanie zdjęć jak najlepiej prezentujących obiekt
• wywiad jako metody pracy (elementy historii mówionej)
• posługiwanie się nowoczesnymi technologiami informacyjno-komunikacyjnymi.

Projekt zakłada spisanie, opisanie i sfotografowanie obiektów, stanowiących ważny element dziedzictwa kulturowo-historycznego gminy. Podzielę opisane obiekty na kategorie (kapliczki, krzyże przydrożne, figury) w ramach poszczególnych miejscowości, a opisy zilustruję dokumentacją fotograficzną. Opisy będą oparte o wiadomości zaczerpnięte z fachowej literatury oraz opowieści i wspomnienia mieszkańców poszczególnych miejscowości w gminie Jednorożec, dotyczące danych obiektów. W razie możliwości, przy opisach obiektów zostaną zamieszczone także archiwalne zdjęcia przedstawiające dany obiekt. Lokalizacja każdego z opisywanych obiektów zostanie zaznaczona na planach poszczególnych miejscowości położonych w gminie Jednorożec. 

Projekt, jak zakładam, powstanie w dwóch formach: publikacji oraz prezentacji multimedialnej. Obie części mogą się wzajemnie uzupełniać. Dla osób, które chcą skupić się na przekazie graficznym, doskonałym materiałem będzie prezentacja multimedialna, gdzie główną rolę będzie odgrywać obraz, a słowo będzie go jedynie uzupełniać. Z kolei dla tych, którzy wolą zapoznać się ze słowem pisanym, lepszym rozwiązaniem będzie praca w formie książkowej, gdzie znajdą się szczegółowe opisy poszczególnych obiekty, zilustrowane niezbędnymi materiałami ikonograficznymi. W miarę możliwości projekt zostanie wydany jako publikacja Stowarzyszenia „Przyjaciele Ziemi Jednorożeckiej”.

Dotarciu do szerszego audytorium będzie służyć również prezentacja wyników pracy oraz śledzenie postępów w realizacji celów projektu na fanpage’u projektu, na który serdecznie zapraszam: KLIK. 

Wyniki pracy opublikuję na moim blogu, udostępnię lokalnych władzom samorządowym, mazowieckim bibliotekom i czasopismom oraz przybliżę mieszkańcom gminy Jednorożec i wszystkim zainteresowanym. Rezultaty projektu powinny być zaprezentowane jak najszerszemu audytorium. Służyć temu będzie rozpowszechnienie pracy w: Bibliotece Pedagogicznej w Ostrołęce Filia w Przasnyszu, Bibliotece Miejskiej im. Zofii Nałkowskiej w Przasnyszu, Bibliotece Szkolnej w Liceum Ogólnokształcącym im. KEN w Przasnyszu, Bibliotece Szkolnej w Jednorożcu oraz Gminnej Bibliotece Publicznej w Jednorożcu, jak również w Urzędzie Gminy Jednorożec, Starostwie Powiatowym w Przasnyszu i Centrum Kultury „Poczekalnia” w Jednorożcu. Wyniki pracy mogę w częściach zaprezentować na łamach lokalnego kwartalnika "Głos gminy Jednorożec" oraz całościowo (w syntetyzującej formie) podczas prelekcji na spotkaniu z mieszkańcami gminy Jednorożec w Jednorożcu we wrześniu/październiku 2015 r. Praca w skróconej formie jako artykuł, zawierający ogólną charakterystykę dziedzictwa kulturowo-historycznego gminy Jednorożec, mogłaby się ukazać w czasopismach regionalnych, np: w „Zeszytach Naukowych Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego”, „Mazowieckich Studiach Humanistycznych” (wydawanych przez Mazowiecką Wyższą Szkołę Humanistyczno-Pedagogiczną w Łowiczu), w czasopiśmie „Mazowsze. Studia Regionalne” (wydawanym przez Mazowieckie Biuro Planowania Regionalnego w Warszawie), „Roczniku Mazowieckim” (wydawanym przez Mazowieckie Towarzystwo Naukowe), magazynie regionalnym „Kurpie” (wydawanym przez Związek Kurpiów). Będę walczyć o jak największą liczbę publikacji, prezentujących wyniki projektu. Natomiast książka, będąca rezultatem projektu, powinna zostać rozesłana do ośrodków mazowieckich i kurpiowskich, takich jak Ciechanów (Czytelnia Regionalna Powiatowej Biblioteki Publicznej im. Zygmunta Krasińskiego, Ciechanowskie Towarzystwo Naukowe), Ostrołęka (Biblioteka Pedagogiczna, Miejska Biblioteka Publiczna im. Wiktora Gomulickiego, Muzeum Kultury Kurpiowskiej), Kadzidło (Centrum Kultury Kurpiowskiej im. ks. Mieczysława Mieszki, Zagroda Kurpiowska w Kadzidle - oddział Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce) oraz Warszawa (Biblioteka Narodowa, Biblioteka Uniwersytecka, Państwowe Muzeum Etnograficzne). Pozwoliłoby to na promocję dziedzictwa gminy Jednorożec oraz powiatu przasnyskiego.

Jak wygląda czasowe rozplanowanie mojego projektu? Stypendium będę otrzymywać przez rok, tak więc na rok rozplanowałam pracę:

• ostateczne sformułowanie tematu projektu badawczego – październik–listopad 2014 r.
• poszukiwanie informacji dotyczących analizowanej problematyki poprzez kwerendę bibliografii – listopad 2014 r.–marzec 2015 r.
• nawiązywanie kontaktów z mieszkańcami gminy Jednorożec, placówkami muzealnymi i bibliotecznymi oraz instytucjami pomocnymi w pozyskaniu potrzebnych informacji i materiałów (także poprzez lokalne media) – styczeń–maj 2015 r.
• przygotowanie dokumentacji fotograficznej – kwiecień–czerwiec 2015 r.
• selekcja i systematyzacja uzyskanych informacji – maj–lipiec 2015 r.
• przygotowanie materiałów będących podstawą prezentacji multimedialnej oraz skład komputerowy książki – sierpień 2015 r.
• prezentacja projektu: rozpowszechnienie wyników projektu w placówkach muzealnych, bibliotecznych i samorządowych na terenie Mazowsza, publikacja wyników pracy na blogu, fanpage’u i w lokalnych czasopismach oraz prelekcja w Jednorożcu – wrzesień – październik 2015 r.
• przygotowanie i złożenie sprawozdania końcowego – październik 2015 r.

Przygotowanie pracy o wspomnianej tematyce pozwoli na zapoznanie się z wybranymi aspektami dziedzictwa kulturowego i historii gminy Jednorożec. Walorem planowanego projektu jest fakt, że do tej pory nie ukazało się kompleksowe opracowanie dotyczące kapliczek i krzyży przydrożnych w żadnej z gmin powiatu przasnyskiego. Podobna inicjatywa została po części zrealizowana kilka lat temu przez Towarzystwo Przyjaciół Chorzel i dotyczyła jedynie kilku wybranych krzyży i kapliczek przydrożnych w gminie Chorzele. Publikacja ta stanowiła jedną z inspiracji do przygotowania niniejszego projektu, a ten z kolei może stać się dla innych zainteresowanych tematyką regionalną przyczynkiem do własnych poszukiwań i przygotowania, chociażby w części, prezentacji na temat dziedzictwa historyczno-kulturowego powiatu przasnyskiego lub poszczególnych gmin wchodzących w jego skład.

Realizacja projektu pomoże odbiorcom poznać swoją „małą ojczyznę” i być może, zaszczepi miłość do historii regionalnej, a tym samym historii w ogóle. Bez tożsamości regionalnej i świadomości historycznej członkowie narodu nie są w stanie poprawnie funkcjonować, dlatego tak ważne jest uświadamianie mieszkańców naszej „małej ojczyzny” o tym, jakie jest dziedzictwo powiatu przasnyskiego i jaka jest jego przeszłość. Bez przeszłości bowiem nie ma teraźniejszości, a co ważniejsze, nie ma przyszłości. Projekt uczy poszanowania dla przeszłości, zarówno tej materialnej (obiekty przedstawione w projekcie), jak i „żywej” – opowieści starszych osób, wspomnienia naocznych świadków wydarzeń historycznych.

Jak obecnie wygląda moja praca nad projektem? Intensywnie zbieram informacje z literatury przedmiotu na temat typologii kapliczek i krzyży przydrożnych. Czytam prace dotyczące takich obiektów w innych częściach Polski, czerpię inspiracje z wydawnictw o podobnej tematyce. Gromadzę zdjęcia, kontaktuję się z fotografami, lokalnymi pasjonatami i historykami. Planuję techniczną stronę publikacji: doskonalę umiejętność składu komputerowego tekstów, obrabiam zdjęcia itp. Przede mną jeszcze wiele pracy, m.in. jedna z najważniejszych (i najbardziej oczekiwanych przeze mnie) części projektu, tj. rozmowy z mieszkańcami gminy Jednorożec.

Do tej pory działałam głównie samodzielnie. Mam nadzieję, że teraz, kiedy oficjalnie rozpoczynam pracę nad projektem w ramach stypendium, uda mi się skontaktować z wieloma osobami, które mogą mi pomóc. W najbliższym czasie planuję współpracę z Urzędem Gminy w Jednorożcu, lokalnymi historykami oraz pasjonatami przeszłości gminy Jednorożec i powiatu przasnyskiego. Będę też konsultować się z wykładowcami UW. Szczególnie liczę na życzliwość i wiedzę mieszkańców gminy Jednorożec. Podczas rozmów z nimi chciałabym dowiedzieć się, czy pamiętają, jak długo w danym miejscu stoi krzyż lub kapliczka, czy wiedzą coś o fundatorach, może o motywach fundacji. Będę wdzięczna za informacje o zmianach wyglądu kapliczki lub krzyża na przestrzeni lat, a przede wszystkim za ciekawe historie związane z obiektem i wspomnienia, a także zdjęcia czy szkice. Każdy, kto mi pomoże, będzie współautorem tego projektu i mam nadzieję, że razem uda nam się ocalić to, co najważniejsze dla naszej tożsamości: dziedzictwo kulturowo-historyczne.

Zachęcając do pomocy przy realizacji projektu i/lub śledzenia postępów w pracy na fanpage'u: KLIK, podaję kilka przykładów najbardziej interesujących, według mnie, wyszukanych do tej pory, obiektów.

Szczególnie ciekawe są tzw. Nepomuki, czyli przedstawienia św. Jana Nepomucena, bardzo popularne na Kurpiach. Na terenie gminy Jednorożec Nepomuki można spotkać w Olszewce, Połoni czy w Małowidzu. 

Nepomuk w Olszewce. Drewniana figura św. Jana Nepomucena znajduje się na drewnianym słupie. Stoi na terenie posesji, jest więc prywatną fundacją, mającą zapewnić opiekę i pomyślność w domu i gospodarstwie. Rzeźba jest mocno uszkodzona. Odpadła jej lewa ręka. Nie ma też krzyża, który był prawdopodobnie trzymany w prawej (stan 2001). Trudno określić wiek figury. Na słupie z przodu jest pionowo umieszczony napis "Antoni Opalach" i data 1838. Jest to raczej nazwisko fundatora niż rzeźbiarza. Ludowa polichromowana rzeźba jest wykonana przez niezbyt doświadczonego twórcę. Fot. Anna Bujniewicz. Źródło.

W Małowidzu znajduje się bardzo ciekawa ludowa drewniana rzeźba św. Jana Nepomucena. Według mieszkańców ma "z 500 lat", ale oczywiście jest młodsza i nie sięga raczej XIX w. Możliwe, że jest to rzeźba z lat 50.lub 60. XX w., kiedy to po międzywojennym upadku rzeźby kurpiowskiej nastąpiło "odrodzenie" rzeźby ludowej ale z powodu przerwania ciągłości charakteryzujące się bardziej prymitywną formą. Może pochodzić też z lat 30. XX w. jak podobne figury w okolicy. Stojący na wysokim, prostym drewnianym słupie (jak często na zachodniej Kurpiowszczyźnie) kolorowy Nepomuk przypomina z daleka egzotyczny totem. Pomalowany jest na biało, czarno i czerwono, a niecodzienne wrażenie podkreślają zarysowane na czerwono oczy. Figura wyciosana jest z jednego pnia drzewa. Rzeźbiarzowi zabrakło w budulcu przestrzeni na wyprofilowanie tyłu postaci, stąd wrażenie jej płaskości i sztywności. Głowę świętego otacza aureola z drutu, na której mogły być kiedyś nepomuceńskie gwiazdy. W lewym ręku trzyma krzyż, a w prawej prawdopodobnie znajdowała się palma (stan 2002). Podobne stylistycznie Nepomuki znajdują się w innych wsiach zachodnich Kurpi np. w Budkach i Olszewce. Źródło.

Nepomuk w Połoni w formie charakterystycznej dla zachodniej Kurpiowszczyzny. Źródło: Gmina Jednorożec. Przewodnik subiektywny, red. Wojciech Łukaszewski, Jednorożec 2014.

Za Jednorożcem (a tak naprawdę Stegną), przy szosie na Krasnosielc, po lewej stronie, stoi bardzo zniszczona drewniana kapliczka - na wysokim słupie umieszczono wyrzeźbioną w tym samym pniu szafkę otwartą na trzy strony. Przez analogie można przypuszczać, że mogła w niej być niegdyś figura Jana Nepomucena. Kapliczka jest piękna mimo żałosnego stanu i braku figury. W 2011 r. mieszkańcy Stegny postawili obok niej nową drewnianą kapliczkę, przedstawiającą Anioły adorujące Hostię. 

Zniszczona drewniana kapliczka za Stegną w stronę Drążdżewa Nowego (Nepomuk?), obok nowa kapliczka z 2011 roku. Stan na listopad 2013 r. Fot. Maria Weronika Kmoch.

Między Małowidzem a Połonią znajduje się sucha poskręcana sosna, a na niej powieszona jest skrzynkowa kapliczka z dewocjonaliami w środku. Do pnia przybitych jest też kilka żeliwnych krzyżyków. Od czasów powstania styczniowego, według miejscowych przekazów, drzewo służyło za szubienicę i z tego powodu uschło. Sosny broni przed ścięciem jej uświęcenie krwią, a także legenda, że jest przeklęta. Bartnik, który chciał ją kiedyś przysposobić na drzewo bartne, miał podczas pracy spaść i się zabić. Od strony lasu na wysokości kilku metrów widoczne jest podłużne wyżłobienie w żywym drzewie, prawdopodobnie barciowe, częściowo zarośnięte. Drzewo uschło po II wojnie światowej. 

Sucha sosna między Małowidzem a Połonią. Źródło.

W Przejmach zaś, w pobliżu budynku Nadleśnictwa Przasnysz, znajduje się przydrożna figura Matki Bożej, upamiętniająca śmierć carskiego nadleśniczego i jego rodziny w 1867 roku w wyniku epidemii cholery. 

Przydrożna figura w Przejmach. Stan z 2011 r. Źródło.

Ciekawe są też przydrożne krzyże z datą wystawienia i nazwiskami fundatorów: za Jednorożcem przy drodze na Przasnysz po prawej stronie szosy (1899 r., „Fondatory Marcin i Apolonia Piotrak”) oraz w Lipie na skrzyżowaniu na skrzyżowaniu głównej drogi przez wieś z drogą prowadzącą w stronę Klinu, jadąc od Jednorożca po lewej stronie (1896 r., „Fondatory Jakob i Maryianna Jablonosczy”). 

Przydrożny krzyż po prawej stronie od drogi Jednorożec-Szla, zaraz za żwirownią. Stan na październik 2013 r.
Inskrypcja:
FONDATORY
MARCIN I APO
LONIA PIOTR
AK 1899
ROKU
Fot. Maria Weronika Kmoch.

Krzyż przydrożny w Lipie z 1896 r., stan na marzec 2014 r. Zachował się napis z nazwiskami fundatorów: Jakob i Maryianna Jabłonosczy. Krzyż znajduje się na skrzyżowaniu głównej drogi przez Lipę z drogą prowadzącą w stronę Klinu (trasa Baranowo - Drążdżewo - Święte Miejsce - Przasnysz), jadąc od Jednorożca po lewej stronie. Obecnie krzyż jest pomalowany na brzoskwiniowo. Fot. Maria Weronika Kmoch.

Ostatnio postawiono też wiele nowych kapliczek i krzyży przydrożnych, np. w Kobylakach-Wólce (2013), Ulatowie-Słabogórze (2014) czy Kobylakach-Koryszach (2014).

Przydrożny krzyż w Kobylakach-Wólce. Fot. Wojciech Łukaszewski. Źródło: "Głos gminy Jednorożec" 1 (33)/2014.

Kapliczka w Kobylakach-Koryszach. Fot. Wojciech Łukaszewski.

Kapliczka w Ulatowie-Słabogórze. Fot. Wojciech Łukaszewski.

Bardzo ciekawe jest podanie związane z krzyżem z 1892 r., który stoi na rogatkach w Jednorożcu. Wedle opowieści miejscowych, przez wiele lat starano się uzyskać u władz rosyjskich pozwolenie na postawienie krzyża na skrzyżowanych głównych dróg w Jednorożcu. Car Aleksander III ani myślał przychylić się do prośby jednorożan. Dopiero wówczas, gdy cudem uniknął śmierci, pozwolił mieszkańcom na wystawienie krzyża, który jest dziś jednym z centralnych punktów Jednorożca. W takich miejscach przeszłość splata się z teraźniejszością.

Krzyż z 1892 roku w centrum Jednorożca. Stan na marzec 2014 r. Fot. Maria Weronika Kmoch.

Szczególnie ważne jest, by zająć się tymi obiektami, które niszczeją. W samym Jednorożcu najstarszym datowanym obiektem, jaki udało mi się znaleźć, jest przydrożny krzyż z 1864 r., stojący na posesji państwa Deptułów przy ul. Długiej, po lewej stronie drogi jadąc do Chorzel, za budynkiem starej gminy z lat 30. XX wieku. Pamiętam, jak będąc małą dziewczynką, zawsze myślałam, że ten krzyż sięga nieba. Rzeczywiście, był wysoki, otoczony przez kilka drzew. Niestety, krzyż od kilku lat niszczeje i już był skracany. Mam nadzieję, że jeszcze zdążę go opisać i sfotografować, zanim zastąpi go nowy… bo to nie będzie już te sam krzyż, co wystawiony w połowie XIX wieku…

Krzyż z 1864 roku w Jednorożcu. Stan na lipiec 2014 r. Fot. Maria Weronika Kmoch.

Poniżej jeszcze kilka innych ciekawych obiektów z terenu gminy Jednorożec. Oto jedne z najstarszych w gminie świątki:

Przydrożny, drewniany krzyż z daszkiem na posesji państwa Soból, najstarszy w Olszewce, wystawiony na pamiątkę ratunku od zarazy. Źródło: T. Czerwiński, Ocalić od zapomnienia. Kapliczki i krzyże przydrożne w Polsce, Warszawa 2012.

Krzyż choleryczny z XIX w. w Olszewce. Fot. Wojciech Łukaszewski. Źródło: "Głos gminy Jednorożec" 2 (10)/2008.

Olszewka. Metalowy krzyż na rozwidleniu dróg z 1890 r. W tym miejscu istniała karczma prowadzona przez Żyda. Mieszkańcy, wracając z pola, często zatrzymywali się tam, by skosztować trunku. Gdy wracali do domu, nie byli w stanie pomagać kobietom, więc te spaliły karczmę. Na jej miejsce przywieziono z okolic wielki kamień, wkopano go w ziemię, a na górze umocowano krzyż. Fot. Wojciech Łukaszewski. Źródło: "Głos gminy Jednorożec "4 (8)/2007.

Kobylaki-Korysze. Na kapliczce znajdującej się w lesie przy drodze do Przasnysza jest wyryty w kamieniu napis: "[FOR?] WERONIKA KOBYLEŃSKA 1898". To nazwisko fundatorki kapliczki. Fot. Janusz Wojciechowski. Źródło: Teresa Wojciechowska, Z cyklu PORTRETY WSI: Kobylaki, "Głos gminy Jednorożec" 1 (6)/2010.

Figura św. Jana Chrzciciela przy ul. Mazowieckiej w Jednorożcu z 1902 r. Stan na lipiec 2014 r. Fot. Maria Weronika Kmoch.

Przydrożny krzyż z 1902 roku stojący przy ulicy Mazowieckiej w Jednorożcu, na posesji państwa Piotraków. Źródło.

Krzyż w Obórkach z napisem: SERCE JEZUSA ZMIŁUJ SIĘ NAD NAMI 1905 R. Źródło: "Głos Gminy Jednorożec" 3 (8)/2010.

Przydrożny krzyż (obecnie na posesji prywatnej) w Jednorożcu przy ul. Odrodzenia. Postawiony w 1906 roku. Stan na kwiecień 2014 r. Fot. Maria Weronika Kmoch.

W związku z moimi planami wykorzystania w pracy materiałów ikonograficznych i nagrań rozmów zwracam się z gorącą prośbą do wszystkich mieszkańców gminy Jednorożec (i nie tylko, także wszystkich zainteresowanych) o pomoc przy realizacji projektu. Proszę o kontakt osobisty lub mailowy osoby, które posiadają archiwalne zdjęcia, przedstawiające kapliczki i krzyże przydrożne w naszej gminie. Będę wdzięczna za podzielenie się wspomnieniami, związanymi z tymi obiektami. Szukam informacji o datacji obiektu, fundatorach, motywach fundacji, zmianach wyglądu kapliczki lub krzyża na przestrzeni lat, również ciekawych historii związanych z obiektem, wspomnień i zdjęć czy szkiców. Nagrania rozmów, jakie planuję przeprowadzić, nie będą nigdzie upubliczniane, wykorzystam je jedynie na potrzeby niniejszego projektu. Mam głęboką nadzieję, że mieszkańcy mojej „małej ojczyzny” pomogą mi w realizacji mojej pracy, która przyczyni się do zachowania od zapomnienia jednego ze składników naszej tożsamości regionalnej.

Na zakończenie zapraszam Was do zapoznania się z trzema tekstami, jakie w ostatnim czasie niemal równocześnie pojawiły się w prasie i Internecie, a które dotyczą mojego projektu (po kliknięciu w obrazek lub otworzeniu go na nowej karcie można zobaczyć tekst w powiększeniu):

• mój artykuł w najnowszym numerze kwartalnika lokalnego "Głos gminy Jednorożec"

• artykuł w "Tygodniku Przasnyskim"

• mój tekst na stronie InfoPrzasnysz o kapliczkowym projekcie: KLIK.

Kolejne wieści na temat projektu niebawem. A na początku 2015 roku spodziewajcie się relacji z rozdania stypendiów podczas uroczystego posiedzenia Rady Powiatu Przasnyskiego.

Projekt "Wybrane aspekty dziedzictwa kulturowo-historycznego gminy Jednorożec. Kapliczki i krzyże przydrożne" realizowany jest w ramach stypendium za wybitne osiągnięcia w różnych sferach działalności edukacyjnej dla szczególnie uzdolnionych studentów zamieszkałych na terenie Powiatu Przasnyskiego w roku akademickim 2014/2015. Organizatorem i Fundatorem stypendium jest Starostwo Powiatowe w Przasnyszu.

Strona internetowa projektu (Facebook): KLIK.
Strona internetowa Fundatora: KLIK.

Do następnego! :)