Kurpianka w wielkim świecie: MAŁA OJCZYZNA: Parafia w Krzynowłodze Wielkiej i Skierkowiźnie

Jest to czwarta część serii o parafiach rzymskokatolickich, obejmujących zasięgiem miejscowości w gminie Jednorożec. Zapowiada się dłuższa narracja - tym razem na temat parafii Krzynowłoga Wielka i Skierkowizna. Do pierwszej z niż należy wieś Ulatowo-Dabrówka, do drugiej wsie z okolicy Kobylaki (Korysze, Wólka, Konopki i Czarzaste).

Zapraszam na nowy post.

Parafia pw. Wszystkich Świętych w Krzynowłodze Wielkiej

W Krzynowłodze Wielkiej ustanowiono jedną z pierwszych parafii w północnej części Mazowsza. Parafia została utworzona prawdopodobnie pod koniec XIV w. z fundacji księcia Janusza, a może jeszcze wcześniej. Legenda mówi, że założył ją książę Konrad Mazowiecki. Do 1429 roku wieś należała do domeny książęcej. Pierwsze wzmianki źródłowe o parafii pochodzą z 1443 r., o kościele z 1454 r. Z protokołu wizytacji parafii z 1605 roku wiadomo, że kościół był drewniany, konsekrowany pod wezwaniem Wszystkich Świętych, z pięcioma ołtarzami: głównym z obrazem Wniebowzięcia NMP oraz czterema bocznymi ołtarzami. Co ciekawe, zakrystia kościelna była murowana. Do 1530 roku parafia znajdowała się w strukturach dekanatu przasnyskiego diecezji płockiej, następnie należała do dekanatu ciechanowskiego.

Nową drewnianą świątynię wzniesiono ok. 1690 r., a sześć lat później Krzynowłogę Wielką przeniesiono do nowo utworzonego dekanatu janowskiego. Podczas wojny północnej, w 1709 r., miejscową świątynię spalili Szwedzi. Kolejna drewniana świątynia została wzniesiona w 1719 r. Patron i wezwanie kościoła pozostało takie samo. W 1724 r., wedle dokumentacji z wizytacji, kościół nie był jeszcze konsekrowany. W protokołach wizytacyjnych zwracano uwagę, że nowa świątynia powstała dzięki ofiarności proboszcza, kolatora Krasińskiego i parafian, z których trzech ufundowało ołtarze boczne: Przemienienia Pańskiego, św. Rocha i Matki Boskiej. W dwukondygnacyjnym ołtarzu głównym znajdowały się obrazy: Matki Bożej Niepokalanie Poczętej i Wszystkich Świętych. Akta wizytacji z 1739 i 1763 r. informują o wzniesieniu murowanej zakrystii. W ołtarzach bocznych znajdowały się relikwie: św. Martyny dziewicy i męczennicy (od 1706 r.) i św. Wincentego (od 1726 r.). Świątynia nadal nie była konsekrowana, nabożeństwa odbywały się jedynie na podstawie udzielonego indultu. Akta wizytacji z 1783 r. informują o pięciu ołtarzach. Świątynia służyła parafianom 98 lat. Spłonęła w pożarze, jaki miał miejsce 20 I 1817 r. W kościele znajdowały się organy (pozytew zła iedna), pojawiające się pierwszy raz w dokumentach wizytacji z 1719 r., które widocznie przetrwały pożar - wspominano je bowiem w aktach parafialnych w latach: 1810, 1840, 1842 i 1846.

Przez krótki czas nabożeństwa odprawiano z budynku stojącym w pobliżu kościoła, pełniącym funkcję wikariatu i szpitala. Część sprzętów: wyposażenia kościoła i murowanej zakrystii udało się uratować. Latem 1818 r. parafianie zbudowali budynek przypominający szopę o wymiarach 36 łokci długości i 15 łokci szerokości. W samym roku zlikwidowano dekanat janowski, a parafia Krzynowłoga Wielka znalazła się ponownie w strukturach denakatu przasnyskiego. W 1827 r. przygotowano kosztorys budowy nowej świątyni, jednak nie poczyniono w tym kierunku żadnych kroków.

W 1846 r. dobra krzynowłodzkie zakupił Marceli Rykowski herbu Doliwa. W momencie zakupu Rykowscy gospodarzyli w pobliskich Bogdanach Wielkich, ale sprawowali również władzę nad folwarkami: Bogdany, Chmielewo, Bagienice Wielkie i Bagienice Garstki. Marceli Rykowski, zanim kupił sąsiedni majątek, przejawiał zainteresowanie prowizorycznym "kościółkiem" w Krzynowłodze Wielkiej. W 1840 r., jako darczyńca, ufundował plebani drewniane ogrodzenie wokół cmentarza przykościelnego, a w kilka lat później, będąc już krzynowłodzkim dziedzicem, wystąpił w roli antreprenera w licytacji na nowy, murowany kościół parafialny. W 1849 r. Naczelnik Powiatu Przasnyskiego, radca kolegialny Wiszniewski, na prośbę proboszcza parafii, ks. Stanisława Zielmińskiego, opublikował wiadomość o organizowaniu publicznego przetargu. Pomimo tego, że konkurenci przedstawili korzystniejszy plan, to Marcelemu Rykowskiemu przypadła w udziale rola fundatora i organizatora budowy kościoła. W 1854 r. przystąpiono do prac, a już w 5 lat później nową świątynię, zbudowaną ze składek parafian według projektu Józefa Iżyckiego, architekta z Przasnysza, poświęcił ksiądz proboszcz. Do kościoła przeniesiono naprawione wyposażenie z poprzedniej świątyni, np. ołtarz główny. Chociaż początkowo zalecano 1 Stary organ z miechami do nowego Kościoła przenieść, miechy Piszczałki i dekorację nad niemi wyreparować, to ostatecznie, z powodu małego rozmiaru instrumentu, jego poważnego stopnia uszkodzenia, zakupiono nowe organy. Instrument siedmiogłosowy, bez klawiatury nożnej został wykonany przez organmistrza Stanisława Przybyłowicza z Warszawy, który w końcu listopada lub na początku grudnia 1861 r. przywiózł organy i warsztat z narzędziami do kościoła, po czym zainstalował je na miejscu z udziałem dwóch pomocników. Organy kosztowały 750 rubli. Opłatę za ich wykonanie organmistrz otrzymał dopiero 1 VII 1862 r. Wówczas wynagrodzono też organistę Teodora Maternowskiego, u którego stacjonowali wykonawcy prac. Instrument był gotowy do użytku 30 X 1862 r., przy czym mistrz nie pomalował prospektu, więc surowe drewno należało pomalować, co uczyniono 24 VIII po akceptacji Naczelnika Powiatu. Koszty malowania pokrył proboszcz. Z czasem do instrumentu dodano dwugłosową sekcję klawiatury nożnej.

Kolejni właściciele Krzynowłogi Wielkiej również dbali o kościół, przeznaczając na jego utrzymane wysokie datki. W 1868 roku fronton kościoła został otynkowany, wzmocniono też dach, myślano o powiększeniu świątyni. W aktach wizytacji parafii z 1868 roku zanotowano istnienie obok kościoła nowo wybudowanej kaplicy grobowej rodziny Rykowskich. Nad jej powstaniem czuwał architekt Adolf Schimmelpfennig (1834-1896), od 1865 r. drugi mąż dziedziczki Walerii z Klickich Rykowskiej. W latach 1886-1889 do kościoła dobudowano zakrystię ze skarbczykiem oraz kruchtę, powiększono prezbiterium i połączono dotąd wolno stojącą kaplicę grobową Rykowskich ze świątynią. W ostatnim dziesięcioleciu XIX wieku zbudowano nowy drewniany ołtarz główny.

Podczas I wojny światowej kościół został poważnie uszkodzony pociskami artyleryjskimi od strony chóru. Przez jakiś czas nabożeństwa odprawiano więc w domach prywatnych. W tym czasie, w 1917 r., utworzono nowy dekanat - chorzelski - i przeniesiono do niego parafię krzynowłodzką. Odbudowa kościoła trwała w latach 1918-22. Zreperowano wtedy także dach. Zanim zakończono odbudowę, dekanat chorzelski został zlikwidowany, a Krzynowłoga Wielka powróciła do dekanatu przasnyskiego.

Plebania palona w 1945 r., widok z 1926 r. Zb. Mirosław Krejpowicz.

Kościół w Krzynowlodze Wielkiej w latach 30. XX w. Źródło: Michał Marian Grzybowski, Krzynowłoga Wielka. Szkic z dziejów parafii, Płock 2003.

Przedwojenne organy. Źródło: Michał Marian Grzybowski, Krzynowłoga Wielka. Szkic z dziejów parafii, Płock 2003.

W czasie II wojny światowej kościół nie ucierpiał, jednak Niemcy zrabowali kościelne dzwony. Prace remontowe w kościele prowadzono w 1958 r. Świątynię remontowano także w latach 80. XX wieku.

Powojenna plebania. Źródło.

Budowa nowej plebanii w latach 60. XX wieku. Źródło: Michał Marian Grzybowski, Krzynowłoga Wielka. Szkic z dziejów parafii, Płock 2003.

W 1964 r. przywrócono dekanat chorzelski i przydzielono do niego Krzynowłogę Wielką. W strukturach tego dekanatu parafia pozostawała do 1994 r., kiedy to weszła w skład nowo utworzonego dekanatu dzierzgowskiego i w nim pozostaje do dziś.

Źródło.

Wnętrze kościoła w Krzynowłodze Wielkiej. Źródło.

W otoczeniu kościoła można znaleźć pozostałości dawnego cmentarza przykościelnego. Budowę obecnego cmentarza, usytuowanego przy drodze z Krzynowłogi Wielkiej do Czaplic Wielkich, sfinansowano w latach 30. XIX w. Usytuowano go niedaleko kościoła na ówczesnych gruntach dworskich. Służy po dziś dzień i składa się z dwóch części: starej oraz nowej, położonej po drugiej stronie szosy. Obecną plebanię wybudowano w latach 60. XX w.

Spośród zabytków sztuki sakralnej na uwagę zasługują: ołtarze neobarokowe z XIX w., relikwiarz rokokowy z XVIII w. z relikwiami św. Ireneusza oraz zbiór figur woskowych ludowych z XVIII-XIX w. wykorzystywanych w procesji, o których pisałam tutaj: KLIK.

Pod koniec XIX w. parafia Krzynowłoga Wielka liczyła prawie 6 tys. wiernych, 30 lat temu ok. 3 tys., a obecnie ok. 2,3 tys. wiernych (czyli ok. 500 rodzin). Parafia jest rozległa pod względem terytorialnym, bowiem najdalej mieszkająca rodzina ma do kościoła 19,3 km. Z niektórych wiosek wierni mają bliżej do kościołów sąsiednich parafii, takich jak: Chorzele, Duczymin, Jednorożec, Krzynowłoga Mała czy Skierkowizna.

Parafia Krzynowłoga Wielka obejmuje położoną na terenie gminy Jednorożec Ulatowo Dąbrówkę.

Akt zawarcia małżeństwa pomiędzy Leonem Karzyńskim z Roman Janek a Teklą Chachulską z Ulatowa Dąbrówki, parafia Krzynowłoga Wielka, 13 lutego 1867 r. Źródło.

Do parafii należą też: Aleksandrowo, Bobry, Bogdany Małe, Bogdany Wielkie, Bystre Chrzany, Czaplice Bąki, Czaplice Furmany, Czaplice Kurki, Czaplice Miłki, Czaplice Wielkie, Czarzaste Błotki, Czarzaste Małe, Czarzaste Wielkie, Dąbrowa, Gadomiec Chrzczany, Gadomiec Jebieńki, Gadomiec Jędryki, Gadomiec Miłowięta, Gadomiec Peronie, Gadomiec Trojany, Gadomiec Wyraki, Golanki, Grabowo Grondy, Grabowo Padaki, Grabowo Rżańce, Grabowo Skorupki, Grabowo Wykno, Grabowo Zawady, Grządki, Krzynowłoga Wielka, Kwiatkowo, Lipowiec, Liwki, Łazy, Niskie Wielkie, Plewnik, Rapaty Sulimy, Rembielin Nowy, Rembielin Stary, Romany Karcze, Romany Sędzięta, Rycice, Ślubowo, Świniary, Ulatowo Rumunek, Ulatowo Zalesie.

Bibliografia:
Źródła: 1, 2;
Grzybowski Michał Marian, Krzynowłoga Wielka. Szkic z dziejów parafii, Płock 2003;

Łyjak Wiktor Zygmunt, Organy na Mazowszu w diecezji płockiej od 1818 do 1925 roku, Płock 2008.

O dziedzicach Krzynowłogi Wielkiej i historii dworu przeczytasz tutaj: KLIK.

Parafia pw. św. Andrzeja Boboli w Skierkowiźnie

Do tej parafii należą miejscowości z gminy Jednorożec o członie nazwy "Kobylaki". Są to: Kobylaki Konopki, Kobylaki Korysze, Kobylaki Czarzaste i Kobylaki Wólka. Wcześniej Kobylaki należały do parafii w Przasnyszu.

Aby dostać się do świątyni parafialnej, wierni mieli do pokonania aż 15 kilometrów w jedną stronę. Powstanie kościoła i parafii to zasługa ks. Kazimierza Gwiazdy, piastującego w latach 30. XX w. obowiązki wikariusza w Przasnyszu. Jeżdżąc po okolicznych wioskach i pokonując nie najlepsze drogi postanowił, aby mniej więcej pośrodku trójkąta, wyznaczonego przez istniejące wówczas na tym terenie parafie (Krzynowłoga Mała, Jednorożec i Przasnysz), wybudować kościół. Idealnym miejscem okazała się Skierkowizna. W oddalonym o 25 kilometrów Janowie zaczęto wówczas budować kościół murowany, tymczasowy obiekt drewniany pod wezwaniem św.

Izydora z 1840 r. okazał się już niepotrzebny. Ks. Kazimierz Gwiazda odkupił go od janowskiej parafii w 1936 r., a przez kolejne dwa lata trwały prace nad stawianiem świątyni w Skierkowiźnie. Kościół poświęcił wuj ks. Gwiazdy, dziekan przasnyski ks. Józef Piekut. Samodzielną parafię pw. św. Andrzeja Boboli erygował 6 sierpnia 1938 r. biskup płocki Antoni Julian Nowowiejski. Dekret wszedł w życie 1 września tego samego roku. Wtedy też włączono do parafii Kobylaki. Po wojnie została zbudowana dwukondygnacyjna drewniano-murowana dzwonnica (1966-1969) i kamienne ogrodzenie. W latach 1966-1997 z inicjatywy ks. Sylwestra Szadkowskiego wnętrze kościoła, ozdobione wieloma gatunkami drewna, zyskało wygląd drewnianej bazyliki. W ostatnich latach zostało odnowione wnętrze kościoła i wymienione umeblowanie.

Kościół ma zupełnie inne proporcje niż większość świątyń mazowieckich. Bryła jest zbudowana na planie wydłużonego prostokąta, znacznie węższe i niższe prezbiterium wydzielone jest wewnątrz, a z bryły od wschodu "wystaje" stosunkowo krótkie i wąskie trójboczne zakończenie prezbiterium, niespotykane we wcześniejszych kościołach budowanych na tym terenie. Po obu stronach prezbiterium wydzielone są dwa pomieszczenia - od północy zakrystia i od południa kruchta boczna - z lożami w górnych kondygnacjach, otwarte ku wnętrzu kościoła. Nad korpusem nawowym i częścią prezbiterium znajduje się wspólny dach dwuspadowy, nad wystającym poza budowlę zakończeniu prezbiterium dach pięciopołaciowy, natomiast nad kruchtą główną daszek dwuspadowy. Wszystkie dachy są pokryte blachą. Nad częścią prezbiterialną góruje czworoboczna wieżyczka na sygnaturkę nakryta daszkiem cebulastym zakończonym iglicą zwieńczoną krzyżem. Nad drzwiami wejściowymi znajduje się dwuspadowy daszek. Na szczycie fasady kościoła umieszczono zegar. To jedyny taki przypadek wśró mazowieckich kościołów!

Kościół w Skierkowiźnie jest budowlą orientowaną, a więc usytuowaną na osi wschód-zachód, z częścią prezbiterialną skierowaną na wschód. Został on wzniesiony w konstrukcji zrębowej, którą dopiero w późniejszych latach z zewnątrz oszalowano (1970).

Trójnawowe wnętrze zostało rozdzielone na nawy czterema parami ozdobnie fazowanych słupów. Poszczególne części kryte s

ą różnymi rodzajami stropów: nad nawą główną i prezbiterium znajduje się wspólne sklepienie kolebkowe z kasetonami, w końcowej części prezbiterium (wystającej od wschodu poza lico budowli) sklepienie kopulaste. Z kolei w nawach bocznych możemy oglądać stropy kasetonowe. Również ściany wewnątrz świątyni zostały ozdobnie oszalowane różnymi rodzajami drewna. Możemy tu zobaczyć nie tylko sosnę, ale także dęby (pospolity, czarny i burgundzki), jawor, jesion, mahoń, modrzew, orzech włoski, świerk oraz drewno z naszych drzew owocowych (czereśnia, grusza, jabłoń, śliwa). Nagromadzenie tak różnych rodzajów i odcieni drewna sprawia, że jest to niezwykle ciekawy i jednocześnie najbardziej naturalny sposób na ozdobienie wnętrza kościoła. Aby zapobiec odbarwieniu drewna, w oknach od wewnątrz zastosowano specjalny rodzaj szkła (antisol), który pochłania 70 procent promieni ultrafioletowych.

Oprócz Kobylaków, do parafii Skierkowizna należą: Kaki Mroczki, Romany Fuszki, Romany Górskie, Romany Janowięta, Romany Sebory, Skierkowizna, Ulatowo Adamy, Ulatowo Borzuchy, Ulatowo Gać, Ulatowo Niwka, Ulatowo Żyły.