MAŁA OJCZYZNA: Parafia pw. św. Stanisława BM w Parciakach

Zapraszam Was na kolejny wpis poświęcony parafiom w gminie Jednorożec. Wsie w gminie należą do... aż 7 parafii! Tym razem na warsztat biorę parafię Parciaki. To jedna z 4 jednostek kościelnych, która siedzibę ma we wsi na terenie gminy Jednorożec, i jedna z 2 w gminie, w których do dziś przetrwał zabytkowy drewniany kościół. Parciacka świątynia to jeden z 4 zabytków wpisanych do rejestru zabytków województwa mazowieckiego z gminy Jednorożec, dodatkowo najstarszy na tym terenie.

Na początku XX w. na terenie gminy Jednorożec sieć parafialna była dużo rzadsza niż obecnie. Chorzele, Baranowo, Krasnosielc, Krzynowłoga Wielka, Przasnysz – to tutaj znajdowały się najbliższe ośrodki duszpasterskie. Ludzie musieli pokonywać niejednokrotnie wiele kilometrów, by dostać się na niedzielną mszę, a piaszczyste drogi wcale im tego nie ułatwiały.

Nie dziwne więc, że gdy w 1905 r. pojawiła się okazja, by postawić kościół w puszczańskiej miejscowości i skrócić sobie trasę do świątyni, nie zastanawiano się długo. W Czarni (ok. 25 km od Myszyńca) stała drewniana świątynia datowana na 1823 r., którą postanowiono sprzedać. Od 2 lat trwała budowa nowej murowanej neogotyckiej i czarniacy potrzebowali pieniędzy. Kurpie z nadorzyckich miejscowości wyrazili chęć zakupu kościoła. Do Czarni swoich przedstawicieli przysłali zarówno mieszkańcy Olszewki w parafii Chorzele, jak i Parciak w parafii Baranowo. Olszewiacy chcieli uzgodnić warunki zakupu świątyni, jednak mieszkańcy Parciak podbili cenę i sfinansowali transakcję, przywożąc na furmankach zdemontowany kościół. Zakupu dokonał ks. Walenty Mroczkowski, który od 1905 r. pracował w parafii Myszyniec. Był pierwszym proboszczem parafii Parciaki. Wspominano go jako człowieka lubiącego porządek, dobrego organizatora. Umiał się porozumieć z władzami rosyjskimi, z którymi miał poprawne kontakty.

Ks. Walenty Mroczkowski. Źródło: Przasnyskie w fotografii, red. G. Wróblewska, [Przasnysz 2008].

Skoro w Paciakach pojawił się kościół, zaczęto myśleć o powołaniu nowej parafii. Do tego dążyło wielu ludzi, bowiem byłoby to duże ułatwienie. Można by chować zmarłych na swoim cmentarzu. Mając własny kościół, można byłoby się nim zajmować, przekazywać ofiary dla parafii, pracą dla ludzi i Boga zasłużyć na zbawienie.

W dniu 27 VII 1907 r. w Parciakach odbyło się zebranie, w którym uczestniczyli naczelnik powiatu przasnyskiego, proboszcz z Baranowa, sołtysi z Baranowa i Jednorożca, 60 mieszkańców Parciak, 21 z Ramion, 18 z Dynaku, 13 z Żelaznej Prywatnej i kilkunastu mieszkańców Żelaznej Rządowej. Gospodarze z Ramion, Parciak i Dynaku jednogłośnie opowiedzieli się za powstaniem parafii w Parciakach. Mieszkańcy Żelaznych się podzielili, duża część chciała pozostać w parafii chorzelskiej.

Fragment korespondencji pomiędzy mieszkańcami Parciak a Gubernatorem Płockim, 1906 r. Źródło: W. Łukaszewski, Rys historyczny parafii w Parciakach, „Kurpie”, 2008, 2, s. 28.

Dekretem biskupa płockiego Antoniego Juliana Nowowiejskiego z dnia 15 VII 1907 r. w Parciakach został utworzony samodzielny ośrodek duszpasterski jako filia parafii Baranowo. W jego skład weszły: Żelazna Rządowa i Żelazna Prywatna (odłączona od parafii chorzelskiej) oraz Parciaki i Dynak (wcześniej w parafii Baranowo). Obszar ten liczył 1036 wiernych.

Od 1912 r. Parciaki figurują w dokumentach jako parafia z dopiskiem Parochia rescripto (...) de die 15 Julii 1909 anni recto. To oznacza, że została erygowana w 1909 r. Jednak w katalogach diecezjalnych w 1912 r. Parciaki nadal funkcjonowały jako filia sui iuris. Patronem parafii został św. Stanisław ze Szczepanowa, biskup i męczennik.

Rok 1915. Jan Kardaś (1862–1928), syn Piotra i Wiktorii z Parciak. Członek Rady Parafialnej. Zabiegał o zbudowanie kościoła w Parciakach, w tym celu zorganizował pieszą wyprawę wiernych do Kurii Biskupiej w Płocku. Część swojej ziemi ofiarował pod cmentarz parafialny. Zbiory Marii Ruchlewicz

Do 1912 r. w Parciakach składano kościół. Miejsce wybrano po konsultacji z architektem powiatowym z Przasnysza. Zaproponowali je Jan Kardaś i Józef Prusik, którzy oddali część swojej ziemi.

Dysponujemy relacją prasową z informacją, że ok. 1908 ks. Wacław Żebrowski (1877–1931), dawny kapłan rzymskokatolicki, później mariawita, robił starania o założenie w Parciakach marjawityzmu, ale Kurpie kozłowitom kościoła nie oddadzą. W innych kurpiowskich parafiach mariawityzm zapuścił korzenie, o czym pisałam na blogu: KLIK.

Na 1906 r. datowana jest parciacka plebania, która zachowała się do dziś. To budynek wolnostojący usytuowany w bezpośrednim sąsiedztwie kościoła. Budynek powstawiono w konstrukcji zrębowej z bali drewnianych na fundamentach kamienno-ceglanych. Ściany wewnętrzne są otynkowane, na zewnątrz oszalowane pionowo deskami. Stropy są drewniane w konstrukcji deskowej. Więźba dachowa jest drewniana. Dach dwuspadowy. Pierwotnie był kryty gontem, podobnie jak kościół, potem łupkami w układzie francuskim. Nad gankiem (elewacja frontowa) widoczny jest dwuspadowy daszek kryty blachą ocynkowaną. Przybudówka w elewacji północnej nakryta daszkiem jednospadowym z blachy ocynkowanej. Okna w korpusie głównym ościeżnicowe dwudzielne z nadślemiem. Okna w ganku drewniane czteropoziomowe, dwudzielne, w górnej części zamknięte łukiem pełnym zdobionym drewnianymi nadokiennikami. Ganek w górnej części zdobiony piłowanymi listwami. Drzwi drewniane płycinowe, jedno lub dwuskrzydłowe. Schody zewnętrzne do ganku i przybudówki betonowe, trzystopniowe. Podłogi są z desek.

Stara plebania kryta łupkiem. Źródło: Gmina Jednorożec. Przewodnik subiektywny, red. Wojciech Łukaszewski, Jednorożec 2014.

W latach 1905–1909 wierni z omawianej okolicy uczęszczali do kościoła w Jednorożcu, filii parafii Chorzele. Korzystali tu z sakramentów, czego świadectwem są zapisy aktów chrztu, małżeństwa i zgonu.

W czerwcu 1909 r. poświęcono kościół w Parciakach. W prasie czytamy: Aktu tego dopełnił ks. Sokolik, proboszcz z Baranowa. Mieszkańcy wiosek Parciaki, Żelazna-prywatna i Żelazna-skarbowa [tzw. Rządowa] i Dyńsk [powinno być: Dynak], oświadczyli chęć ofiarowania na rzecz kościoła we wsi Parciaki działków ziemi 6-morg., w celu zabezpieczenia utrzymania wikarjusza w tym kościele. Generał-gubernator warszawski zezwolił na przyjęcie tej ofiary przez kościół. Na poświęcenie kościoła wybrali się m.in. wierni z Jednorożca i okolic prowadzeni przez ks. Izydora Połubińskiego. W uroczystości brała też udział jednorożecka orkiestra kościelna.

Kiedy kościół w Parciakach był gotowy, mogli przyjmować sakramenty u siebie. Od 1909 r. w Parciakach zaczęto prowadzić księgi metrykalne: chrztów, małżeństw i zgonów. Istniał już cmentarz grzebalny. Wojciech Łukaszewski ustalił – na podstawie relacji najstarszych parafian i parafianek – że pierwszą osobą pochowaną na cmentarzu był Piotrowski z Dynaku.

W dokumentacji dotyczącej cmentarza z 1983 r. zapisano, że wówczas najstarszy zachowany na cmentarzu nagrobek pochodził z 1910 r. W 1983 r. nekropolia miała powierzchnię 0,79 ha. Cmentarz wydzielono ok. 100 m na wschód od kościoła. Na nekropolię prowadziły dwie bramy. Na cmentarzu rosły młode brzozy, dęby, sosny.

Kościół początkowo miał kształt krzyża łacińskiego (nawa główna z transeptem) i miał cztery przybudówki. Każda przylegała do nawy głównej i kaplic bocznych.

Kościół w Parciakach w latach 20-30. XX w. Zbiory Celiny Perkowskiej

Kościół w latach 50. XX w. Zbiory Wojciecha Łukaszewskiego

Drewnianą dzwonnicę zbudowano w 1832 r. w Czarni i w 1905 r. przeniesiono do Parciak. Dzwonnica została ustawiona w bezpośrednim sąsiedztwie kościoła parafialnego, na jego północnej stronie. Jest drewniana, zbudowana w konstrukcji słupowej, szalowana deskami. Dzwonnicę wzniesiono na planie kwadratu z wejściem od południa. Jest jednoprzestrzenna, jednoosiowa o bryle zwartej, dwukondygnacjowa, z niższą górną kondygnacją oddzieloną zadaszonym gzymsem, przykryta dachem namiotowym zwieńczonym sterczyną. Otwory okienne są w górnej cofniętej kondygnacji w formie stojącego prostokąta. Są przesłonięte drewnianymi żaluzjami. Dach jest namiotowy, krokwiowy, kryty blachą, zwieńczony sterczyną zakończoną krzyżem. Drzwi są drewniane, prostokątne, jednoskrzydłowe, a otwory dzwonowe prostokątne z drewnianymi żaluzjami. Wnętrze dzwonnicy jest otwarte, jednoprzestrzenne, ściany nieoszalowane. Dzwonnica ma kubaturę 210 m sześciennych oraz 11,5 m kwadratowego powierzchni użytkowej. W środku są dwa dzwony: jeden z końca XIX w., drugi z XX w.

Rzut i przekrój dzwonnicy w Parciakach. Wykonała Wioletta Mosakowska, 1993 r. Źródło (dostęp 20 VIII 2022 r.).

Kościół i dzwonnica w Parciakach. Źródło (dostęp 1 III 2014 r.).

W 1913 r. parafia w Parciakach liczyła 1185 wiernych. Wiadomo, że w latach 1913–1915, a następnie od 1930 do co najmniej 1938 r., organistą był Andrzej Fronczak z Jednorożca.

W czasie I wojny światowej w oparciu o parafie zorganizowano pomoc dla poszkowanych wojną. Początkowo ochronkami na terenie gminy Jednorożec z ramienia Powiatowej Rady Opiekuńczej w Przasnyszu zajmował się ks. Walenty Mroczkowski, proboszcz z Parciak. W dniu 30 X 1916 r. – dzięki przychylnej polityce niemieckiego okupanta – reaktywowano lokalne oddziały Polskiej Macierzy Szkolnej. W międzyczasie, wraz z przybyciem do Jednorożca ks. Konstantego Lewandowskiego, teren gminy Jednorożec podzielono między dwie Miejscowe Rady Opiekuńcze z siedzibą w Jednorożcu i Parciakach. Od roku szkolnego 1917/1918 szkolnictwo przekazano pod polski zarząd, co pozwoliło na utworzenie trzech nowych szkół: w Jednorożcu, Lipie i Parciakach, zorganizowanych w miejscu dotychczasowych ochronek. W szkołach-ochronkach w gminie Jednorożec nie trzeba było płacić wpisowego. Zajmowały izby w chłopskich domach. Uczyło się w nich łącznie 147 uczniów.

W 1915 r. obok cmentarza parafialnego urządzono kwaterę wojenną z nagrobkach żołnierzy armii niemieckiej i armii rosyjskiej. O cmentarzu pisałam tutaj: KLIK.

Plan cmentarza parafialnego. Rys. Barbara Kalfas, 1983 r. Źródło (dostęp 20 VIII 2022 r.).

W 1921 r. proboszczem parafii został ks. Józef Jankowski. Prowadził duże gospodarstwo, polował w pobliskich lasach. Ziemię parafialną uprawiali gospodarze z Parciak, obu Żelaznych i Dynaku. Na łąkach należących do parafii wypasano bydło. Funkcję gospodyni w plebnii pełniła Maria Szcześniak.

W 1923 r. dach dzwonnicy pokryto dachówką, zastępując wcześniejszy gont. Tak samo zrobiono z kościołem. W 1924 r. kościół powiększono.

Od 1926 r. parafią opiekował się ks. Ferdynand Pajewski. W tym samym roku, w dniach 21–22 sierpnia, odbyła się wizytacja biskupia. Wizytatorem był bp. Antoni Julian Nowowiejski. W "Miesięczniku Pasterskim Płockim" zapisano: Na przyjęcie Arcypasterza stanęły dwie banderje: jedna z Parciak, druga z Olszewki, wielkiej sąsiedniej wsi, która postawiła kościół (...). Że zaś dotychczas należy do Parciak, ci ostatni krzywo patrzą na Olszewiaków. Niechęć ta okazała się i w niełaskawem przyjęciu kompanji, jaką Olszewka z chorągwiami, obrazami wysłała na spotkanie Arcypasterza oraz w przemówieniu powitalnem gospodarza Dyla, w którem po kurpiowsku przymówił Olszewiakom. Do bierzmowania 21 VIII 1926 r. przystąpiło 541 osób, według innych źródeł 668 osób. Następnego dnia biskup celebrował mszę. Kazanie wygłosił ks. Wacław Turowski z Zakroczymia. Z Parciak biskup pojechał do Baranowa. Eskortowała go banderia z Parciak, Żelaznej Rządowej i Prywatnej oraz Olszewki.

Ks. Ferdynand Pajewski. Źródło (dostęp 20 VIII 2022 r.).

W 1930 r. na terenie parafii zaczął się organizować Związek Strzelecki, koło z siedzibą w Parciakach. Proboszcz był niezwykle nieprzychylnie nastawiony do "Strzelców". Nazywał ich bandytami, a w kazaniach ostro krytykował organizację, zniechęcając młodzież do przystępowania do Związku Strzeleckiego, a nawet zabraniając parafianom akcesu do strzelców. Agitacja skierowana była też przeciwko organizacji Przysposobienia Wojskowego i Wychowania Fizycznego związanej z obozem rządzącym. Związek Strzelecki był najsilniejszą organizacją w okolicy, realizującą cele P.W. i W.F., stąd działania kapłana. Proboszcz nie ukrywał swoich sympatii do Stronnictwa Narodowego, przeciwnika sanacji, i nawoływał na głosowanie na narodowców w czasie wyborów parlamentarnych w 1930 r. Z tego powodu władze cywilne rekomendowały usunięcie ks. Pajewskiego z parafii Parciaki i przeniesienie go nawet poza diecezję płocką. Zapewne to było powodem jego zwolnienia z Parciak w 1931 r.

Źródło: Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego [1917–1939], sygn. 944, k. 119.

Kolejnym proboszczem w Parciakach został ks. Józef Fydryszewski. W 1933 r. notowano go jako wizytatora religii w gminach Chorzele, Krzynowłoga Wielka i Zaręby. Zapisał się w pamięci parafian jako serdeczny człowiek, który lubił zapraszać wiernych na herbatę w plebanii. Był miłośnikiem koni. Starał się załagodzić konflikt ludzi z Parciak i Olszewki.

Ks. Józef Frydryszewski. Źródło: Album duchowieństwa diecezji płockiej, t. 1, oprac. M.M. Grzybowski, Płock 2005.

W latach 1931–1935 parciacki kościół ogrodzono parkanem (ogrodzenie murowane z balustradą tralkową). W 1931 r. przy kościele, po prawej stronie wejścia, wystawiono figurę Maryi.

Figura Maryi wystawiona w 1931 r. Zbiory Celiny Perkowskiej z Parciak

Przy figurze chętnie fotografowano dzieci pierwszkomunijne. Tu ustawiały się członkinie asysty i inne grupy, które chciały zrobić pamiątkowe zdjęcie.

Ok. roku 1956. I Komunia Święta Genowefy Berk z Żelaznej Rządowej. Zwraca uwagę wianek ślubny na głowie dziewczynki. Zbiory Kazimiery Kuzi

Ok. roku 1957–1958. Od prawej Zofia Prusik, Genowefa Kocenko i Apolonia Kocenko. Dziewczęta w białych sukienkach to członkinie asysty procesyjnej. Zbiory Kazimiery Kuzi

Od 1934 r. parafią kierował ks. Julian Przygódzki, którego wspominano jako doskonałego gospodarza. W roku szkolnym 1937/1938 i 1938/1939 był wizytatorem religii w szkołach powszechnych w gminie Jednorożec i Baranowo.

W 1935 r. w kościele poświęcono nowe organy. W "Haśle Katolickim" czytamy: Parafia parciacka, niewielka i niezamożna, ale za to ofiarna gdy chodzi o chwałę Bożą, złożyła się, aby sprawić nowe organy (...). Organy wykonała b. dobrze firma Wł.[adysław – przyp. M.W.K.] Kamiński i S-ka z Warszawy, dając dobre warunki spłat dla niezamożnej parafii. Organy są niewielkie, bo mają tylko 4 głosy. Mają jeden manuał i jeden pedał.

Chór muzyczny z organami. Fot. Maria Weronika Kmoch, 28 VIII 2022 r.

Do 1935 r. przeprowadzono remont kościoła z zewnątrz. Ściany pomalowano farbą olejną. Uporządkowano cmentarz przykościelny: nawieziono 1000 fur czarnej ziemi, która miała zakryć lotne piaski. Wybudowano parkan cementowo-drewniany. Przy wszystkich wejściach do kościoła zbudowano betonowe schody. Plac przed kościołem uporządkowano, ogrodzono, obsadzono sosnami, a główną aleję wybrukowano.

Zmiany pojawiły się na cmentarzu grzebalnym. Uporządkowano go, z dwóch stron (od drogi) ogrodzono parkanem drewnianym, na pozostałych dwóch bokach, od pola, zamontowano drut kolczasty. Wytyczono ścieżki. Jeszcze nie było wyznaczonych kwater.

Wyremontowano i otoczono parkanem dom dla służby kościelnej. Odrestaurowano i odmalowano plebanię.

Wszystkie te remonty kosztowały 5,156 zł. Na rok 1936 Rada Parafialna zaplanowała postawienie w Parciakach Domu Katolickiego (domu parafialnego).

W dniach 24–25 V 1935 r. parafię wizytował bp. Leon Wetmański. W "Głosie Mazowieckim" czytamy: Parciaki to jeszcze czysto kurpiowska parafja. Kurpiowskie barwne stroje, kurpiowska mowa, kurpiowska bieda i… gorące, kurpiowskie przywiązanie do wiary św. i Kościoła. (...) Już oddawna przygotowywała się parafja Parciaki na przyjęcie Dostojnego Gościa. (...)

A w samym dniu przyjazdu na terenie swej parafji zbudowali kilka bram powitalnych, a drogę przez całą wieś kościelną brzóżkami małemi wysadzili, zielenią wysypali.

Przy bramie powitalnej poza ks. prob. J. Fydryszewskim, całą duszą swoim parafjanom oddanym i wzajemnie przez nich ukochanym, powitał J. E. Ks. Biskupa p. Dyl, który już kilka razy witał Następcę Apostołów. „Nie będę – mówi – wyliczał naszych trosk i bolączek, chociaż mamy ich niemało. Wobec Twojego, Ekscelencjo, przyjazdu giną one na chwil kilka. Więc tylko radość serdeczną wyrażę, że przybywasz, by naszą wiarę umocnić, sił dodać i pobłogosławić”. Podają chleb i sól, małe dzieci z Krucjaty wręczają prześliczny bukiet narcyzów i przy śpiewie: „Serdeczna Matko” ruszamy do kościołka poprzez wieś odświętnie przybraną. Porządek wzorowy, utrzymują go druhowie K.s.M.m. (...)

Parafja cała zorganizowana. Małe dzieci do 14 lat należą do Krucjaty, tworząc Rycerstwo Jezusowe, gotowe zwłaszcza teraz po bierzmowaniu do służby Chrystusowi Eucharystycznemu. Młodzież starsza skupia się w oddziałach katolickich Stowarzyszeń Młodzieży męskiej i żeńskiej. Strojem oficjalnym druchen, w jakim też wystąpiły, jest barwny strój kurpiowski.

Starsi zorganizowali się w III-ci Zakon św. Franciszka i Żywy Różaniec. Obie organizacje liczą pokaźne ilości członków i modlą się każda oddzielnie i dziesiątkami o Królestwo Chrystusowe na ziemi. III zakon ponadto zajmuje się ubogimi i chorymi w parafji oraz kolportuje dobrą prasę. III Zakon św. Franciszka w parafii Parciaki założono w 1934 r. Liczył 220 członków. W 1935 r. wsparto 5 rodzin. W 1937 r. organizacja liczyła 170 członków, w kolejnym 111 osób. W 1937 r. Bractwo Różańcowe w parafii Parciaki gromadziło 118 osób. Żywy Różaniec liczył 29 kół, ale przejawiał niski poziom działalności. W 1937 r. Unia Żywego Różańca w Parciakach gromadziła 390 osób. W ciągu roku wzrosła do 420 członków i członkiń.

Drugiego dnia wizytacji kazanie wygłosił ks. Krysiak z Chorzel. Po pożegnaniu biskup odjechał. W Parciakach wybierzmował 399 osób.

W relacji z wizytacji wspomniano o różnych organizacjach religijnych. W 1937–1938 r. w parafii Parciaki notowano 15 członków Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Męskiej. w 1935 r. liczba członków wynosiła 25. Stowarzyszenie założono w 1932 r. Od marca 1935 r. działało Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Żeńskiej. W maju 1935 r. liczyło 16 druhen.

Eugeniusz Kłoczowski, ziemianin z Bogdan Wielkich w gminie Chorzele, prezes Akcji Katolickiej w dekanacie przasnyskim, uważał, że było to spowodowane (m.in. w Parciakach) stanowiskiem księży, całkowicie przeciwnych Akcji. Świeccy nie dojrzeli jeszcze do takiej sytuacji, aby tworzyć organizacje katolickie bez pomocy księży (…). Proboszczowie liczni nie mogli w żaden sposób się pogodzić, by w sprawach kościoła, liturgii, duszpasterstwa, moralności itd. ktoś mógł w parafii coś myśleć i mówić poza nimi. Kłoczowski zanotował też: W diecezji uważano, że w powiecie przasnyskim Akcja Katolicka idzie nieźle, natomiast my na miejscu zdawaliśmy sobie sprawę, że jest źle. Były dwie parafie, w których A.K. kwitła we wszystkich wsiach, nabierała jakiegoś rozpędu i pogłębiały się w duszach ideały chrześcijańskie – Janowo i Baranowo. (…) Poza tym tak średnio – jak w Krzynowłodze [Wielkiej – przyp. M.W.K.] – szły sprawy w mieście Przasnyszu, w Węgrze, Czernicach i Parciakach.

W 1936 r. o Parciakach pisano: parafja to uboga i licząca zaledwie 1400 dusz (...). (...) przygotowywane są budowle w Olszewce, w której ma powstać samodzielna parafja. Pracę swoją duszpasterską rozpoczął ks. prob. Przygódzki od urządzenia misyj parafjalnych, których tu oddawna już nie było. Frekwencja w kościele na nabożeństwach jest obecnie tak liczna, jakiej dawno tu już nie pamiętają. Parafjanie darzą swego duszpasterza wielkiem zaufaniem i przywiązaniem. To naturalny rezultat, gdy dla ludzi pracuje się gorliwie i rzetelnie.

W 1938 r. w parafii notowano 2280 wiernych. Przed II wojną światową przeprowadzono renowację dzwonnicy bez zmiany formy budynku.

Ważną uroczystością były odpusty. Do dziś obchodzone są 8 maja w święto św. Stanisława BM, patrona parafii, oraz 26 sierpnia, w uroczystość Matki Bożej Częstochowskiej, patronki kościoła.

Lata 30. XX w. Stanisława Przybylska i jej brat Fraciszek Prusik. Zbiory Bożeny Więcek

Rok 1945–1948. Odpust w Parciakach. Siedzą od lewej Mieczysław Przybyłek i Stanisław Berk, stoi Władysław Suchodolski. Zbiory Czesławy Przybyłek

Lata 50. XX w. Od lewej Zofia Wilga z d. Zygmunt i Stanisława Majewska z Żelaznej Rządowej oraz Kazimiera Ambroziak z d. Orzoł z Woli Błędowskiej w kurpiowskich strojach prawdopodobnie na odpuście parafialnym w Parciakach. Zbiory Zofii Wilgi

W czasie II wojny światowej proboszczem był ks. Zygmunt Tadeusiak. Wspominano, że był miłośnikiem wycieczek rowerowych. Z tego okresu nie zachowały się księgi metrykalne z lat 1942–1944.

W plebanii od października 1941 r. mieszkał też wysiedlony z Duczymina ks. Antoni Broszkiewicz. Pozostał w Parciakach do marca 1945 r. Przywiózł ze sobą cudowny obraz Matki Bożej Duczymińskiej. Czemu tu trafił? Do parafii Parciaki wysiedlono rodziny z Duczymina, ponieważ na terenie wokoło Duczymina, Janowa i Krzynowłogi Małej Niemcy planowali budowę wielkiego poligonu wojskowego.

Ks. Stanisław Szczepkowski, wypełniając kwestionariusz dotyczący okupacji, napisał, że w parafii Parciaki nabożeństwa odbywały się normalnie. Zmianą było schowanie dzwonu z dzwonnicy w kościele. Drugi dzwon ukryto na cmentarzu grzebalnym. Kościół nie był zamknięty, nie został sprofanowany, niemniej zginęły 2 dywany, obrusy i komże. Okupacja niemiecka w parafii trwała do 7 II 1945 r.

Nie jest prawdą, że do kościoła przeniesiono figurę Maryi wystawioną w międzywojniu przy stacji kolejowej Parciaki (dziś Parciaki-Stacja). Mieszkańcy wsi mówili mi w 2015 r., że w czasie wojny stała i nawet odprawiano przy niej nabożeństwa majowe. Może było to spowodowane tym, że na stacji i w tartaku pracowało wielu Polaków.

Figura w Parciakach-Stacji. Fot. Maria Weronika Kmoch, 2 X 2015 r.

Podobno u parciackiego proboszcza Niemcy zawsze mogli znaleźć samogon, który bardzo im smakował. O dostawę alkoholu dbali parafialnie. Co więcej, podobno żołnierze niemieccy chodzili na nabożeństwa do kościoła w Parciakach. W miarę możliwości ks. Tadeusiak obsługiwał też parafię Zaręby.

Po wojnie w 1945 r. funkcję proboszcza objął ks. Jakub Zasada, którego w 1947 r. zastąpił ks. Józef Wójcik. Wyremontował organy, budynek organistówki, częściowo kościół i budynki parafialne. Oddał na własność szkole dom parafialny (bez spisania umowy).

Przełom lat 40 i 50. XX w. Ks. Józef Wójcik, proboszcz parafii Parciaki w latach 1947–1954, z parafianami przed kościołem w Parciakach. Zbiory Celiny Perkowskiej

Lata 50. XX w. Pogrzeb kościelnego Stanisława Suchodolskiego. Zbiory Bogdana Suchodolskiego

Między rokiem 1945 a 1953 ks. Wójcik dzierżawił część ziemi parafii Jednorożec. Wraz z kapłanem do parafii Parciaki przybyła Karolina Łach, która była tu gospodynią. W 1953 r. odeszła z kapłanem do parafii Jednorożec.

W marcu 1953 r. o ks. J. Wójciku zapisano: Na terenie tut. powiatu działalność w.w. jest bierna i należy on do bardziej postępowych księży od pozostałych. Podczas akcji Wyborczej [w 1952 r. – przyp. M.W.K.] był Przewodniczącym Obwodowego Kom. Frontu Narodowego w Parciakach, który w czasie kazań poruszał tematy polityczne związane z wyborami. Do obecnej rzeczywistości ustosunkowany biernie. Czas jego pracy w Parciakach to okres zaangażowania w ruch księży-patriotów, czyli kapłanów współpracujących na różny sposób z władzami partyjno-politycznymi. W 1951 r. pozytywnie ustosunkował się do propozycji wzięcia czynnego udziału w akcji zbierania podarków dla dzieci koreańskich w związku z trwającą wojną koreańską. Już w 1950 r. określano go jako sympatyka OKK pozostającego w kontaktach z organizacją. Ks. J. Wójcik był obecny na zebraniu komisji 20 V 1950 r. Brał udział w zebraniu sprawozdawczo-wyborczym Okręgowej Komisji Księży 29 IV 1953 r. i 8 XI 1955 r., ale nie stawił się na zebraniu 29 V 1953 r. Brak informacji o tym, by zabierał głos w czasie dyskusji. Kapłan wstąpił do okręgowej komisji niedługo po objęciu probostwa w parafii Jednorożec, dokładnie 14 XI 1953 r. Jego dobytek na gumowym wozie przewiózł z Parciak do Jednorożca Władysław Przybyłek (1907–1990).

Od 1954 r. parafią kierował ks. Stanisław Szczepkowski. Jego staraniem w latach 1956–1957 kościół przebudowano: rozebrano kaplice boczne wraz z przybudówkami, a postawiono ściany ciągłe. Sklepienie podniesiono o 1 m.

Rzut kościoła, 1959 r. Źródło (dostęp 20 VIII 2022 r.).

Rzut przyziemia kościoła w Parciakach. Źródło: Kronika parafialna (od 1954 r.). Udostępnił Mateusz Gąska.

W 1959 r. kościół pokryto polichromią w stylu ludowym. Na suficie od prezbiterium namalowano postać Boga Ojca, Gołębicy i Dzieciątka Jezusa – przedstawienie Trójcy Świętej jako patrona kościoła. Na środku sklepienia powstał obraz św. Stanisława, patrona parafii, a bliżej organów anioł grający na harfie. Na spływach sufitu widoczne są symbole m.in. Męki Pańskiej, wić roślinna oraz anioły (przy organach oraz za krzyżem wieńczącym nastawę ołtarza głównego). Na suficie nawy bocznej jest postać Najświętszego Serca Pana Jezusa, po stronie przeciwnej – Niepokalanego Serca Maryi. Na suficie loży nad prawą zakrystią namalowano pelikana, a na suficie lewej loży wielkanocnego baranka. Całość przez wiele lat była utrzymana w błękitno-turkusowo-zielonej kolorystyce.

Prace wykonali Jerzy i Apolonia Spinek z Zalesia Górnego. W 1962 r. te same osoby pokryły polichromią (nieistniejący już) kościół pw. Narodzenia NMP w Jednorożcu. Zapewne ks. Józef Wójcik, jednorożecki proboszcz, zobaczył w parciackim kościele nową polichromię i poprosił ks. Stanisława Szczepkowskiego o kontakt do artystów.

Źródło (dostęp 1 III 2014 r.).

Źródło (dostęp 1 III 2014 r.).

Źródło (dostęp 1 III 2014 r.).

Źródło (dostęp 1 III 2014 r.).

Polichromia z przedstawieniem Trójcy Świętej. Fot. Maria Weronika Kmoch, 28 VIII 2022 r.

Św. Stanisław wskrzesza Piotrowina. Fot. Maria Weronika Kmoch, 28 VIII 2022 r.

Polichromia z aniołem grającym na harfie. Fot. Maria Weronika Kmoch, 28 VIII 2022 r.

Polichromia na spływach fasety. Fot. Maria Weronika Kmoch, 28 VIII 2022 r.

Polichromia na spływach fasety. Fot. Maria Weronika Kmoch, 28 VIII 2022 r.

Polichromia na stropie loży nad zakrystią: pelikan. Fot. Maria Weronika Kmoch, 28 VIII 2022 r.

Polichromia na stropie loży nad zakrystią: baranek wielkanocny. Fot. Maria Weronika Kmoch, 28 VIII 2022 r.

Polichromia na stropie nawy bocznej: Niepokalane Serce Maryi. Fot. Maria Weronika Kmoch, 28 VIII 2022 r.

Polichromia na stropie nawy bocznej: Najświętsze Serce Jezusa. Fot. Maria Weronika Kmoch, 28 VIII 2022 r.

Polichromia w kruchcie. Fot. Maria Weronika Kmoch, 28 VIII 2022 r.

Służba Bezpieczeństwa chciała wykorzystać ks. Szczepkowskiego jako agenta. Miał donosił na ks. Mieczysława Skwarskiego, dziekana przasnyskiego ks. Mariana Okólskiego (1889–1970) oraz kurię biskupią w Płocku. Podobnie planowano wykorzystać ks. J. Wójcika z Jednorożca. W obu przypadkach się nie udało.

Lata 50. XX w. Dzieci pierwszokomunijne z ks. Stanisławem Szczepkowskim, proboszczem parafii Parciaki w latach 1954–1960. Zbiory Heleny Suchowieckiej

W 1956 r. ks. Stanisław Szczepkowski wymienił fundament dzwonnicy z kamieni granitowych na fundament betonowy. W tym czasie organistą w Parciakach był Stanisław Bednarczyk z Jednorożca.

Dzwonnica kryta dachówką, obok krzyż misyjny, 1959 r. Źródło (dostęp 20 VIII 2022 r.).

W latach 50. XX w. przebudowano częściowo układ wnętrza plebanii. Do dziś układ jest czytelny. W północnej części elewacji wybito dwa małe otwory okienne, a później zainstalowano kraty w otworach okiennych.

Rzut starej plebanii w Parciakach. Wykonała Wioletta Mosakowska, 1994 r. Źródło (dostęp 20 VIII 2022 r.).

Zimą na przełomie 1959 i 1960 r. parciacki proboszcz rozpoczął starania o zbudowanie przedsionka przy kościele. Z ambony prosił wiernych o datki w dowolnej wysokości na ten cel. W kwietniu 1960 r. wydał Franciszkowi Kardasiowi 700 zł z przeznaczeniem na zakup cementu (600 kg) z Gminnej Spółdzielni "Samopomoc Chłopska" w Jednorożcu. Tego samego dnia ktoś inny (prawdopodobnie zięć Kardasia) zakupił dla parafii dodatkowe 300 kg cementu i dostarczył na plebanię. Już zimą zwożono deski i drzewo z tartaku w Parciakach-Stacji. O wykonanie zadania proboszcz poprosił Kazimierza Suchowieckiego.

W dniu 6 maja przeprowadzono z kapłanem "profilaktyczną" rozmowę, uprzedzając o konsekwencjach samowoli budowlanej. Podobnych doświadczyli wszyscy członkowie Rady Parafialnej, a jej przewodniczący Franciszek Kardaś zobowiązał się do zwołania na 10 czerwca spotkania z poleceniem rozbiórki dobudówki.

W dniu 23 V 1960 r. po zgromadzeniu materiałów budowlanych ks. Szczepkowski rozpoczął budowę ganku dobudówki owymiarach 8x10 m, nie mając dokumentacji technicznej i zezwolenia na działanie. W dniu 27 maja proboszcz otrzymał nakaz rozbiórki samowolnej budowy wydany przez Architekta Powiatowego. Następnego dnia, 28 maja, przewodniczący Prezydium Powiatowej Rady Narodowej Wacław Zakrzewski rozmawiał z księdzem. Proboszcz z Parciak mówił: Parafianie chcieli i postawili, a ja się tylko zgodziłem. Ogłoszę ludziom, żeby rozebrali, ale za rozebranie odpowiedzialności na siebie nie przyjmuję. Dodał, że został księdzem po 1945 r., wcześniej pasł krowy i teraz też może to robić (był synem gospodarza na 45 ha spod Mławy).

Podobno inicjatorem dalszych działań był Teofil Przybyłek, przewodniczący GRN w Parciakach. Rozmawiając 26 maja z sierż. Bolesławem Bartosiewiczem z posterunku MO w Jednorożcu prosił o niezgłaszanie sprawy, planując społeczne działanie w ciągu jednego dnia. Chciał postawić władze cywilne przed faktem dokonanym. To on również miał wypożyczyć proboszczowi cement przeznaczony na budowę zastawek wodnych. Majstrem na budowie był jego brat, Czesław (w innej wersji Jan) Przybyłek. Koszt robocizny wyniósł 11 tys. zł. Prace kontynuowano nawet po otrzymaniu nakazu rozbiórki. Najaktywniejsi w tym czasie byli Stanisław Kuta, przewodniczący koła Związku Młodzieży Wiejskiej w Parciakach, oraz miejscowy sołtys Kazimierz Suchowiecki. W górnej części dobuchówki zrobiono wnękę, w której postawiono figurę Maryi i zasłonięto szkłem.

Milicjanci z posterunku MO w Jednorożcu ukarali mandatami za nieprzestrzeganie przepisów przeciwpożarowych 5 najbardziej aktywnych osób. Dostali polecenie ukarania kapłana oraz 6 osób z Rady Parafialnej (cały skład). Jak pisano w dokumentacji komendy MO w Jednorożcu, Niektórzy z miejscowych parafian tacy jak Kardaś Stanisław s. Franciszka, Miączyński Leszek, Kuta Czesław są zdania by jaknajszybciej dokonać rozbiórki a tym samym uniknąć nowych kar i odzyskac wstrzymanie przez Prezydium Powiatowej Rady Narodowej wszystkie kredyty przeznaczone dla G.R.N. Większość jednak, jak wynikało z relacji z przyjazdu do Parciak architekta powiatowego, co miało miejsce 1 lipca, pozytywnie wyrażała się na temat działań kapłana i społeczników, nie popierając rozbiórki dobudówki.

Wierni przy kościele w Parciakach,1 VII 1960 r. Źródło: IPN BU, sygn. 206/147, t. 7, k. 166.

Ksiądz S. Szczepankowski został ukarany przez Kolegium Karno-Administracyjne karą w wysokości 3 tys. zł, ponieważ nie stawił się na posiedzenie kolegium w Komendzie Powiatowej MO w Przasnyszu. W dniu 31 maja ustnie przez siostrę księdza ponownie go wezwano, by pojawił się w Przasnyszu następnego dnia, co również nie nastąpiło.

W otoczeniu proboszcz z Parciak pełno było tajnych współpracowników Służby Bezpieczeństwa z Przasnysza. Wiadomo, że na pracujących przy kościele donosił "Tomasz", przekazując informacje o księdzu Szczepankowskim, że ma wrogi stosunek do PRL i nie należy do księży patriotów (był to ruch księży popierających działania komunistów). W rozmowie z TW "Telefon" ksiądz oświadczył, że jego przełożeni nie pochwalali samowolnego wybudowania przedsionka do kościoła.

W dniu 6 czerwca ks. Szczepkowski wyraził skruchę za dokonanie przestępstwa, przyrzekając, że zrobi wszystko, by wykonać wszelkie zarządzenia władz w tej sprawie. Jednak nie może w tej chwili przyrzec, czy wybudowana przybudówka do kościoła zostanie rozebrana, ponieważ to zależy od parafian. Następnego dnia do przewodniczącego PRN w Przasnyszu przybyła delegacja mieszkańców parafii w osobach Stanisława Kardasia, przewodniczącego Rady Parafialnej w Parciakach, oraz Stanisława Prusika z Żelaznej. Urzędnik nie chciał z nimi rozmawiać dopóki nie wykonają jego poleceń ws. przybudówki. Zostawili więc 3 podania z podpisami wiernych. Zbierano je w mieszkaniu prowadzącego zlewnię mleka w Parciakach Czesława Kuty. Prośbę motywowali koniecznością pozostawienia przybudówki z powodu złych warunków atmosferycznych, a usprawiedliwiali swoje społeczne działanie bez wiedzy władz cywilnych nieznajomością prawa.

Przewodniczący PRN w Przasnyszu 10 VI 1960 r. wystąpił do Wydziału do Spraw Wyznań Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej z wnioskiem o usunięcie ks. S. Szczepankowskiego z parafii i nie zatwierdzanie go na żadną inną parafię. Choć kapłan odwołał się do Wojewódzkiego Kolegium Karno-Administracyjnego w Warszawie. Władze powiatowe ukarały go sumą 1500 zł i wezwały do rozbiórki dubudówki. Sam oskarżony mówił: Jak chcą, niech rozbierają, wtedy ludzie zobaczą, jaka jest władza ludowa.

Nielegalnie postawiona przed ks. Stanisława Szczepankowskiego dobudówka (kruchta) przy kościele w Parciakach, 1 VII 1960 r. Źródło: IPN BU, sygn. 206/147, t. 7, k. 168.

Nielegalnie postawiona przed ks. Stanisława Szczepankowskiego dobudówka (kruchta) przy kościele w Parciakach, 1 VII 1960 r. Źródło: IPN BU, sygn. 206/147, t. 7, k. 170.

Nielegalnie postawiona przed ks. Stanisława Szczepankowskiego dobudówka (kruchta) przy kościele w Parciakach, 1 VII 1960 r. Źródło: IPN BU, sygn. 206/147, t. 7, k. 172.

Nielegalnie postawiona przed ks. Stanisława Szczepankowskiego dobudówka (kruchta) przy kościele w Parciakach, 1 VII 1960 r. Źródło: IPN BU, sygn. 206/147, t. 7, k. 174.

Nielegalnie postawiona przed ks. Stanisława Szczepankowskiego dobudówka (kruchta) przy kościele w Parciakach, 1 VII 1960 r. Źródło: IPN BU, sygn. 206/147, t. 7, k. 176.

Przybudówkę postawiono ostatecznie w latach 70. XX w. Od tamtej pory nie było zmian w bryle kościoła. W kruchcie zawieszono dwa ludowe krucyfiksy z XVIII wieku i aspersoria (kropielnice).

Ludowy krucyfiks w kruchcie. Fot. Maria Weronika Kmoch, 28 VIII 2022 r.

Ludowy krucyfiks w kruchcie. Fot. Maria Weronika Kmoch, 28 VIII 2022 r.

Kościół jest drewniany, orientowany, o konstrukcji zrębowej, oszalowanej deskami z olistwowaniem. Korpus wzniesiony został na planie prostokąta, wewnątrz jest rozdzielony na trzy nawy czterema parami słupów (lisicami). Prezbiterium z zewnątrz nie jest wyodrębnione, zamknięte prosto, po jego bokach wydzielone są: zakrystia i skarbczyk z lożami kolatorskimi równymi szerokości nawy, w górnej kondygnacji otwartymi ku prezbiterium przeźroczami zamkniętymi półkoliście. Od zachodu w nawie głównej wydzielona jest mała kruchta. Dach jednokalenicowy, trójspadowy, kryty blachą z kwadratową wieżyczką na sygnaturkę, zwieńczoną blaszanym hełmem ostrosłupowym z latarnią. Wewnątrz sklepienie kolebkowe wspólne w nawie i prezbiterium, w nawach bocznych płaskie. Chór muzyczny jest drewniany, wysunięty balkonowo, wsparty na czterech słupach. Kubatura budynku to 1657,6 m3, a powierzchnia użytkowa – 296 m2.

Elewacja północna jednokondygnacyjna, trójosiowa. W centralnej części wysunięta kruchta z umieszczonymi na osi dwuskrzydłowymi drzwiami. Po obu stronach drzwi prostokątne okna, ponad nimi gzyms, powyżej wnęka z figurą Maryi Niepokalanej, wyżej trójkątny szczyt zakończony ozdobnym szalowaniem. Szczyt zwieńczony krzyżem żeliwnym. Elewacja południowa jednokondygnacyjna, trójosiowa, oszalowana deskami. Po obu stronach osi głównej dwa prostokątne okna. Nad elewacją dach narożny. Elewacja wschodnia jednokondygnacyjna, oszalowana deskami. Po stronie północnej w kruchcie drzwi drewniane jednoskrzydłowe. Po stronie południowej również drzwi drewniane jednoskrzydłowe prowadzące do zakrystii. W górnej części elewacji cztery duże okna drewniane z naświetlami. Podłogi są drewniane z desek. Schody na chór muzyczny drewniane jednobiegowe. Schody na dwie loże, po obu stronach prezbiterium, nad zakrystią i skarbczykiem drewniane jednobiegowe. Schody przed drzwiami wejściowymi betonowe. W oknach zamontowano zwykłe i czerwone szkło, które układa się w kształt krzyży.

Rzut kościoła w Parciakach. Wykonała Wioletta Mosakowska, 1993 r. Źródło (dostęp 20 VIII 2022 r.).

Źródło (dostęp 1 III 2014 r.).

Źródło (dostęp 1 III 2014 r.).

Źródło (dostęp 1 III 2014 r.).

Wewnątrz kościoła znajdują się trzy ołtarze: główny i dwa boczne. Wyposażenie wnętrza jest barokowo-ludowe, wykonane w II połowie XIX w. W ołtarzu głównym umieszczono obraz Matki Bożej Częstochowskiej. W nastawie ołtarza znajduje się niewielka płaskorzeźba Jezusa z Najświętszym Sercem i otwartymi ramionami. Ołtarz wieńczą krzyż, a flankują go figury dwóch biskupów. Jeden to zapewne św. Stanisław BM, drugim może być św. Mikołaj.

Ołtarz główny. Fot. Maria Weronika Kmoch, 28 VIII 2022 r.

Ołtarz główny. Fot. Maria Weronika Kmoch, 28 VIII 2022 r.

W lewym ołtarzu boczynym znajduje się obraz Świętej Rodziny, a nastawie natomiast obraz przedstawiający ofiarowanie Szymonowi Stockowi szkaplerza przez Matkę Bożą z Dzieciątkiem Jezus na ręce (Matkę Bożą Szkaplerzną). Obok ołtarza wiszą mniejsze obrazy: Matki Bożej Fatimskiej, św. Jana Pawła II i bł. kard. Stefana Wyszyńskiego.

W prawym ołtarzu bocznym widzimy obraz Najświętszego Serca Jezusa. W nastawie znajduje się obraz św. Rocha z połowy XIX w. Obok wiszą obrazy: Jezusa Miłosiernego, św. Faustyny Kowalskiej i ikona Matki Bożej Nieustającej Pomocy, a stoi Krzyż Pasyjny Serca Jezusowego Końca Czasów z metalową złotą różą.

Lewy ołtarz główny. Fot. Maria Weronika Kmoch, 28 VIII 2022 r.

Prawy ołtarz główny. Fot. Maria Weronika Kmoch, 28 VIII 2022 r.

Są też niewielkie ołtarze w lożach nad zakrystiami. W lewym ołarzyku stoi figura św. Antoniego Padewskiego z Dzieciątkiem Jezus, Matki Bożej Fatimskiej, św. Teresy od Dzieciątka Jezus i samego Dzieciątka Jezus. Na ścianie wisi niewielki obraz Matki Bożej Częstochowskiej. W ołtarzyku w prawej loży stoją figury: św. Józefa z Dzieciątkiem Jezus, Matki Bożej Niepolakalnej, św. Franciszka z Asyżu i Najświętszego Serca Jezusa. Na ścianie wisi obraz św. Brunona z Kwerfurtu, obraz św. Stanisława Kostki oraz przedstawienie Ostatniej Wieczerzy.

Kaplica w lewej loży. Fot. Maria Weronika Kmoch, 28 VIII 2022 r.

Kaplica w prawej loży. Fot. Maria Weronika Kmoch, 28 VIII 2022 r.

W kościele na ścianie bocznej prawj nawy wisi obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem (Szkaplerznej?), po drugiej stronie obraz prawdopodobnie św. Rocha. Obok tych obrazów stoją konfesjonały, po jednym w każdej z naw bocznych. Na ścianach naw bocznych oraz na balustradzie chóru muzycznego wiszą obrazy ze stacjami Drogi Krzyżowej.

Konfesjonał i obraz w prawej nawie bocznej. Fot. Maria Weronika Kmoch, 28 VIII 2022 r.

Konfesjonał, obraz i stacje Drogi Krzyżowej w lewej nawie bocznej. Fot. Maria Weronika Kmoch, 28 VIII 2022 r.

W kościele stoi metalowa złocona chrzcielnica. Pochodząca z pierwotnego wyposażenia kościoła chrzcielnica była drewniana. Do Muzeum Diecezjalnego w Łomży oddał ją ks. Edward Pilarski.

Chrzcielnica. Fot. Maria Weronika Kmoch, 28 VIII 2022 r.

Stara chrzcielnica z Parciak w Muzeum Diecezjalnym w Łomży. Fot. Mateusz Gąska, 4 I 2019 r.

Wróćmy do historii parafii. Kolejni proboszczowie to: od 1960 r. ks. Zygmunt Sosnowski, od 1964 r. ks. Eugeniusz Lubczyński, a od 1969 r. ks. Jan Krynicki. W Parciakach ks. Krynicki kierował przebudową prezbiterium kościoła i wyremontował budynki gospodarcze. Przedbuowa była konieczna, ponieważ w 1972 r. zakupiono nowy ołtarz soborowy i trzeba było przesunąć przedsoborowy ołtarz główny w głąb prezbiterium. Gospodynią za probostwa ks. Krynickiego była Teresa Krawczak, która w 1979 r. wraz z kapłanem przeniosła się do parafii Jednorożec. Następnie do 1990 r. w Parciakach pracował ks. Jan Kosin.

Prawdopodobnie rok 1966. Dzieci pierwszokomunijne z ks. Edwardem Lubczyńskim, proboszczem parafii Parciaki w latach 1964–1969. Zbiory Justyny Kuleszy

Ok. roku 1970. Dzieci pierwszokomunijne z ks. Janem Krynickim, proboszczem parafii Parciaki w latach 1969–1979, oraz organistą Krzemińskim. Zbiory Celiny Perkowskiej

Rok 1990. Dzieci pierwszokomunijne z ks. Janem Kosinem, proboszczem parafii Parciaki w latach 1979–1990. Zbiory Alicji Grabowskiej

Do 1963 r. (nie ustalono, od kiedy) organistą w Parciakach był Kazimierz Ambroziak. Podczas wizytacji biskupiej w Parciakach 1 VI 1964 r. bp Bogdan Sikorski wybierzmował 107 osób.

W 1974 r. parafię nawiedziła kopia Obrazu Matki Bożej Częstochowskiej. W tym czasie (konkretnie w maju 1975 r.) parafia dysponowała ok. 20 ha ziemi.

27 I 1976 r. Nawiedzenie parafii Parciaki przez kopię obraz Matki Bożej Częstochowskiej. Zbiory Justyny Kuleszy

Proboszczowie i Rada Parafialna organizowali wycieczki do ciekawych miejsc lub pielgrzymki do sanktuariów. Przykładowo do Częstochowy jeżdżono samodzielnie, ale i wyruszono pieszo, w grupie.

Rok 1958. Ofiarowanie 8-miesięcznego Eugeniusza Abramczyka przez rodziców Genowefę i Stanisława na Jasnej Górze. Był pierwszym dzieckiem tej pary, które przeżyło. Rodzice prosili o błogosławieństwo i zdrowie dla potomka. Zbiory Teresy Trzcińskiej.

Rok 1985. Wycieczka parafialna do Wilczego Szańca, kwatery A. Hitlera w Gierłoży. Zbiory Doroty Fąk

Lata 80. XX w. Piesza pielgrzymka z parafii Parciaki na Jasną Górę. Zbiory Zofii Wilgi

W 1982 r. kościół i dzwonnicę wpisano do rejestru zabytków (A-486 z 4 II 1982 r.).

W 1983 r. zdjęto dachówkę z dzwonnicy. Na jej miejsce założono ocynkowaną blachę. Tak samo zrobiono z kościołem. Dwa lata później położono nową podłogę w świątyni. Na początku lat dziewięćdziesiątych XX w. wymieniono drzwi wejściowe do ganku w plebanii na współczesne drewniane, płycinowe.

Murowaną plebanię zbudowano w latach 1989–1997 staraniem kolejnych proboszczów: ks. Zbigniewa Adamkowskiego (1990–1994), ks. Aleksandra Urynowicza (1994–1996) i ks. Edwarda Pilarskiego (1996–2009).

Nowa plebania. Fot. Maria Weronika Kmoch, 28 VIII 2022 r.

W latach 1996–2000 zostały wykonane prace remontowe i renowacyjne elewacji zewnętrznej kościoła. Uporządkowano otoczenie kościoła. Kolejny proboszcz to ks. Dariusz Narewski (2009–2018). Od 2018 r. parafią zarządzał ks. Zbigniew Kuczewski. Od 2020 r. proboszczem jest ks. Grzegorz Pęski.

Z dniem 25 III 1992 r. parafia Parciaki została przeniesiona z dekanatu przasnyskiego w diecezji płockiej do dekanatu chorzelskiego w diecezji łomżyńskiej.

Plan zabudowań parafii Parciaki. Wykonała Wioletta Mosakowska, 1993 r. Źródło (dostęp 20 VIII 2022 r.).

W 2002 r. Andrzej Kowalewski z Braniewa wyremontował organy.

W dniu 24 IV 2008 r. parafię nawiedził Obraz Miłosierdzia Bożego. Przyjechał z parafii Jednorożec.

Około 2013 r. w centrum wstawu przy starej plebanii ustawiono figurę Najświętszego Serca Pana Jezusa. Przedstawia Jezusa w białych szatach z Sercem, spoglądającego w dół, z rękoma wzniesionymi do błogosławieństwa. Wystawiona została przez proboszcza parafii Parciaki ks. Dariusza Narewskiego przy pomocy kościelnego. Figura stała wcześniej w kościele. Została odnowiona przez panią Deptułę, twórczynię ludową z Kadzidła.

Fot. Maria Weronika Kmoch, 2 X 2015 r.

Fot. Maria Weronika Kmoch, 2 X 2015 r.

W latach 2015–2016 w kościele wykonano nowe szalowanie wnętrza. W 2019 r. podłoga została poddana cyklinowaniu i lakierowaniu. Zabiegi te rozjaśniły wnętrze kościoła.

Widok na wnętrze kościoła. Fot. Maria Weronika Kmoch, 28 VIII 2022 r.

Przy kościele znajdują się krzyże misyjne. Na prawo od wejścia do kościoła stoi krzyż z drewna. Jego ramiona zdobią metalowe gałki w kształcie sześcianów. Zakończenia ramion oraz górna część poziomej belki zostały wzmocnione metalem. Na poziomej belce wyryto napis: RATUJ DUSZĘ SWOJĄ. Krzyż jest szerszy w dolnej części. Poniżej uskoku wyryto napis: OO. PASJO / NIŚCI / 24–31 / V / 1987. Krzyż zdobią kolorowe wstążki przymocowane do kamiennej balustrady flankującej krzyż: po prawej białe, po lewej czerwone.

Fot. Maria Weronika Kmoch, 2 X 2015 r.

Na placu przykościelnym stoi drewniany krzyż pomalowany jasnobrązową farbą. Szczyt pionowej belki oraz górna część pionowego ramienia zostały wzmocnione i zabezpieczone dodatkowymi deskami, by chronić krzyż przed działaniem warunków atmosferycznych. Dolna część krzyża jest szersza niż góra, a całość osadzono w drewnianym szczudle, wzmacniającym podstawę. Na pionowej belce zawieszono tabliczkę z napisem PAMIĄTKA MISJI ŚW. / 19–27 / VIII / 1972 r. / O.O. REDEMPTORYŚCI. Pierwotnie krzyż stał przy kościele. W 2022 r. na tym miejscu wystawiono nowy krzyż. Umieszczono na nim tabliczkę z poprzedniego świątka.

Nowy krzyż na miejscu misyjnego z 1972 r. Fot. Maria Weronika Kmoch, 28 VIII 2022 r.

Fot. Maria Weronika Kmoch, 2 X 2015 r.

Krzyż misyjny z 1972 r. ustawiony w pierwotnym miejscu, po prawej stronie od wejścia do świątyni. Fot. M. Bronarski, 1978, neg. nr 122707. Zbiory IS PAN.

Rok 1978. Kościół w Parciakach.Fot. M. Bronarski, neg. nr 122706. Zbiory Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk.

W 2005 r. nad figurą maryjną na prawo od wejścia parafianin Jerzy Wieczorek z Żelaznej Rządowej wystawił kaplicę na podobieństwo świątka na swojej posesji. Na placyku wyłożonym płytkami stoi postument z figurą Matki Bożej Niepokalanej z 1931 r. W jego dolnej części znajduje się portret św. Jana Pawła II. Do portretu przymocowane są metalowe stojaki na flagi: polską biało-czerwoną oraz papieską białożółtą. Pod postumentem, otoczonym balustradą tralkową, stoją doniczki z kwiatami. Całość przykrywa dwuspadowy dach z oświetleniem ledowym w suficie. Jego tył zdobią wstążki białe i czerwone. Drzewo, które rośnie w miejscu kaplicy, zostało wkomponowane w dach, a jego pień został obłożony jasnoniebieskim materiałem. Przed kaplicą po lewej stronie leży duży głaz z logiem Roku Jubileuszowego zwieńczony metalowym krucyfiksem z Pasyjką oraz zawieszonym na nim różańcem.

Fot. Maria Weronika Kmoch, 2 X 2015 r.

Przy kaplicy podczas sierpniowych pielgrzymek do Częstochowy modliła się parciacka grupa biała. Pielgrzymki duchowi codziennie łączyli się z pielgrzymami na szlaku w modliwie Apelem Jasnogórskim o 21:00. Spotkania organizowane w 2018 r. gromadziło średnio 100 osób dziennie. Spotkanie zaczynało się o 20:00 zabawami z młodzieżą (badmington, tańce itp.), a później wszyscy gromadzili się na Apel Jasnogórski przy kapliczce. Zorganizowano też wpływ kajakowy Omulwią.

Fot. Mateusz Gąska, sierpień 2018 r.

Fot. Mateusz Gąska, sierpień 2018 r.

Współcześnie cmentarz parafialny jest powiększony o niezagospodarowane jeszcze grunta. W 2014 r. ustawiono tu nowy drewniany krzyż. Jest on pamiątką misji świętych, które odbyły się w parafii w dniach 4–11 V 2014 r. Krzyż osadzony jest w metalowym szczudle, rozszerza się uskokowo ku dołowi. W dolnej części pionowego ramienia zawieszono tabliczkę z napisem: WIERZĘ W SYNA BOŻEGO/ MISJE ŚWIĘTE / 4–11 MAJA 2014 R. / O.O. FRANCISZKANIE. Na przecięciu ramion wysokiego świątka zamieszczono pomalowaną na brązowo metalową Pasyjkę. Pochodzi ona z drewnianego krzyża z 1865 r., który do 2014 r. stał na cmentarzu. Na cmentarzu został ustawiony wtórnie, przenosząc z innego miejsca. Usunięto go podczas porządkowania nekropolii w 2014 r.

Fot. A. Dolistowski, 30 VIII 1986 r. Źródło: Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Warszawie Delegatura w Ostrołęce, Z. Cybulko i in., Dokumentacja historyczno-przestrzenna cmentarza rzymsko-katolickiego w Parciakach, Białystok 1986.

Fot. Wojciech Łukaszewski, 2008 r.

Fot. Maria Weronika Kmoch, 2 X 2015 r.

Od początku istnienia parafii działa asysta procesyjna. Feretrony są przechowywane w prawej zakrystii, a chorągwie w kruchcie.

Prawa zakrystia z feretronami. Fot. Maria Weronika Kmoch, 28 VIII 2022 r.

Chorągwie w kruchcie. Fot. Maria Weronika Kmoch, 28 VIII 2022 r.

Chorągwie w kruchcie. Fot. Maria Weronika Kmoch, 28 VIII 2022 r.

Lata 70. XX w. Procesja eucharystyczna. Zbiory Kazimiery Kuzi

Procesja eucharystyczna w odpust z okazji uroczystości Matki Bożej Częstochowskiej i dożynek parafialnych. Fot. Maria Weronika Kmoch, 28 VIII 2022 r.

Procesja eucharystyczna w odpust z okazji uroczystości Matki Bożej Częstochowskiej i dożynek parafialnych. Fot. Maria Weronika Kmoch, 28 VIII 2022 r.

Procesja eucharystyczna w odpust z okazji uroczystości Matki Bożej Częstochowskiej i dożynek parafialnych. Fot. Maria Weronika Kmoch, 28 VIII 2022 r.

Procesja eucharystyczna w odpust z okazji uroczystości Matki Bożej Częstochowskiej i dożynek parafialnych. Fot. Maria Weronika Kmoch, 28 VIII 2022 r.

Procesja eucharystyczna w odpust z okazji uroczystości Matki Bożej Częstochowskiej i dożynek parafialnych. Fot. Maria Weronika Kmoch, 28 VIII 2022 r.

Procesja eucharystyczna w odpust z okazji uroczystości Matki Bożej Częstochowskiej i dożynek parafialnych. Fot. Maria Weronika Kmoch, 28 VIII 2022 r.

Procesja eucharystyczna w odpust z okazji uroczystości Matki Bożej Częstochowskiej i dożynek parafialnych. Fot. Maria Weronika Kmoch, 28 VIII 2022 r.

Po procesji eucharystycznej w odpust z okazji uroczystości Matki Bożej Częstochowskiej i dożynek parafialnych. Fot. Maria Weronika Kmoch, 28 VIII 2022 r.

W parciackim kościele organizowano dożynki parafialne. Delegacje ze wszystkich wsi przygotowują wieńce dożynkowe.

Lata 80. XX w. Dożynki parafialne w Parciakach – wieńce ze wszystkich wsi i ich kolonii. Zbiory Kazimiery Kuzi

Procesja z wieńcami dożynkowymi w odpust z okazji uroczystości Matki Bożej Częstochowskiej. Fot. Maria Weronika Kmoch, 28 VIII 2022 r.

Odpust z okazji uroczystości Matki Bożej Częstochowskiej i dożynki parafialne. Fot. Maria Weronika Kmoch, 28 VIII 2022 r.

Chleb dożynkowy. Fot. Maria Weronika Kmoch, 28 VIII 2022 r.

Do parafii Parciaki należą: Dynak, Parciaki, Parciaki-Stacja, Żelazna Prywatna, Żelazna Rządowa i Żelazna Rządowa-Gutocha.

W 2019 r. przy kościele odsłonięta została wystawa plenerowa, przygotowana przez Stowarzyszenie "Przyjaciele Ziemi Jednorożeckiej". Można ją zobaczyć online: KLIK.

Fot. Krzysztof Iwulski, 10 V 2021 r.

Fot. Krzysztof Iwulski, 10 V 2021 r.

Bibliografia:

I. Źródła

A. Archiwalia

Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego [1917–1939], sygn. 944.

Archiwum Państwowe m. st. Warszawy Oddział w Pułtusku, Urząd Wojewódzki w Ostrołęce, Wydział ds. Wyznań – Wydział Spraw Obywatelskich, Realizacja zadań ustawowych z zakresu stosunków między państwem a instytucjami wyznaniowymi – Akta parafii Jednorożec [1953–1986], sygn. 1953, k. 30.

Instytut Pamięci Narodowej Biuro Udostępniania w Warszawie, sygn. 206/147, t. 7, k. 163–164, 184–196.

Narodowy Instytut Dziedzictwa, Karty białe i zielone zabytków: cmentarz (biała); dzwonnica (zielona); dzwonnica (biała); kościół (zielona); kościół (biała); plebania (biała).

B. Źródła wydane

Materiały do dziejów diecezji płockiej z lat okupacji 1939–1945, przyg. do druku i oprac. M.M. Grzybowski, Płock 2005, s. 238.

C. Prasa

Jezusek Wacław, Parafie, w których odprawiały się misje, "Miesięcznik Pasterski Płocki", 1951, 9–12, s. 141.

Kurpie – puszczański lud, "Kurjer Poranny", 58 (1934), 234, s. 3.

Nowe organy w Parciakach, "Hasło Katolickie", 1936, 49, s. 599.

(Obs.), Parciaki, pow. przasnyski. Rzetelna praca, „Głos Mazowiecki”, 4 (1936), 102, s. 4.

Przasnysz, "Kurjer Polski", 12 (1909), 175, s. 3.

Sakrament bierzmowania w latach 1964–1966, "Miesięcznik Pasterski Płocki", 1967, 5–6, s. 140.

Wizytacja w kurpiowskich Parciakach, „Głos Mazowiecki”, 3 (1935), 128, s. 4.

Wizytatorzy nauczania religji w szkołach powszechnych, "Miesięcznik Pasterski Płocki", 1933, 11, s. 462.

Wizytatorzy nauczania religji w szkołach powszechnych w roku szkol. 1937/1938, "Miesięcznik Pasterski Płocki", 1938, 2–3, s. 96.

Wizytatorzy religji w roku szkolnym 1938/1939, "Miesięcznik Pasterski Płocki", 1938, 11, s. 516.

X., Z Puszczy Kurpiowskiej, „Głos Płocki”, 1 (1908), 2, s. 4.

Zeszłoroczna wizyta Arcypasterska sierpniowa, "Miesięcznik Pasterski Płocki", 22 (1927), 5, s. 186–187.

D. Relacje pisemne

Mateusz Gąska (2018 r.).

Paweł Pasternak (2017 r.).

E. Wspomnienia

Kłoczowski E., Wspomnienia mazowieckiego ziemianina z lat 1897–1951, red. A.K.F. Wołosz, Ciechanów 2006;

II. Opracowania

A. Wydane

Bojarska Urszula, Parciaki, Parciaki-Stacja, "Głos Gminy Jednorożec", 2008, 1 (9), s. 14–15.

Grec Jolanta, Olszewka, "Głos Gminy Jednorożec", 2007, 4 (8), s. 15–16.

Łukaszewski Wojciech, 100 lat w świątyni, "Głos gminy Jednorożec", 2009, 2 (3), s. 8.

Tenże, Kościół św. Stanisława w Parciakach, "Głos Gminy Jednorożec", 2006, 4, s. 15.

Tenże, Niepokorny ksiądz, [w:] Zapiski Ziemi Jednorożeckiej, red. M. Dworniczak i in., Jednorożec 2012, s. 48.

Tenże, Rys historyczny parafii w Parciakach, „Kurpie”, 2008, 2, s. 26–28.

Kmoch Maria Weronika, Kapliczki, figury i krzyże przydrożne w gminie Jednorożec, Jednorożec 2015.

Taż, Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży w parafii pw. św. Floriana w Jednorożcu w latach 1934–1939 na tle parafii kurpiowskich, [w:] Kurpiowszczyzna. Kultura, historia, gospodarka, red. Janusz Gołota, Jan Mironczuk, Ostrołęka 2018, s. 147–160.

Taż, Na skraju Kurpiowszczyzny. Parafia pw. św. Floriana w Jednorożcu, Jednorożec 2020.

Kuczyński W., Nasze dziedzictwo, Czarnia 2018.

B. Prace doktorskie

Kaszubowski P., Dekanat przasnyski w latach 1914–1945, praca doktorska, Akademia Humanistyczna im. A. Gieysztora, Pułtusk 2019.

Do następnego!