21 listopada 2013

MAŁA OJCZYZNA: Parciaki, Parciaki-Stacja i Dynak

Kiedy rozpoczynałam pisanie tego posta, nie sądziłam, że znajdę aż tyle wiadomości (a pewnie to, co tu prezentuję, to jeszcze nie wszystko). Dzisiaj zapraszam na post o kilku miejscowościach z gminy Jednorożec, które leżą na północny-wschód od Jednorożca. Oto historia Dynaku, Parciak i Parciak-Stacji.

Miłej lektury!


DYNAK

Nazwa  wsi ma pochodzić od imienia Dynak (pochodna Dionizego), ale w księdze bartnej zachodniej Kurpiowszczyzny czytamy o łące pod dinakiem w 1736 r. Może to było miejsce i od niego utworzono nazwę wsi?

Oto dane na temat liczebności domów i ludności. 
Źródło: Archiwum Państwowe w Płocku, Płocki Konsystorz Generalny 1798–1939, sygn. 9, k. 81; Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych, t. 1: M. st. Warszawa, województwo warszawskie, Warszawa 1925, s. 127; Białczak A., Dzieje Baranowa oraz ziem nad Płodownicą i Omulwią. Mała Kurpiowska Ojczyzna, Baranowo–Ostrołęka 2005, s. 129, 139, 149, 428, 438.

Pierwsi mieszkańcy zajmowali się tkactwem, bartnictwem, rolnictwem i przędzeniem wełny oraz lnu.

Bardzo dokładna rosyjska mapa z 1839 r. Źródło.

Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego z 1882 roku przekazuje: Dynak wieś, powiat przasnyski, gmina i parafia Baranowo. W 1907 r. wieś przyłączono do nowo powstałej parafii Parciaki.

W dniu 17 VIII 1863 r. między Dynakiem, Budami Rządowymi a Cierpiętami powstańcy styczniowi stoczyli bitwę z Rosjanami.

Krzyż z 1888 r. Fot. M.W. Kmoch, 11 lipca 2015 r.

W 1955 r. postawiono remizę strażacką. W latach sześćdziesiątych XX w. powstała jednostka OSP. Działała do około 1992 r. W ostatnich latach remizę wyremontowano. W 2021 r. powstała tu świetlica wiejska. Zbudowano siłownię zewnętrzną.

Świetlica wiejska w Dynaku, dawna remiza OSP. Fot. M.W. Kmoch, 28 VIII 2022 r.

Siłownia plenerowa i plac zabaw na miejscu dawnego stawu strażackiego. Fot. M.W. Kmoch, 28 VIII 2022 r.

W 1973 r. rozpoczęto prace przy telefonizacji wsi Dynak. We wrześniu 1977 r. we wsi założono telefon.

W 2002 r. w Dynaku były 32 gospodarstwa domowe. W 2011 r. mieszkały tu 133 osoby. W dniu 31 XII 2014 r. notowano tu 18 osób w wieku przedprodukcyjnym, 92 w wieku produkcyjnym i 22 w wieku poprodukcyjnym, czyli razem 132 osoby.

Od 2021 r. we wsi działa Koło Gospodyń Wiejskich.

Źródło: Gmina Jednorożec. Przewodnik subiektywny, red. W. Łukaszewski, Jednorożec 2014.

Dom w Dynaku. Fot. M.W. Kmoch, 11 lipca 2015 r.

Widok na zabudowania wsi Dynak. Fot. M.W. Kmoch, 28 VIII 2022 r.


Bibliografia:
1. Źródła
Archiwalia
Archiwum Urzędu Gminy w Jednorożcu
Kronika [1973–1988, 1998–2002 cz. 1 i cz. 2].

Źródła wydane

Bazy informacji
KOŁO GOSPODYŃ WIEJSKICH W DYNAKU [dostęp 2022-08-02].
Wieś Dynak w liczbach[dostęp 2022-08-02].

II. Opracowania
Białczak Adam, Dzieje Baranowa oraz ziem nad Płodownicą i Omulwią. Mała Kurpiowska Ojczyzna, Baranowo–Ostrołęka 2005.
Bojarska Urszula, Dynak, "Głos gminy Jednorożec", 2008, 2 (10), s. 19.
Taż, Dynak, [w:] Zapiski Ziemi Jednorożeckiej, red. M. Dworniczak i in., Jednorożec 2011, s. 24.
Fąk Dorota, Świętowanie w Dynaku, „Głos Gminy Jednorożec” (3 (63)), 2021, s. 9.
Iwulski Krzysztof, Konsekwentnie realizujemy obietnice. Podsumowanie 3 lat kadencji, „Głos Gminy Jednorożec” (2 (66)), 2022, s. 5.
Kmoch Maria Weronika, Insurekcja styczniowa w Przasnyskiem (1863–1864) [dostęp 2022-08-02].
Taż, Na skraju Kurpiowszczyzny. Parafia pw. św. Floriana w Jednorożcu, Jednorożec 2020.
Zugaj Leszek, Historia administracji w gminie Jednorożec, Jednorożec 2015.


PARCIAKI 
Mieszkańców Puszczy Zielonej Kurpiami nazywali sąsiedzi. Jak pisał Ludwik Krzywicki, Kurp odpłacał się podobną monetą sąsiadom swoim i chrzcił noszących się inaczej, niż sam się ubierał, włościan parciakami, to jest chodzącymi w parciaku. (....) znajduje [to] wyjaśnienie w wyrazie mazurskim parciak, to jest siermięga. Zapewne nazwa wsi powstała od nazwiska mieszkańców. Takie nazwisko w Parciakach przetrwało do dziś, a mogło określać człowieka odzianego w part, chodzącego w ubraniach z partu.

Wioska Parciaki powstała zapewne w II połowie XVII w. Jej rodowód jest podobny do wsi Olszewka. Obie wsie założyli uciekinierzy z Mazowsza, którzy w puszczy cieszyli się swobodą i ochroną starostów królewskich. Może byli to chłopi zbiegli z majątków szlacheckich, może szlachcice. Jak pisał Ludwik Krzywicki, Ta ucieczka [z Mazowsza] do puszczy musiała mieć duży rozmiar i szła nie tylko z królewszczyzn sąsiednich, ale i z prywatnych wsi szlacheckich. Kiedy burza ucichła [wojna, tj. potop szwedzki], wychodźcy zakosztowawszy swobód w kniei, gdzie starostowie chętnie ich witali i obdarzali ulgami, ani myśleli wracać.

Dawne gościńce w Puszczy Zielonej ok. II połowy XVII w. Zaznaczono Parciaki. Źródło: F. Piaścik, Osadnictwo w Puszczy Kurpiowskiej, Warszawa 1939.

Pierwsze wzmianki o miejscowości Parciaki można odnaleźć w zachowanych od 1695 r. aktach metrykalnych parafii Chorzele. Wieś należała do starostwa przasnyskiego. Jest wymieniona w akcie z 14 XII 1762 r., w którym Angela Humięcka scedowała starostwo przasnyskie, wójtostwo przasnyskie i dzierżawę w Dobrzankowie na Kazimierza Krasińskiego. Starostwo obejmowało m.in. wieś Parciaki.

Lustracja dóbr królewskich z 1764 r. to źródło informacji o tym, że W tych wsiach [Olszewka, Jednorożec, Parciaki] nad ustawę prawa znaczna liczba ludzi w inwentarzu nam położonym znajduje się....przez co przed tym 40 bartników, 40 rączek miodu dworu przasnyskiego dawali. Teraz ilu się znajdować może w tych wsiach ludzi, wszyscy nie więcej, jak 40 rączek miodu oddają. Oznacza to, że choć liczba rodzin w Jednorożcu, Olszewce i Parciakach zwiększała się, to te trzy wsie oddawały staroście bartnemu 40 rączek miodu. Tyle samo dani miodowej dawniej oddawał Jednorożec. To oznacza, że mieszkańcy m.in. Parciak niejako "podczepili" się pod prawo bartne z Jednorożca. W lustracji czytamy: w borach puszczy przasnyskiej znaczna znajduje się borów dezolacyja, iż ci poddani wiele z boru pola wyrobili. Ludzie w Parciakach karczowali puszczę. Zajmowali się bartnictwem, ale zapewne więcej rolnictwem.

Prawa bartników z Olszewki potwierdzali kolejni władcy, a bartnicy dostawali ich kopie. Przywileje wpisywano do akt ziemskich przasnyskich. W roku 1766 potwierdzenie przywilejów dla Jednorożca, Parciak i Olszewki zanieśli do oblatowania w Przasnyszu bartnicy Jan Prusik z Olszewki, Adam Berk z Parciak i Maciej Bakuła z Jednorożca. Oblatowano przywilej starosty przasnyskiego Zygmunta Niszczyckiego z 1616 r., jak również przywileje królewskie: Michała Korybuta Wiśniowieckiego z 1671 r., Augusta II Sasa z 1700 r., Augusta III z 1748 r. i Stanisława Augusta Poniatowskiego z 1766 r.

W XVIII w. pojawia się sporo informacji na temat wsi. W księdze bartnej zachodniej Kurpiowszczyzny notujemy dwa nazwiska wójtów Parciak: Józef Berk urzędował w roku 1728, a Mikołaj Berk w latach 1733–1757. Mieli takie samo nazwisko, może byli rodziną? To możliwe, że funkcję przekazywano w rodzinach.

Wiemy też, że na przełomie 1769 i 1770 r. między Olszewką, Rachujką, Zarębami, Brodowymi Łąkami a Parciakami zlokalizowane były wojska konfederata barskiego Józefa Sawy-Calińskiego.

Parciaki należały pierwotnie do parafii Chorzele, lecz w 1778 r. zostały przeniesione do parafii Baranowo. Zmiany spowodowane były sporą odległością Parciak od Chorzel.

W 1789 r. przeprowadzono kolejną lustrację dobr królewskich. Wówczas w Parciakach mieszkało 22 gospodarzy. Zajmowali półwłóczki (włóka = ok. 16 ha), ćwierćwłóczki i półćwiercie. We wsi grunta były piaszczyste i błotniste. W Parciakach zamieszkało też trzech ludzi luźnych. Jak w innych wsiach starostwa przasnyskiego, także i w Parciakach, mieszkańcy odrabiali pańszczyznę. Było to 75 dni pieszych w czasie żniw i 15 podwód rocznice. Czynsz z Parciak wynosił 63 złote polskie i 10 groszy, a zagonowe 145 złotych polskich i 0,5 grosza. Pańszczyzna i czynsz miały łącznie wartość 127 złotych polskich i 5 groszy. Dzierżawę za karczmę łącznie płaciły wsie Olszewka, Parciaki, Żelazna, Poścień, Pruskołęka i Rachujka. Opłatę doliczono do dochodów z Olszewski. Łącznie starosta przasnyski czerpał ze wsi Parciaki dochód w wysokości 335 złotych polskich, 26 groszy i 4 denarów. Wiemy też, że gospodarze z Parciak obrabiali łąkę Dziadek w Olszewce, a dochody z niej uzyskane przekazywali starostwu. Parciaki sąsiadowały m.in. z wsiami prywatnymi. Mieszkańcy Rzodkiewnicy własności Zielińskich, żalili się, że Parciaki im chcą przywłaszczać i zabierać łąki.

Po 1795 r. Parciaki były wsią rządową. W tym czasie we wsi istniało 25 domów. Wiemy, że w roku 1802 sołtysem wsi był Antoni Prusik. W 1815 r. w Parciakach istniały 33 domy, w których mieszkało 106 mężczyzn i 107 kobiet, razem 213 osób. W pobliżu wsi otwarto kopalnię bursztynu, co notujemy w 1816 r. W kolejnym roku zapisano, że dzieci z Parciak (parafia Baranowo) uczyły się w szkole parafialnej w Olszewce (parafia Chorzele). W 1848 r. Parciaki liczyły 38 odmów, w których mieszkało 134 mężczyzn i 141 kobiet (razem 275 osób), co czyniło je najludniejszą wsią w parafii Baranowo.

Parciaki na bardzo dokładnej rosyjskiej mapie z 1839 r. Źródło.

Po 1864 r. ziemia rządowa została uwłaszczona. Opis z wydanego w 1886 r. Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich przekazuje: wieś Parciaki, gmina Jednorożec, parafia Baranowo, ma 43 domy i 315 mieszkańców, 916 mórg gruntu użytecznego, 520 mórg nieużytków. Wiemy też, że we wsi przebywali, mieszkali i handlowali Żydzi. Z 1880 r. pochodzi relacja o napadniętym w Gontarce (dziś część Parciak) handlarzu drzewem Moszku Kupfernmüntzu.

W 1905 r. sprowadzono kościół z Czarni, który złożono na miejscu, w Parciakach. W 1907 r. wydzielono tu filię parafii Baranowo. Przed rokiem 1912 w Parciakach erygowano parafię. Przeczytasz o niej tutaj: KLIK.

Z 1910 r. pochodzi obszerny opis wsi zanotowany przez etnografa Kazimierza Moszyńskiego: Parciaki to druga większa wieś kurpiowska na naszej drodze; znowuż widzimy chaty szerokie, drogę równą, szparogi na szczytach; wieś zaparta szerokiemi wrotami, które musimy uchylić, aby wejść do niej. Uderza nas tu kilka nowych szczegółów. Przedewszystkiem okiennice nie są już tylko bielone, ale najczęściej malowane w jakiś deseń, zwykle jednak nie ludowy, lecz przyniesiony z miasta; powtóre nad górnym okapem okiennym prawie wszędzie widzimy drewnianą płaskorzeźbę, czasem dosyć piękną; potrzecie wszystkie chałupy są zwrócone do ulicy ścianą szczytową, a róg chaty, który dzieli tę ścianę od licowej, obłożony jest malowanym wązkim pasem drzewa. Pas ten, który przypomina okucie na krawędziach skrzyni, jest nieraz ozdobnie wyrzynany.

W owych Parciakach, w których po raz pierwszy usłyszeliśmy klasyczną wymowę kurpiowską, po raz pierwszy też poznajemy nadzwyczajną gościnność kurpi: jakaś młoda gospodyni, stojąca przed chatą i przypatrująca się nam w chwili, gdyśmy stanęli przed nieciekawym zresztą kościółkiem parciackim, zaprasza nas sama do chaty, tłómacząc, żeśmy zmęczeni, że jest gorąco i że powinniśmy odpocząć. Co za szkoda, że czas zbyt krótki nie pozwala nam na żadne nieprzewidziane wypoczynki i że choć z żalem musimy odmówić. Wiele tu skarbów: mowy, poezyi i sztuki ludowej możnaby było zebrać w stosunkowa niezbyt długim czasie przy tak chętnem przyjęciu, jakiegośmy wszędzie doznawali.

Droga od Parciak do Żelaznej wcale nie piękna, prowadzi naprzód przez sapy, zarośnięte wełnianką, a później przez wydmy piaskowe, porosłe rzadką choiną; na pociechę spotykamy mnóstwa wystrojonych kurpianek, śpieszących na mszę do Parciak. Tutaj po raz pierwszy i ostatni widzę nadzwyczajnie oryginalny i przytem bajecznie kolorowy czepek niemowlęcia przy piersi, który z wejrzenia przypomina korowaj weselny, ubrany szyszkami z ciasta.

Mapa datowana na 1914 r. podaje, że we wsi były 44 domy. W czasie I wojny światowej niedaleko wsi przebiegał front wschodni, stacjonowały tu wojska niemieckie. Koło Parciaki Niemcy postawili pomnik Paula von Hindenburga. Powstały 2 cmentarze wojenne. Dziś przetrwał jeden. Spoczywają tu polegli w I wojnie światowej żołnierze armii rosyjskiej i niemieckiej. O cmentarzu pisałam o nim tutaj: KLIK.

Parciaki. Cmentarz polowy. I wojna światowa. Zb. Mirosław Krejpowicz. Źródło: Wielka Wojna na Ziemi Przasnyskiej w zbiorach Mirosława Krejpowicza, Przasnysz 2011.

Bomboodporne kwatery żołnierzy niemieckich w lesie pod Parciakami. I wojna światowa. Zb. Mirosław Krejpowicz. Źródło: Wielka Wojna na Ziemi Przasnyskiej w zbiorach Mirosława Krejpowicza, Przasnysz 2011.

Żołnierze niemieccy w okolicy Parciak. Zb. Mirosława Krejpowicza. Źródło: Zbigniew Lorenc, I wojna światowa w gminie Jednorożec, Jednorożec 2013.

Historia szkoły w Parciakach sięga początków XX w. Nauka odbywała się wówczas w języku rosyjskim. Zajęcia odbywały się na tajnych kompletach, do nauki czytania służyły książeczki do nabożeństwa. Uczono się w domach prywatnych. W czasie I wojnyn światowej (marzec 1916 r.) w Parciakach powstał przytułek dla 30 dzieci. Działała ochronka z utrzymaniem. Wedle danych z maja 1916 r. przychodziło tu 80 dzieci, czyli więcej niż zakładano, tworząc placówkę.

Parciaki. Budynek dawnej szkoły. Źródło: Urszula Bojarska, Parciaki i Parciaki-Stacja, "Głos gminy Jednorożec" 1 (9)/2008.

W 1921 r. Parciaki położone w gminie Jednorożec liczyły 76 domów i 416 mieszkańców (194 mężczyzn i 222 kobiety). Przed II wojną światową były tu dwa sklepy prowadzone przez Polaków: F. Królikowskiego i J. Lendę oraz dwa sklepy prowadzone przez Żydów. W 1918 r. sklep otworzył Szmul Malarczyk, w 1927 r. Jojna Potasiewicz otworzył sklep kolonialno-spożywczy. Od 1 I 1931 r. sklep kolonialno-spożywczo-tytoniowy zarejestrowała Marianna Kowalska.

Działała jednoklasowa szkoła. W roku szkolnym 1925/1926 funkcjonowała w jednej wynajętej sali o powierzchni 20 m². Uczyło się tu 43 dzieci. W roku szkolnym 1930/1931 szkoła miała już własną przestrzeń. Obejmowała jedną salę o powierzchni 62 m². Do szkoły uczęszczało 60 dzieci. Najpierw pracował jeden nauczyciel, a w roku szkolnym 1938/1939 notujemy nauczyciela i nauczycielkę.

Na początku lat 30. XX w., jak wynika z mapy, w Parciakach były 52 domy. Dzięki relacji prasowej z roku 1937 wiemy, że we wsi mieszkało 80 gospodarstw. Wieś obejmowała 250 ha ziemi ornej, łąki, bagna i zarośla obejmowały aż 600 ha, a obszar lotnych piasków 400 ha. Przed 1939 r. nie skończono komasacji gruntów. Na rzecz polepszenia warunków pracy działało kółko rolnicze. Wiemy też, że w roku 1936 planowano przyłączenie Parciak do spółdzielni mleczarskiej „Zrozumienie” w Zawadach.

Od 1929 r. w Parciakach funkcjonowała Ochotniczna Straż Pożarna. Więcej o jej historii przeczytasz tutaj: KLIK.

W 1935 r. korespondent prasowy opisujący w "Głosie Mazowieckim" wizytację biskupią zanotował, że Parciaki – to (...) czysto kurpiowska parafja. Kurpiowskie barwne stroje, kurpiowska mowa, kurpiowska bieda i… gorące, kurpiowskie przywiązanie do wiary św. i Kościoła.

Przed II wojną światową wieś odwiedzał ks. Władysław Skierkowski. Prowadził tu badania etnograficzne, a wpublikajach powoływał się na relacje mieszkańców Parciak. Dzięki niemu wiemy m.in., że przez mieszkańców innych wiosek ludzie z Parciak nazywani byli pyciami. Więcej na temat badań ks. Skierkowskiego w ogóle tutaj: KLIK, a w gminie Jednorożec tutaj: KLIK.

Na 1 IX 1939 r. stan wsi wynosił 662 osoby. Na 1 I 1945 r. notowano tu 735 mieszkańców.

W czasie II wojny światowej Niemcy zmusili mieszkańców, by w ramach szarwarku przekopali dobrą drogę z Budzisk do stacji kolejowej w Parciakach, a potem do Parciak. Kiedy później tę drogę wyasfaltowano, dotychczas używana krótsza piaszczysta droga z Budzisk do Parciak przestała byc tak często ekspolatowana. Dziś jest leśną boczną drogą. U wlotu tej drogi do Parciak stoi krzyż z XIX w.

W roku 1943 w ramach Ośrodka II „Liwiec” w Jednorożcu z siedzibą w Małowidzu powstał Pluton V Parciaki. Był częścią Armii Krajowej. Jego dowódcą został Stanisław Berg z Parciak.

W 1947 r. notowano, że Parciaki zajmowały 538,99 ha i liczyły 732 osób. W 1954 r. w przasnyskim Cechu Rzemiosł Różnych zarejestrowany był kowal Józef Prusik z Parciak.

We wsi stał wiatrak, XIX-wieczny koźlak z drewna o kubaturze 300m sześciennych z powierzchnią 36 m kwadratowych. Właścicielem obiektu w 1954 r., w którym wykonano poniższe zdjęcia, był Józef Berk, zamieszkały w Parciakach 24. Wiatrak miał 3 kondygnacje, był kryty gontem. Co ciekawe, wiatrak został zbudowany w Chodkowie-Kuchnach. W 1895 r. został przeniesiony do Krasnosielca, a do Parciak trafił w 1933 r. Po 1945 r. przeprowadzono drobne remonty, choć obiekt nie został zniszczony w czasie wojny. W 1956 r. uzupełniono pokrycie dachu.

Źródło zdjęcia.

Po II wojnie światowej we wsi działała szkoła pierwszego stopnia. Pierwszą powojenną kierowniczką szkoły w Parciakach została Regina Rzadkowska. Placówka mieściła się wówczas w organistówce i domach prywatnych. Budynek nowej murowanej szkoły oddano do użytku w 1971 r. Kierownikiem został Czesław Bochniak. W roku szkolnym 1973/1974 szkoła w Parciakach była ośmioklasowa. Uczyły się tu 262 osoby.

Szkoła w Parciakach. Fot. M.W. Kmoch, 28 VIII 2022 r.

Szkoła w Parciakach. Fot. M.W. Kmoch, 28 VIII 2022 r.

Boisko w Parciakach. Fot. M.W. Kmoch, 28 VIII 2022 r.

W 1965 r. otwarto Klub Prasy i Książki "Ruch". Prowadzącą była Czesława Parciak. Od 1971 r. przez 19 lat obowiązki klubowej pełniła Władysława Przybyłek. W świetlicy kwitło życie kulturalne, tu młodzież spędzała wolny czas. Przeprowadzano wiele konkursów. W 1990 r. klub zlikwidowano.

Budynek dawnej GRN w Parciakach. Fot. M.W. Kmoch, 28 VIII 2022 r.

Po wojnie zaczęły we wsi działać takie organizacje wiejskie, jak Kółko Rolnicze i Koło Gospodyń Wiejskich. Kółko Rolnicze rozpoczęło działalność w 1966 r., świadcząc usługi dla rolników i transport. Skład założycielski to: Franciszek Kardaś, Stanisław Kardaś i Kazimierz Przybyłek. Z kolei Koło Gospodyń Wiejskich powstało dwa lata później niż Kółko Rolnicze. W jego ramach organizowano kursy gotowania i szycia. Istniał też zespół kurpiowski, uświetniający uroczystości wiejskie i gminne. Spośród działaczek koła na uwagę zasługują: Celina Perkowska, Zofia Koziatek, Jadwiga Stefaniak, Marianna Stolarczyk, Genowefa Berk.
Koło Gospodyń Wiejskich w Parciakach. Zb. Celiny Perkowskiej.  Źródło: Źródła do dziejów Ziemi Jednorożeckiej, red. Wojciech Łukaszewski, t. 1, wyd. 2 popr. i uzup., Jednorożec 2013.

Koło Gospodyń Wiejskich w Parciakach. Zb. Celiny Perkowskiej.  Źródło: Źródła do dziejów Ziemi Jednorożeckiej, red. Wojciech Łukaszewski, t. 1, wyd. 2 popr. i uzup., Jednorożec 2013.

Członkinie Koła Gospodyń Wiejskich z Parciak podczas występu. Zb. Cz. Perkowskiej. Źródło: Urszula Bojarska, Parciaki i Parciaki-Stacja, "Głos gminy Jednorożec" 1 (9)/2008.

W 1973 r. sołtysem został Henryk Berk. W latach 1977–1981 funkcję pełnił Czesław Mierzejewski, w latach 1984–1987 Henryk Fąk, a w latach 1987–1900 znów Henryk Berk.

W 2002 r. w Parciakach notowano 269 gospodarstw domowych. Wedle danych z 25 XI 2011 r. w Parciakach mieszkało 568 osób: 278 kobiet i 290 mężczyzn. Spis powszechny z 2011 r. wykazał 693 osoby. Na dzień 31 XII 2014 r. w Parciakach mieszkało 125 osób w wieku przedprodukcyjnym, 338 w wieku produkcyjnym i 108 w wieku poprodukcyjnym, czyli razem 571 osób.

Od 2014 r., kiedy połączono szkoły w Parciakach i Żelaznej Rządowej, istnieje Publiczna Szkoła Podstawowa Żelazna Rządowa–Parciaki z siedzibą w Parciakach. W budynku w Parciakach uczą się dzieci i młodzież z klas IV–VIII. W budynku szkoły w Parciakach działa filia Gminnej Biblioteki Publicznej w Jednorożcu.

We wsi funkcjonuje Stowarzyszenie „Sąsiedzi”. Jest agencja pocztowa, kilka sklepów i stacja autogazu.

Od 2019 r. przy kościele w Parciakach stoi wystawa plenerowa Parafia Parciaki w fotografii przygotowana przez Stowarzyszenie „Przyjaciele Ziemi Jednorożeckiej”.

We wsi istnieje jeszcze kilka drewnianych chat kurpiowskich. Niektóre są międzywojenne.

Fot. M.W. Kmoch, 18 sierpnia 2020 r.

Kocenki, część wsi Parciaki
Ta część Parciak (w stronę Żelaznej) powstała dopiero po II wojnie światowej. Mapy z lat trzydziestych XX w. pokazują tu jeszcze pola i łąki. Nazwa powstała zapewne od nazwiska Kocenka. W latach trzydziestych XX w. wśród radnych gminy Jednorożec notuje się ludzi o tym nazwisku.
Kocenki na mapie przedstawiającej gminę Baranowo, po lewej stronie, w granicach gminy Jednorożec. Źródło: "Kurpie" 4/2006.

Gątarka (Gontarka), część wsi Parciaki
To część Parciak położona dalej niż Kocenki (jadąc od Jednorożca). Według map z lat trzydziestych XX w. istniały tu łąki. Mamy jednak relację prasową z 1880 r. o Żydzie Moszku Kupfernmüntzu z Gontarki.

Do wsi Parciaki należy dawne uroczysko Szkopnik, na terenie którego stoją 2 domy. Szkopnik mieści się w pobliżu Budzisk i Bud Rządowych.

W użyciu się nazwy miejscowe takie jak Nisztalki i Zapola. Określają części wsi. Nisztalki są część Parciak najbliższej Parciak-Stacji, a Zapola – Olszewki.


Bibliografia
I. Źródła
A. Archiwalia
Archiwum Diecezjalne w Płocku
Archiwum Główne Akt Dawnych w  Warszawie
Generalne Dyrektorium. Departament Prus Nowowschodnich [1795–1806], sygn. 1336, k. 200–201.
Archiwum Narodowe w Krakowie
Archiwum Urzędu Gminy w Jednorożcu

B. Źródła wydane
Nr 1. 1789. Lustracja dóbr królewskich, oprac. A.A. Pszczółkowski, [w:] Źródła do dziejów Kurpiowszczyzny 1789–1956, red. Wojciech Łukaszewski, Żelazna Rządowa–Truskaw 2020, s. 3–41.
Nr 96. 1937 listopad. Memoriał w sprawie stosunków w powiatach graniczących z Prusami Wschodnimi, [w:] Źródła do dziejów Kurpiowszczyzny 1789–1956..., s. 278–330.
Grzybowski Michał Marian, Materiały do dziejów ziemi płockiej. Z archiwaliów diecezjalnych płockich XVIII wieku, t. 7: Ziemia Przasnyska, Płock 1995.
Obraz statystyczny powiatu przasnyskiego sporządzony w roku 1815 przez podprefekta tegoż powiatu F.S. Zielińskiego w Przasnyszu, oprac. A. Kociszewski, Ciechanów 1991.
Rzemiosło przasnyskie w 1954 roku, red. Waldemar Krzyżewski, Przasnysz 2014.

C. Prasa
Haczewski J., O bursztynie (Dokończenie), „Sylwan”, 14 (3–4), 1838, s. 398.
Moszyński Kazimierz, Puszcza Myszyniecka, „Ziemia”, 2 (45), 1911, s. 732–734.
Maciejewski J.K., Na odpust do "Świętego Miejsca" (Wśród Mazurów i Kurpiów), „Polska zbrojna w kulturę. Dodatek niedzielny Polski Zbrojnej”, 1 (19), 1937, s. 4.
Napad, „Kurier Warszawski”, 1880, 221, s. 4.
"Obwieszczenia Publiczne. Dodatek do Dziennika Urzędowego Ministerstwa Sprawiedliwości", 16 (1932), № 14 A (17 II 1920), s. 5.
Obwieszczenia Sądowe, „Tygodnik Handlowy” (5), 1932, s. 12.
Wizytacja w kurpiowskich Parciakach, „Głos Mazowiecki”, 3 (128), 1935, s. 4.

Bojarska Urszula, Parciaki i Parciaki-Stacja, "Głos Gminy Jednorożec", 2008, 1 (9), s. 14–15. 
Eadem, Parciaki, [w:] Zapiski Ziemi Jednorożeckiej, red. M. Dworniczak i in., Jednorożec 2011, s. 48.
Drwęcki Aleksander, Dzieje ochotniczych straży pożarnych w powiecie przasnyskim, Przasnysz 2002.
Idem, Ruch oporu w gminie Jednorożec 1939–1945, Jednorożec 2011.
Kmoch Maria Weronika, Badania ks. Władysława Skierkowskiego w gminie Jednorożec cz. 1 [dostęp 2022-08-06].
Kozubal Marek, Tajemnica wojenna niewielkiej blaszki[dostęp 2022-08-02].
Krzywicki Ludwik, Kurpie, Ostrołęka 2004.
Maćkowiak Henryk, Szkolnictwo na Kurpiach 1905–1939, Ostrołęka 1980.
O szkole | Publiczna Szkoła Podstawowa Żelazna Rządowa-Parciaki z siedzibą w Parciakach[dostęp 2022-08-06].
Szlązak S., Niedzielski E., Z historii kółek rolniczych na Kurpiowszczyźnie, Ostrołęka 1980.
Waleszczak Radosław, Przasnysz w latach 1795–1866. Zarys dziejów, Przasnysz 2008.
Wieś Parciaki[dostęp 2022-08-09].
Zugaj Leszek, Historia administracji w gminie Jednorożec, Jednorożec 2015.



Nazwa wsi pochodzi od tego, że niedaleko wsi Parciaki zlokalizowo stację kolejową. Osada powstała po wybudowaniu linii kolejowej w roku 1915. Na trasie Ostrołęka–Chorzele najpierw powstała kolej wąskotorowa, a potem normalnotorowa. Jedną ze stacji wyznaczono w Parciakach, jednak nie we wsi, ale w pewnym oddaleniu od niej. Kolej zbudowali Niemcy.

Parciaki. Otwarcie stacji kolejowej przy wybudowanej przez Niemców linii kolejowej. Zb. Mirosław Krejpowicz. Źródło: Wielka Wojna na Ziemi Przasnyskiej w zbiorach Mirosława Krejpowicza, Przasnysz 2011.

Stacja kolejowa, Parciaki 1915 r. Zb. Mirosław Krejpowicz.

Stacja kolejowa, Parciaki 1915 r. Zb. Mirosław Krejpowicz. Źródło.

Opis trasy Wielbark-Ostrołęka i podróży przez Puszczę Kurpiowską w prasie z 1916 r. "Kurier Poznański" 12 lutego 1916 r., nr 34, s. 5. Źródło.

Rozkład kolejki na trasie Wielbark-Ostrołęka-Siedlce przez Parciaki. Źródło.

Drewniany dworzec kolejowy został wzniesiony w 1917 r. przez Niemców, następnie rozbudowany o część murowaną. Budynek usytuowany jest na terenie płaskim, w odległości 10 m na północ od peronu stacji kolejowej linii Ostrołęka–Szczytno i 15 m na południe od drogi asfaltowej Baranowo–Jednorożec. W bezpośrednim sąsiedztwie budynku stacji znajdują się 2 drewniane domy mieszkalne: jeden w odległości 25 m na północny wschód, drugi 20 m na północny zachód.

Budynek stacji składa się z dwóch zasadniczych segmentów: drewnianego i murowanego. Całość w rzucie poziomym ma kształt litery L. Budynek ośmiopomieszczeniowy, z dwutraktowym trójdziałowym układem pomieszczeń. W trakcie frontowym w części zachodniej trzy pomieszczenia, w części wschodniej jedno duże pomieszczenie dyżurki. W trakcie tylnym po dwa pomieszczenia w każdej z części. Przy elewacji zachodniej niewielki, jednoprzestrzenny wiatrołap przesunięty z osi w kierunku północnym.

Część drewniana jest parterowa, na betonowym fundamencie, drewnianej podwalinie, ścianach konstrukcji szkieletowo-ryglowej, oszalowanych deskami na zakładkę. Strop belkowy z podsufitką. Więźba dachowa krokwiowa. Dach dwuspadowy z okapem 20 cm, kryty dachówką ceramiczną esówką. Podłoga z desek. Okna dwudzielne ościeżnicowe polskie. Drzwi w segmentach jednoskrzydłowe, płycinowe. Schody zewnętrzne betonowe, usytuowany równoległe do torów kolejowych. Segment drewniany jest cofnięty, prostokątny, z kalenicą dachu równoległą do peronu. Elewacja południowa w segmencie drewnianym asymetryczna, z otworem okiennym i otworami drzwiowymi do pomieszczeń obsługi technicznej, poczekalni i dyspozytorni, poprzedzonymi schodami betonowymi. Na elewacji zachodniej ściana szczytowa bez otworów. Elewacja północna trójosiowa, z trzema otworami okiennymi. Wewnątrz pomieszczenie obsługi technicznej prostokątne, otynkowane; poczekalnia w kształcie litery L z okienkiem kasy we wschodniej ścianie, otynkowana; przedsionek wejściowy do segmentu murowanego otynkowany, z otworem drzwiowym w ścianie wschodniej. Piece grzewcze kaflowe, wolnostojące. Trzony kominowe ceglane, słupowe, w ścianach oraz przy ścianach.

Część murowana powstała później (są rozbieżne informacje: albo po 1921 r. zbudowana przez Polaków, albo w 1940 r. wzniesiona przez Niemców) – do wschodniej ściany szczytowej budynku drewnianego dostawiono murowany na fundamencie betonowym. Ściany są z cegieł, otynkowane. Więźba dachowa krokwiowa, oparta na czterech płatwiach. Dach dwuspadowy, prostopadły do segmentu drewnianego, kryty dachówką ceramiczną. Piwnice podpodłogowe z betonowymi posadzkami. Podłogi drewniane, deskowe, na drewnianych legarach. Stropy drewniane, belkowe, z tynkowaną podbitką i docieplającą polepą oraz strop z belek stalowych i płyt betonowych. Otwory okienne trójdzielne, krosnowe z wywietrznikiem. Segment murowany jest prostokątny, zorientowany szczytem do peronu. Elewacja południowa w segmencie murowanym dwuosiowa, z dwoma oknami w ścianie szczytowej. Elewacja zachodnia jednoosiowa z otworem okiennym. Elewacja wschodnia dwuosiowa, z dwoma oknami. W segmencie murowanym: dyspozytornia – pomieszczenie prostokątne, z urządzeniami nastawczymi w centrum, stołem sterowniczym z aparaturą łączności, otworem wejściowym w ścianie zachodniej i ścianką działową, oddzielającą dyspozytornię od kasy sprzedaży biletów.

Budynek wielokrotnie remontowany, ale utrzymał swoją formę oraz układ przestrzenny. Widoczne zmiany wiążą się z pokryciem. W latach siedemdziesiątych XX w. elewację części murowanej pokryto tynkiem cementowym nakrapianym (tzw. barankiem) po wcześniejszym dociepleniu jej supremą. Wymieniono także pokrycie dachu, z blachy na dachówkę cementową a następnie ceramiczną (część murowana).

Między torami a budynkiem dworca ziemny peron, za nim kolejny także ziemny. Na wschód od dworca budynek WC. Wokół budynków liczne drzewa i krzewy wyrosłe z samosiewów.






Wieża ciśnień postawiona w 1929 r. stanowiła integralną część węzła kolejowego. Jej zadaniem było zapewnienie ciągłej dostawy wody przez utrzymanie możliwie równomiernego ciśnienia w sieci wodociągowej w okresach szczytowego rozbioru. Wodę pobierały parowozy (ich silniki wymagały częstego uzupełniania wody) oraz sąsiadujący ze stacją tartak. W okresie zmniejszonego poboru wody wieża miała za zadanie akumulować wodę.

Wieża ciśnień. Fot. Sylwester Górski, 24 sierpnia 2017 r. via Wikimedia Commons

Wnętrze wieży ciśnień. Fot. M.W. Kmoch, 9 września 2019 r.

Konstrukcja wieży jest betonowa, wylewana. Budowla została postawiona na planie ośmioboku, bez wewnętrznych podziałów, z zewnątrz z wyodrębnionymi trzema kondygnacjami i ścianką kolankową. Część środkowa jest wyższa od pozostałych, a najwyższa kondygnacja nieco szersza od pozostałych. Od frontu, w najwyższej kondygnacji, widzimy rodzaj pięciobocznego wykusza podpartego konsolą, nakrytego daszkiem pięciospadowym. Więźba dachowa jest drewniana, krokwiowo-stolcowa. Pomiędzy kondygnacjami zachowały się gzymsy kordonowe. Gzyms między dolną a środkową kondygnacją ma formę szerokiej opaski, między środkową i górną kondygnacją jest mocno rozbudowany, wyładowany. Część dolna ma boniowanie w tynku z oskarpowanymi narożami. Posadzka w wieży jest betonowa, wylewana. Zauważamy obejścia wewnętrzne betonowe i w formie stelażu metalowego, na którym są ułożone deski, balustrady metalowe. Schody wewnętrzne są metalowe, proste, jednobiegowe, z metalową balustradą. Schody zewnętrzne zaś są betonowe, wylewane z poręczą z kutego żelaza. Wieża ma otwory okienne z podokiennikami w formie prostej płyty wspartej na profilowanej podstawie, w dolnej części w kształcie prostokątów leżących zamknięte lukiem odcinkowym, w środkowej kondygnacji w kształcie prostokątów stojących zamknięte łukiem pełnym, w ściance kolankowej niewielkie, zamknięte łukiem pełnym. Stolarka okienna i drzwiowa jest drewniana: okna ościeżnicowe, dwuskrzydłowe ośmiopodziałowe, dwuskrzydłowe sześciopodziałowe z nadślemieniem czteropodziałowym oraz jednoskrzydłowe czteropodztalowe, drzwi dwuskrzydłowe, deskowe, opierzane w jodełkę. Przed drzwiami widzimy podest i schody ograniczone niskim murkiem z płytą. Na płycie zauważyć można betonowe kule na podstawie w formie okrągłej profilowanej płyty, a na kulach wsparte poręcze wygięte w formie esownika.

Jeśli chodzi o wnętrze wieży ciśnień, to jest dostępne od frontu. Pośrodku zauważamy ceglane palenisko, a w górnej części betonowy zbiornik na wodę. Przy ścianach bocznych zachował się pionowy układ rur. Wewnątrz kondygnacje są wydzielone obejściami wokół ścian, pomiędzy nimi mamy schody metalowe biegnące od dolnych do górnych poziomów.

Przy wieży od strony wschodniej znajduje się betonowy krąg, a na południowy wschód od niego murowany z cegły kolisty basen na wodę. Na południe od wieży stoi murowany budynek kotłowni (w międzywojniu drewniany). Kubatura wieży to 420 m3, a powierzchnia użytkowa wynosi 28 m2.

O roku wystawienia wieży informuje napis w ściance kolankowej. By wiadomo było już z daleka, że pociąg dojeżdża do stacji Parciaki, na elewacjach bocznych (północnej i południowej) umieszczono napis „PARCIAKI".

Pracownicy stacji kolejowej, Parciaki, lata 30. XX w. Zb. Eugeniusza Kucińskiego. Źródło: Źródła do dziejów Ziemi Jednorożeckiej, red. Wojciech Łukaszewski, t. 1, wyd. 2 popr. i uzup., Jednorożec 2013.

Pracownicy stacji kolejowej, Parciaki, lata 30. XX w. Zb. Eugeniusza Kucińskiego. Źródło: Źródła do dziejów Ziemi Jednorożeckiej, red. Wojciech Łukaszewski, t. 1, wyd. 2 popr. i uzup., Jednorożec 2013.

W 1959 r. wieża ciśnień uległa częściowemu zniszczeniu w wyniku pożaru. Dopiero w 1990 r. zakończono jej remont, zachowując pierwotny charakter. Takie informacje znaleźć można było m.in. w dokumentacji Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków Delegatura w Ostrołęce. Pożar doprowadził jednak do przebudowy dachu wieży. Pierwotny charakter zachowano, ale "tylko" w wyglądzie budynku. Dach zmieniono ze spiczastego na bardziej płaski, z drewnianego na kryty ocynkowaną blachą płaską.

Obok wieży postawiono pompownię-warsztat. Datowana jest na 1920 r. Budynek usytuowano ok. 40 m na północ od linii kolejowej i 13,5 m na wschód od wieży ciśnień. Obok zlokalizowane są obiekty węzła wodnego: studnia kopana (11 m na północ) i studnia głębinowa (40 m na zachód).

Budynek pompowni ma jednorodną bryłę, jest postawiony na planie prostokąta na betonowych fundamentach. Ściany są z cegły pełnej klinkierowej o wątku ceglanym holenderskim. Krokwiowa więźba dachowa opiera się na murłacie i płatwi. Dach dwuspadowy, pokryty eternitem falistym, z okapem 35 cm. W centrum przewód wentylacyjno-kominowy. Posadzki cementowe, z widocznym zarysem fundamentów pod maszyny i urządzenia. Wokół budynku opaska betonowa z dylatacją. Otwory okienne krosnowe z wywietrznikiem. Drzwi zewnętrzne na osi zachodniej dwuskrzydłowe, spągowe. Południowy fragment elewacji zachodniej otynkowany na odcinku 2 m. Pozostała płaszczyzna z cegły klinkierowej, z podkreślonymi fugami. Wnętrze jest dwuprzestrzenne, dzielone wewnętrzną ścianą nośną o grubości 38 cm dwa pomieszczenia: maszynownię i warsztat. Brak stropu. Płaszczyznę sklepienia tworzą deski przybite do krokwi. Na wysokości 4,8 m widoczne 2 belki stalowe z dwuteownika 240 o rozstawie osiowym 90 cm, stanowiące podstawę starych przewodów kominowych. Pozostałości fundamentów pod silniki i pompy, ściany otynkowane. W 1990 r. przeprowadzono demontaż i złomowanie maszyn i urządzeń, jak również wymianę pokrycia dachu. Położono też tynki zewnętrzne.

Rozkład jazdy 1988/89. Trasa Wielbark-Ostrołęka. Źródło.

Rozkład jazdy 1988/89. Trasa Ostrołęka-Wielbark. Źródło.

Rozkład jazdy ważny od 27.05.1990 do 30.05.1992 r. Trasa Ostrołęka-Wielbark. Źródło.

Rozkład jazdy ważny od 27.05.1990 do 30.05.1992 r. Trasa Wielbark-Ostrołęka. Źródło.

Rozkład jazdy 1994/1995 r. Trasa Ostrołęka-Wielbark. Źródło.

Rozkład jazdy 1995/1996 r. Trasa Ostrołęka-Wielbark. Źródło.

W 1921 r. w Parciakach-Stacji notowano 8 domów i 38 mieszkańców: 38 osób, w tym 20 mężczyzn i 18 kobiet. Osadę przypisano do parafii w Parciakach.

Obok stacji kolejowej funkcjonował tartak. Zachował się budynek jego biura. Jest drewniany na wysokiej podmurówce, piętrowy, z poddaszem, kryty dachem o różnych połaciach w zależności od części budynku oraz 3 ceglanymi kominami. Na ścianie południowej wejście przez ganek kryty dwuspadowym dachem, ze szczytem szalowanym pionowo, wspartym na 6 prostopadłościennych słupach. Drzwi dwuskrzydłowe, zabite deskami. Na elewacji zachodniej 5 okien, jedno na prawo od ganku, pozostałe na lewo. Na wysokości drugiego okna po lewej, licząc od ganku, niewielka lukarna z prostokątnym okienkiem. Elewacja zachodnia to również ganek wsparty na 6 prostopadłościennych słupach, z oknem po lewej. Szczyt nad gankiem prosty, nakryty dwuspadowym dachem. Na elewacji północnej dwa nieregularnie usytuowane wejścia przez niewielkie wysunięte przed lico budynku ganki drzwiami i świetlikami nad nimi, na kryte dwuspadowymi daszkami. Jeden z ganków ma niewielkie okno na bocznej ścianie. Pomiędzy gankami ściana parterowa z 4 oknami oraz poddasze z dwoma, nakryte spadowym dachem. Na elewacji wschodniej 2 okna. Stolarka okienna oryginalna, jedynie drzwi i okna na elewacji północnej oraz drzwi do ganku na narożniku zachodnio-północnym oraz 2 okna obok nowe, plastikowe, brązowe. Wejście do wszystkich ganków przez dwustopniowe betonowe schody.

Fot. MWKmoch, 20 VIII 2020 r.

Fot. MWKmoch, 20 VIII 2020 r.

Do 1938 r., zanim wybudowano tzw. sekretarzówkę w Budziskach, tu mieściło się biuro Nadleśnictwa Parciaki. Później siedzibę nadleśnictwa przeniesiono do Budzisk, ale dawna nazwa nadleśnictwa pozostała. Dotychczasowy budynek nadleśnictwa zaczęł pełnić funkcję biura tartaku.

W 1935 r. w Parciakach zorganizowano Stowarzyszenie „Rodzina Leśnika”. Skupiało pracowników Nadleśnictwa Parciaki, Nadleśnictwa Przejmy i tartaku w Parciakach.

Pracownicy Nadleśnictwa Parciaki (i tartaku w Parciakach?) na stacji w Parciakach, w głębi wieża ciśnień, ok. 1933-1934 r. Udostępniła Barbara Dołęgowska

Widok na tartak i stację kolejową w Parciakach, z prawej wieża ciśnień, ok. 1933-1934 r. Udostępniła Barbara Dołęgowska

Niezidentyfikowane kobiety na terenie tartaku i stacji kolejowej w Parciakach, w głębi wieża ciśnień, ok. 1933-1934 r. Udostępniła Barbara Dołęgowska

Pracownicy Nadleśnictwa Parciaki (i tartaku w Parciakach?) na terenie tartaku w Parciakach-Stacji, ok. 1933-1934 r. Zbiory Celiny Perkowskiej z Parciak

Na terenie tartaku w Parciakach-Stacji, lata 30. XX w. Zbiory Celiny Perkowskiej z Parciak

Pracownicy Nadleśnictwa Parciaki (i tartaku w Parciakach?) na terenie tartaku w Parciakach-Stacji, ok. 1933-1934 r. Zbiory Celiny Perkowskiej z Parciak

Mamy nieco śladów działalności tartaku w Parciakach. Są to głównie notki prasowe.

"Przemysł i Handel", R. 9, z. 42, 1928, s. VI.

Źródło: "Kurier Warszawski", 108 (1928), 146, s. 35.

Z 1938 r. pochodzi ciekawa relacja prasowa: Dyrekcja naczelna Lasów Państwowych w trosce o podniesienie bezpieczeństwa pracy w zakładach przemysłowych, wydała plakat wg. projektu M. Puchalskiego. Hasło załączonej tu reprodukcji plakatu, układu robotnika tartacznego w Parciakach A. Gałkowskiego, zdobyło pierwszą nagrodę na konkursie D. N. L. P. na hasło bezpieczeństwa pracy. Plakat ten został wysłany do wszystkich zakładów przemysłowych Lasów Państwowych.

Źródło: "Kurjer Poranny", 62 (1938), 253, s. 6.

W 1938 r. dyrekcja tartaku kupiła nowy trak we firmie Blumwe z Bydgoszczy. Niestety podczas nalotu niemieckiego na Parciaki we wrześniu 1939 r. trak został uszkodzony. Po zajęciu Parciak Niemcy usunęli uszkodzony trak, a zainstalowali nowy. Stara maszyna przeleżała do lat pięćdziesiątych XX w., kiedy to została zakupiona przez Mikulaka z Wólki Rakowskiej. Po naprawie trak został zainstalowany w Starej Wsi koło Janowa, gdzie służy do dziś.

Fot. Leszek Myślak

Wiemy, że w 1945 r. pracownicy tartaku powołali do życia komórkę Polskiej Partii Robotniczej. W 1947 r. na terenie parciackiego tartaku działała szkoła pierwszego stopnia. Na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX w. w obliczu stacji powstało osiedle mieszkaniowe Parciaki ZPD dla pracowników Zakładu Przemysłu Drzewnego.

Parciaki-Stacja, ok. 1945 r. Rodzin Kaszubowskich przed sześciorakiem stojącym do dziś.  Zb. rodziny Kaszubowskich z Przasnysza. Źródło: Źródła do dziejów Ziemi Jednorożeckiej, red. Wojciech Łukaszewski, t. 2, Jednorożec 2012.

Rodzina Kaszubowskich. Parciaki Stacja, ok. 1945 r. Arch. rodziny Kaszubowskich z Przasnysza.

Osiedle w Parciakach-Stacji. Fot. M.W. Kmoch, 28 VIII 2022 r.

Linia kolejowa funkcjonowała do 2001 r. Wraz z zamknięciem linii zatrudnienie straciło wiele pracowników kolei, a dojazd do Szczytna i Ostrołęki stał się utrudniony.


W 2010 r. infrastruktura kolejowa została przeznaczona do rozbiórki jako w dużym stopniu zniszczona i zdewastowana. W lipcu 2019 r. PKP Polskie Linie Kolejowe S.A., właściciel obiektu, podpisały umowę na modernizację linii nr 35 Ostrołęka–Szczytno z należąca do nich spółką Pomorskie Przedsiębiorstwo Mechaniczno-Torowe (wartość 314,7 mln zł netto). PKP deklaruje realizację modernizacji linii nr 35 do 2023 r. W ramach inwestycji ma zostać przebudowana stacja Parciaki. Perony mają zostać wyposażone w nowe ławki, wiaty i funkcjonalne oświetlenie. Dzięki modernizacji pociągi pasażerskie pojadą z prędkością do 120 km/h, a składy z towarami do 80 km/h. W 2020 r. samorząd województwa mazowieckiego część środków przesunął na walkę z epidemią koronawirusa.

Więcej o historii kolei w gminie Jednorożec: wąskotorowej: KLIK i normalnotorowej (do 1939 r.): KLIK.

Parciaki i Parciaki-Stacja stanowią jedno sołectwo. W dniu 25 XI 2011 r. w Parciakach-Stacji zameldowanych było 88 osób: 43 kobiety i 290 mężczyzn. Z końcem roku 2014 mieszkało tu 13 osób w wieku przedprodukcyjnym, 64 w wieku produkcyjnym i 9 w wieku poprodukcyjnym, czyli razem 86 osób.


Bibliografia
I. Źródła
A. Archiwalia
Archiwum Urzędu Gminy w Jednorożcu

Archiwum Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Warszawie
Parciaki. Dworzec kolejowy[dostęp 2022-08-09].
Parciaki. Wieża ciśnień[dostęp 2022-08-09].
Parciaki. Pompownia-warsztat[dostęp 2022-08-09].

B. Źródła wydane 
Nr 103. 1945 luty 27. Parciaki. Zebranie założycielskie komórki PPR, [w:] Źródła do dziejów Kurpiowszczyzny 1789–1956, red. Wojciech Łukaszewski, Truskaw–Żelazna Rządowa 2020, s. 346.
Skorowidz miejscowości Rzeczpospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dnia 30 IX 1921 roku i innych źródeł urzędowych, t. 1: Warszawa, województwo warszawskie, Warszawa 1925, s. 130.

C. Relacje pisemne
Leszek Myślak z Krasnosielca Leśnego (2020 r.).

D. Prasa
Król Helena Zofia, Jak stworzyliśmy koło, „Echa Leśne”, 14 (6), 1937, s. 126.
"Kurjer Poranny", 62 (1938), 253, s. 6.

II. Opracowania
Bojarska Urszula, Parciaki-Stacja, [w:] Zapiski Ziemi Jednorożeckiej, red. M. Dworniczak i in., Jednorożec 2011, s. 49.
Zugaj Leszek, Historia administracji w gminie Jednorożec, Jednorożec 2015.


W tej okolicy można spotkać, jak w każdej miejscowości gminy Jednorożec, wiele krzyży i kapliczek przydrożnych. Zapraszam na fanpage KAPLICZKI I KRZYŻE PRZYDROŻNE W GMINIE JEDNOROŻEC: KLIK, gdzie prezentuję je wszystkie.


Historię Żelaznej Prywatnej, Żelaznej Rządowej i Żelaznej Rządowej-Gutochy, która pierwotnie była w tym poście, przeniosłam tutaj: KLIK.


Do następnego!

Etykiety: , , , , , , , , ,

2 komentarze:

  1. Anonimowy7 czerwca 2016 21:31

    Bardzo dużo ciekawych wiadomości historycznych o miejscowościach z okolic Jednorożca. Jednakże autorka, powtarzając za L. Krzywickim - pisze: "Pierwsze wzmianki o miejscowości Parciaki można odnaleźć w lustracji dóbr królewskich z 1765 r." - nie jest to prawdą. Znacznie starsze zapiski można znaleźć w księgach kościelnych z tamtego okresu. Chodzi oczywiście o księgi metrykalne, księgi zawieranych małżeństw oraz księgi zgonów. Badając historię swojej rodziny znalazłem metryki urodzeń z 1695r (kościół Chorzelski). Wymienia się w niej wyraźnie nazwę miejscowości - Parciaki. Przeglądając inne metryki, można ustalić jakie nazwiska nosili ówcześni mieszkańcy oraz kto czyim był sąsiadem. Przeglądając te nazwiska - mam też wątpliwości co do zdania: "Parciakami Kurpie nazywali przybyszów z Mazowsza". Tymczasem we wsi, oprócz mieszkańców o różnych nazwiskach, mieszkali też tacy co nazywali się Parciak. Zresztą ten ród żyje w Parciakach i w okolicach do dziś.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Maria Weronika Kmoch7 czerwca 2016 21:57

      Oczywiście, że nie jest to prawdą :) Ale proszę zauważyć, że jest to wpis sprzed prawie 2,5 roku i to był mój stan wiedzy na tamten czas. Wtedy jeszcze się nie interesowałam genealogią i nie znałam takich źródeł, jak akta metrykalne. Od tamtego czasu wiele się zmieniło. Znam, mam, dysponuję źródłami, przykładowo 1697, rodzi się Jan Parciak z Parciak, akt wrzucałam na fanpage na Facebooku: https://web.facebook.com/OpowiesciStypendialneCzyliPoojaWWielkimSwiecie/photos/a.262740773872327.1073741826.124558947690511/751709198308813/?type=3&theater Więc i datacji wsi jest starsza.
      Jednakże z powodu wielu zajęć nie mam czasu usiąć do bloga i dokładnie opisać historii każdej miejscowości w gminie Jednorożec, choć bym bardzo chciała. Dlatego na razie zostawiam to tak, jak jest. Kiedyś na pewno uzupełnię, i popularnonaukowo na blogu, i może kiedyś w jakiejś publikacji. A Parciaków w Parciakach znam, i to nie jednych ;)
      Życzę powodzenia w poszukiwaniach genealogicznych. Pozdrawiam!

      Usuń

Subskrybuj: Komentarze do posta (Atom)