Ostatnio pytałam Was na Facebooku, o jakich miejscowościach z gminy Jednorożec chcielibyście poczytać nastepnym razem. Padło na Kobylaki. Przenosimy się więc na zachód od Jednorożca, by poznać historię czterech miejscowości: Kobylaków-Czarzastych, Kobylaków-Konopek, Kobylaków-Koryszy i Kobylaków-Wólki.
Zapraszam! ;) Tym razem więcej czytania niż oglądania, ale mam nadzieję, że niedługo będę mogła zaprezentować Wam więcej zdjęć z Kobylaków.
 |
| Oprac. Teresa Wojciechowska. Źródło: T. Wojciechowska, Z cyklu: Portrety wsi: Kobylaki, "Głos Gminy Jednorożec" 1 (6)/2010, s. 5. |
KOBYLAKI CZARZASTE
Do tej pory istnieje kilka niewielkich wiosek mających w nazwie Kobylaki, jest to pamiątka historii tej okolicy. Obszar ten pokryty był małymi osadami zamieszkałymi przez drobną szlachtę, głównie Kobylińskich herbu Łodzia.
 |
| Herb Łodzia. Źródło. |
Prawdopodobnie ta osada powstała w końcu XVI w., pierwotnie była nazywana Kobylak Złoty Kierz, została założona przez Jakuba Czarzastego, który kupił pewien dział od Kobylińskich herbu Łodzia. Początkowo był tu zapewne tylko niewielki drewniany dwór Czarzastego. W 1590 r. Wojciech Kobyliński, dziedzic na Kobylakach Koryszach, kupił od Jakuba Czarzastego dział ziemi zwany Kobylak Złoty Kierz (kierz=krzak). Ta stara nazwa nie przyjęła się, zaczęto tą miejscowość nazywać Kobylaki Czarzaste, od nazwiska dawnego właściciela. Dość szybko ta osada przeszła na własność innych rodów drobnoszlacheckich.
Było to typowa wieś zamieszkała przez drobną szlachtę. Tego typu osady z reguły złożone były z kilku, najwyżej kilkunastu domów-dworów. Budownictwo szlacheckie było głównie drewniane, poszyte słomą. Jednak obszernością i wyposażeniem starano się wyróżniać od chat chłopskich. W środku zazwyczaj była sień, a po bokach dwie izby, z których jedna była alkierzem. Wyposażenie w sprzęty było ubogie. Całość grodzono płotem z chrustu lub żerdzi. W pobliżu takiego dworu były czasami chałupy o czterech izbach zwane czworakami. Mieszkali tam poddani chłopi i służba. Tak opisuje chaty ubogiej szlachty XVIII-wieczny pamiętnikarz J. Kitowicz: Małej szlachty mieszkania nie różniły się od chłopskich chałup, snopkami częstokroć poszywane. W tym tylko różnica była, iż przed szlacheckim dworkiem musiały być koniecznie wrota wysokie, choć podwórze całe było płotem chruścianym ogrodzone, i druga, że dworek szlachcica miał dwie izby po rogach a sień w środku, gdy przeciwnie u chałupy chłopskiej sień jest z czoła a za nią izba, a w tyle komora.
 |
| Mapa ukazująca Puszczę Zieloną w XVII wieku. Zaznaczono Kobylak. |
Spis ziemian z końca XVIII w. wskazuje jako na właścicieli wsi Kobylak Czarzaste: Bagieńskiego, Garlińskiego herbu Pobóg, Kaweckiego i Smoleńskiego. Byli to ubodzy szlachcice, którzy najczęściej sami uprawiali niewielkie działy ziemi.
Mieszkańcy Kobylaków-Czarzastych brali udział w wielkiej polityce. W ramach pospolitego ruszenia ziemia ciechanowskiej z 21 X 1621 r., powołanego przed bitwą pod Chocimiem, z Kobylaków-Czarzastych (parafia Przasnysz) spisali się Marcin Czarzasty, syn Jakuba (w imieniu ojca), Mateusz Czarzasty, syn Jakuba (stawił się pieszo) oraz Marcjan Czarzasty, syn Kacpra.
XIX-wieczna pamiętnikarka Teodora Rupertowska w ten sposób opisała drobnoszlachecką wieś w pow. przasnyskim: Wsie szlacheckie z daleka już poznać można; nie dominuje tu, ja w obywatelskich; dwór, a za to całą wioskę składają skromne, ale bardzo schludne dworki; dworeczki, z okiennicami, często czerwonym dachem kryte i prawie zawsze z gankiem. Koło dworku mieszczą się zaraz zabudowania i ogródek owocowy.
Wioski zaściankowe z reguły były niewielkie, składały się na nią od kilku do kilkunastu domów-dworów. Dane z 1827 r. informują o 9 domach i 65 mieszkańcach w tej wsi. W 1882 roku naliczono już 10 domów, 100 mieszkańców i 232 morgi ziemi.
W 1864 r. nastąpiło uwłaszczenie ziemi dworskiej uprawianej przez chłopów, lecz tutaj ludność chłopska prawie nie występowała, co najwyżej byli to parobcy, którzy samodzielnie nie uprawiali ziemi. Dlatego uwłaszczenie nie objęło tej miejscowości, ani sąsiednich wsi zaściankowych. Stosunki własnościowe nie zmieniły się.
Kobylaki Czarzaste należały w okresie międzywojennym do gminy Karwacz, w 1921 r. notowano tutaj 16 domów i 98 mieszkańców.
Po II wojnie światowej we wsi pracował dekarz Mystkowski. Pierwszy sklep we wsi założono w 1948 r. u p. Czaplickich, 5 lat później przeniesiono go do sąsiednich Koryszy. Do 1960 r. towary dowożono z Przasnysza furmanką.
Po II wojnie światowej we wsi pracował dekarz Mystkowski. Pierwszy sklep we wsi założono w 1948 r. u p. Czaplickich, 5 lat później przeniesiono go do sąsiednich Koryszy. Do 1960 r. towary dowożono z Przasnysza furmanką.
Źródła:
Dajnowicz Małgorzata, Drobna szlachta ziemi łomżyńskiej na przełomie XIX i XX wieku, Łomża 2001.
Dymek Benon, O stereotypie szlachty mazurskiej i Poborzanach, cz. 2, w: Ziemia Zawkrzeńska, t. 7, Mława 2003, s. 67-103.
Górzyński Sławomir, "Regestr diecezjów" Franciszka Czaykowskiego, czyli właściciele ziemscy w Koronie w 1783 r., wyd. 2 popr., Warszawa 2009, s. 581.
Rejestr pospolitego ruszenia ziemi ciechanowskiej z dnia 21 października 1621 r., oprac. A.A. Pszczółkowski, Warszawa 2021;
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Wawelski, t. 4, s. 209.
Wojciechowska Teresa, Kobylaki, w: Zapiski Ziemi Jednorożeckiej, red. M. Dworniczak i in., Jednorożec 2011, s. 33- 35.
To miejscowość w tzw. „okolicy szlacheckiej” Kobylaki. W bogatych rodach szlacheckich synowie otrzymywali lub kupowali całe wsie, w ubogich rodach szlacheckich pierwotna wieś dzielona była na mniejsze części między synów i córki. Właściciele poszczególnych działów budowali w pewnym oddaleniu od pierwotnej siedziby swój dwór, dawało to namiastkę bogactwa. Wokół nowego dworu powstawało czasem kilka chat chłopskich. Czasem taką wioskę tworzyło tylko kilka domów. W ten sposób wsie drobne szlachty tworzyły tak zwaną „okolicę szlachecką”, poszczególne osady zachowywały wspólne człon nazwy (Kobylaki), dodawano drugi człon, powstały często od przydomku mieszkających tam rycerzy.
Ta miejscowość powstała zapewne w połowie XVI w., jest drugą miejscowością pod względem chronologicznym, po Koryszach. Pierwszy zapis źródłowy pochodzi z 1565 r., podczas opisu sąsiedniej wsi królewskiej, Kobylaki Wólka została zapisane, iż wieś graniczy z Pitrussowem, z Konopkami i z inszemi ziemiany.
Jednak spis podatkowy z 1567 r. nie wspomina o samodzielnej wsi Kobylaki Konopki, zapewne tak właśnie zwano ówcześnie część wsi Kobylaki Korysze (wtedy jeszcze tylko Kobylaki). W tymże spisie (poniżej) bardzo rozbudowany jest opis gruntów i działów wsi Kobylaki, część tego opisu dotyczyło właśnie Konopków.
 |
| Tereny dzisiejszej gminy Jednorożec w XVI wieku. Istniała wówczas tylko jedna osada szlachecka Kobylaki (Wólka była oddzielną osadą). Źródło: Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym |
Mieszkańcy Kobylaków-Konopek brali udział w wielkiej polityce. W ramach pospolitego ruszenia ziemia ciechanowskiej z 21 X 1621 r., powołanego przed bitwą pod Chocimiem, z Kobylaków-Konopek (parafia Przasnysz) spisali się Stefan Kobyliński, syn Piotra, Tomasz Kobyliński, syn Jakuba oraz Mateusz Kobyliński, syn Jana.
W 1638 r. Wojciech syn Marcina z Kobylaków Koryszów, wziął w zastaw część Kobylaków Konopków od Jakuba Kobylińskiego, syna Wojciecha. Z tego zapisu w aktach grodzkich przasnyskich możemy wnioskować, że mieszkańcom powodziło się gorzej niż kuzynom z Koryszów. Tak też było przez następne wieki. Niektórzy mieszkańcy wsi emigrowali nie posiadając perspektyw, ziemia była tu bowiem bardzo rozdrobniona. Był wśród emigrantów niejaki Wojciech Kobyliński, który zrezygnował z praw szlacheckich, zostając mieszczaninem, skrawek ziemi po ojcu pewnie by nie wystarczył do godnego życia. W 1583 r. nabył prawa mieszczańskie, został drukarzem w Krakowie. W księgach miejskich notowany jest jako drukarz i księgarz. Wydawał w latach 1588-1614, zmarł w 1615 r. Mimo, że był mieszczaninem posiadał jakieś grunta w rodzinnych Kobylakach.
Przez następne lata dziedziczyli tu liczni Kobylińscy, akta ziemskie i grodzkie przasnyskie oraz ciechanowskie często wspominają o Kobylakach i ich dziedzicach, ale nie zawsze dodają drugi człon (Korysze, Konopki czy Szczepanki), co mogłoby dokładnie określić rodowód i miejsce zamieszkania. Wiadomo jednak, że miejscowi szlachcice należeli do uboższych przedstawicieli rodu Kobylińskich.
W połowie XVIII w. żył Wojciech Kobyliński (imię Wojciech było w tym rodzie bardzo popularne), który na pewno dziedziczył w tej wsi, pozostawił on synów: Wawrzyńca, Jana, Pawła i Karola, którzy wspólnie są notowani w Konopkach w 1799 r., z nich Karol ożenił się z Brygidą Morawską.
W połowie XIX w. Rosjanie postanowili zweryfikować liczną rzeszę polskiej szlachty, każdy musiał udowodnić swoje pochodzenie, należy podkreślić, że wielu z potomków Wojciecha z tej wsi uzyskało potwierdzenie praw szlacheckich, otrzymując specjalne dyplomy. Jednak nie mieszkali tu wyłącznie Kobylińscy, poprzez sprzedaż ziemi lub oddawanie gruntów w posagu część wsi przeszła na własność innych rodów. Spis ziemian z końca XVIII w. wskazuje jako na dziedziców wsi Kobylińskich oraz Chmieleńskiego i Romana.
Kobylaki Konopki, podobnie jak inne wioski zaściankowe, były niewielką osadą. W 1827 r. notowano tu 9 domów i 57 mieszkańców, zaś w 1882 roku 9 domów, 70 mieszkańców oraz 217 mórg ziemi.
Podczas spisu powszechnego z 1921 r. w tej wsi naliczono 7 domów i 48 mieszkańców, miejscowość należała do gm. Jednorożec w pow. przasnyskim.
Po II wojnie światowej we wsi pracował szewc Smoleński. W latach 1979-1991 we wsi działał sklep GS.
W 1946 r. powstała szkoła podstawowa w Konopkach, mieszcząca się w domu p. Jakubowskich. Wkrótce zbudowano drewniany budynek sześcioklasowej szkoły, którą kierował Mosakowski, a nauczycielem był Ksawery Ropelewski z Kobylaków Czarzastych, który przed wojną zdobył staranne wykształcenie, podobnie jak jego brat Henryk. W 1967 r. oddano do użytku nową, 8-klasową szkołę, do której chodziły pieszo dzieci ze wszystkich okolicznych wsi. W 1974 r. szkoła kształciła 100 uczniów. Od tego roku, po utworzeniu gminnych szkół zbiorczych, dzieci z Kobylak z klas V-VIII zaczęły uczęszczać do szkoły w Ulatowie-Adamach. W Kobylakach pozostała czteroklasowa szkoła, funkcjonująca do 1993 r. i zamknięta z powodu zbyt małej liczby uczniów. W latach 1965-74 kierownikiem szkoły był T. Marchliński, a nauczyciele często się zmieniali.
W miejscowości działa sala bankietowa "Ranczo": KLIK.
Po II wojnie światowej we wsi pracował szewc Smoleński. W latach 1979-1991 we wsi działał sklep GS.
W 1946 r. powstała szkoła podstawowa w Konopkach, mieszcząca się w domu p. Jakubowskich. Wkrótce zbudowano drewniany budynek sześcioklasowej szkoły, którą kierował Mosakowski, a nauczycielem był Ksawery Ropelewski z Kobylaków Czarzastych, który przed wojną zdobył staranne wykształcenie, podobnie jak jego brat Henryk. W 1967 r. oddano do użytku nową, 8-klasową szkołę, do której chodziły pieszo dzieci ze wszystkich okolicznych wsi. W 1974 r. szkoła kształciła 100 uczniów. Od tego roku, po utworzeniu gminnych szkół zbiorczych, dzieci z Kobylak z klas V-VIII zaczęły uczęszczać do szkoły w Ulatowie-Adamach. W Kobylakach pozostała czteroklasowa szkoła, funkcjonująca do 1993 r. i zamknięta z powodu zbyt małej liczby uczniów. W latach 1965-74 kierownikiem szkoły był T. Marchliński, a nauczyciele często się zmieniali.
W miejscowości działa sala bankietowa "Ranczo": KLIK.
Źródła:
Górzyński Sławomir, "Regestr diecezjów" Franciszka Czaykowskiego, czyli właściciele ziemscy w Koronie w 1783 r., wyd. 2 popr., Warszawa 2009, s. 581.
Lustracja województwa mazowieckiego 1565, cz. 2, Warszawa 1965.
Polski Słownik Biograficzny, t. 3, s. 171.
Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym
Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym
Rejestr pospolitego ruszenia ziemi ciechanowskiej z dnia 21 października 1621 r., oprac. A.A. Pszczółkowski, Warszawa 2021;
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Wawelski, t. 4, s. 209.
Skorowidz miejscowości Rzeczpospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dnia 30 IX 1921 roku i innych źródeł urzędowych, t. 1, województwo warszawskie, Warszawa 1925, s. 130.
Wojciechowska Teresa, Kobylaki, w: Zapiski Ziemi Jednorożeckiej, red. M. Dworniczak i in., Jednorożec 2011, s. 33-35.
To najstarsza część okolicy szlacheckiej o nazwie Kobylaki. Pierwotnie istniała tu las zwany Kobyli Ostrów oraz Pięć Gai. W 1501 r. książę mazowiecki Konrad III Rudy nadał tu pewne ziemie dla rycerstwa: Dux dedit [...] 10 mansos nemoris Pyandzygay dicti silve dicte Cobyly Ostrów. Nabywcą tej ziemi był zapewne niejaki Jan Roman, który już w 1503 r. sprzedał tę ziemię Janowi herbu Łodzia, synowi Wojciecha. Gdy Jan został właścicielem tej ziemi zaczął nazywać się Kobylińskim herbu Łodzia i założył wioskę o nazwie Kobylaki.
 |
| Mapa pokazująca położenie miejscowości na Mazowszu w XVI w., zaznaczono Kobyli Ostrów. Źródło. |
Akt kupna-sprzedaży z 1503 r. potwierdził król Zygmunt Stary w roku 1539 r. W tym czasie właścicielem wsi był już Stefan Kobyliński, syna Jana. Rodzina ta zasiedliła okoliczne grunty tworząc tzw. „okolice szlachecką”, zespół osad posiadających wspólny jeden człon nazwy, zamieszkałych przez drobną szlachtę.
Proces osadniczy rozciągał się na wiele lat. Najpierw powstawało jedno gospodarstwo pierwszego osadnika, początkowo bez chłopów, tylko rycerz i jego służba. Pierwszy osadnik budował dom i karczował las oraz zarośla, aby przygotować ziemię pod uprawę. Wykarczowanie 10 włók często zajmowało wiele dziesiątek lat. Ziemia była dziedziczona przez synów i od razu dzielona, co uniemożliwiało powstanie folwarku, powstawała wieś szlachecka. Przy pierwszym gospodarstwie, przez podział ziemi między synów powstawały kolejne gospodarstwa, tworząc luźną i bezładną osadę potomków pierwszego osadnika. W XV w. istniały w tej okolicy wioski złożone z jednej chaty, w XVI w., w miarę rozrastania się wiosek, liczyły już po kilkanaście chat. Każdy sukcesor otrzymywał w działach rodzinnych odpowiednią część gruntów, wskutek tego pogłębiało się rozdrobnienie gruntów.
Po Stefanie dziedziczył tu Andrzej Kobyliński, za jego czasów w 1565 r. przeprowadzono spis podatkowy ziem mazowieckich. Według niego istniała wtedy jedna wioska zwana Kobylaki, w wiosce wyróżniano jeden dział liczący 2 włóki, 2 działy po 1 włóce, mieszkało tu 3 zagrodników (ubogich chłopów), istniał dział liczący ¾ włóki, 3 działy po pół włóki, dział liczący ¼ włóki i 2 części po 10 mórg.
Jak widać ziemia była tu bardzo rozdrobniona, lecz ten zapis dotyczy zapewne również części gruntów, na której powstały później osady: Konopki, Pietrasze, Czarzaste, Szczepanki i inne. Powstały one przez wydzielenie gruntów między poszczególnych członków rodziny, zyskujący nowe nazwy. Również pierwotną wieś należało jakoś odróżnić, zaczęto ją zwać Koryszami, taki zapis po raz pierwszy pojawia się w 1590 r.
Osada ta jest najstarsza i mieszkali tu również najbogatsi przedstawiciele rodu Kobylińskich herbu Łodzia. Świadczą o tym chociażby zapisy na temat zakupów działów w sąsiednich wsiach, brania pod zastaw ziemi w Konopkach itp.
W końcu XVI w. żył Andrzej, który w 1591 r. był zapewne już starszym człowiekiem i darował w tymże roku łąkę we wsi na rzecz swoich synów: Macieja i Wojciecha. Głównym dziedzicem wsi został następnie Wojciech, który już w 1590 r. nabył część gruntów od Jakuba Czarzastego.
Mieszkańcy Kobylaków-Koryszy brali udział w wielkiej polityce. W ramach pospolitego ruszenia ziemia ciechanowskiej z 21 X 1621 r., powołanego przed bitwą pod Chocimiem, z Kobylaków-Koryszy (parafia Przasnysz) spisali się Marcin Kobyliński, syn Wojciecha (stawił się pieszo) i Wojciech Kobyliński, syn Jakuba.
Wspomniany powyżej Wojciech Kobyliński w 1638 r. wziął w zastaw część wsi Kobylaki Konopki. Synem Wojciecha był Adam, żyjący w II poł. XVII w., zastawił on swojej siostrze Emerencyannie część Kobylak Koryszów. Adam ożenił się z Małgorzatą Kobylińską (było już tylu Kobylińskich, że nie byli bliską rodziną), a po jej śmierci z Marianną Rapacką, której darował pewne ziemie na Grabowszczyźnie. Z tymi dwiema żonami Adam miał ośmiu synów i córkę. Adam Kobyliński zmarł przed 1713 r. W tymże roku wdowa po nim wraz z pasierbami, synami i córką, procesowała się przez pełnomocników w Ciechanowie z Grabowskim (może o Grabowszczyznę?).
Kolejnym dziedzicem głównej części wsi został najstarszy z synów Adama, Maciej Kobyliński, znany jest jednak tylko z jednej wzmianki z 1702 r., gdy regulował pewne zobowiązania wobec brata. Maciej miał dwóch synów: Adama i Wojciecha, nabyli oni pewne grunta w Kobylakach Szczepankach. Adam, syn Macieja, nabył również samodzielnie pewne grunta w Ossowcu w 1736 r. Wszystko to świadczy, że ta gałąź rodu był dosyć zasobna.
Jednak obok nich żyli tu również ich ubodzy krewni i inni szlachcice. Wspomniany wcześniej Adam miał trzech synów: Walentego, Jakuba i Szymona. W tym czasie ród Kobylińskich zainteresował się ziemiami na Litwie. Z trzech braci synów Adama, najstarszy z nich, Walenty, był kawalerem, Jakub został księdzem, więc całą fortunę odziedziczył Szymon Kobyliński, który „oprócz Kobylan Koryszów i Szczepanek, był właścicielem Poruczyna w powiecie nowogródzkim, gdzie Jakub [ksiądz] wzniósł i uposażył kościół.
W poł. XVIII w. Szymon Kobyliński przeniósł się na Litwę, do ziemi nowogródzkiej, zachowując jednak działy w rodowej wsi. Ożenił się ze Scholastyką Rajecką i miał dwie córki, jedną wydał za pisarza grodzkiego nowogródzkiego oraz drugą za sędziego ziemskiego tejże ziemi. Świadczy to o tym, że Kobylińscy szybko stali się elitą ziemi nowogródzkiej. Szymon miał też dwóch synów: Floriana i Jana. W tym czasie Kobylińscy już nie mieszkali w Koryszach, jednak, jak wynika z zapisu z 1781 r., Florian i Jan zostali wprowadzeni do dóbr po dziadzie swoim i ojcu w ziemi ciechanowskiej, czyli do Kobylak Koryszów i innych wsi.
Florian Kobyliński urodził się w 1774 lub 1777 r. już Litwie. W młodości Florian został szambelanem królewskim. Walczył w powstaniu kościuszkowskim na Litwie, gdzie został wzięty do niewoli i przesiedział kilka lat w więzieniu, bronił też stolicy. W 1798 r. wybrano go deputatem do Najwyższego Trybunału Litewskiego, był też zastępcą przewodniczącego sądu litewskiego. W 1804 r. przybył do Paryża gdzie nie taił się ze swym bogactwem, występował jako opiekun młodych Radziwiłłów (...) bywał u Kościuszki i generała Dąbrowskiego. W 1805 r. wstąpił do armii napoleońskiej, służył w sztabie głównym. W 1806 r. był już w sztabie marszałka Davouta. Stał na czele służb wywiadowczych tegoż marszałka. Uczestniczył w wojnie z Prusami w 1806/1807 r., brał udział między innymi w bitwie pod Gołyminem w grudniu 1806 r. W 1811 r. został adiutantem marszałka Davouta w randze pułkownika. Pod pozorem odwiedzenia stron rodzinnych na Litwie przeprowadzał wywiad w państwie rosyjskim, przez co stał się „persona non grata” w Rosji. W uznaniu zasług został mianowany baronem cesarstwa francuskiego (1810). Walczył w pierwszym korpusie w czasie wyprawy na Rosję w 1812 r. Podczas kampanii był szefem sztabu I korpusu Davouta, m.in. pod Borodino. Podczas bitwy koło Moskwy stracił nogę. Francuscy grenadierzy zanieśli go na noszach do Wilna. Dostał francuską Legię Honorową. Tam schwytali go Rosjanie i wywieźli do Rosji, gdzie do 1815 r. przebywał w niewoli. Został zdymisjonowany w randze generała brygady i przedstawiony carowi Aleksandrowi. W 1815 r. wrócił do Polski na fali amnestii dla napoleońskich oficerów. Po powrocie kupił majątek Piastowo (koło Sierpca) i zaangażował się w tworzenie administracji Królestwa Polskiego, został nawet prezesem komisji wojewódzkiej płockiej (najwyższy organ władzy w woj. płockim). Między 1816 a 1819 r. zajmował stanowisko dyrektora Dyrekcji fabryki broni. Od 1827 r. był nadzwyczajnym radcą stanu. Doceniał go car, dając mu liczne ordery i potwierdzając tytuł barona. Po wybuchu powstania listopadowego hojnie wsparł nowe oddziały powstańcze, ale nie wziął udziału w walkach. Zmarł w 1843 roku w Warszawie.
Właśnie Florian Kobyliński był jednym ze współwłaścicieli Kobylaków Koryszów na przełomie XVIII i XIX w., oprócz niego notuje się tutaj również w tym czasie: Bobra, Czarzastego, Kobylińskich (innych) i Żbikowskich.
Oprócz Kobylińskiego, należącego do warstwy średniozamożnej/magnackiej, dziedziczyli tu również drobni szlachcice, którzy często sami uprawiali swoją ziemię, ich status materialny nie różnił się od chłopów. Mimo to przysługiwało im takie samo prawo jak magnatom. Nie mogli być więzieni bez zgody sądu, mieli prawo głosu na sejmikach szlacheckich (w Ciechanowie), mogli brać udział w sejmie elekcyjnym. Każdy z nich mógł nawet zostać królem (przodkowie Jana III Sobieskiego i Stanisława Augusta Poniatowskiego pochodzili właśnie z takich zaścianków, w ziemi lubelskiej).
Wioski drobnoszlacheckie były zawsze niewielkie, tak też było w tej miejscowości. W 1827 roku notowano 7 domów i 48 mieszkańców, w 1882 roku naliczono 8 domów, 108 mieszkańców, 162 morgi gruntu, w tym 4 morgi nieużytków.
Również w okresie międzywojennym Korysze składały się z niewielkiej ilości domów. Podczas spisu powszechnego z 1921 roku naliczono tutaj 11 domów i 103 mieszkańców.
Księga Adresowa Polski z okresu międzywojennego rzadko notuje osoby prowadzące działalność gospodarczą mieszkające w zaściankach szlacheckich, potomkowie szlachty zajmowali się głównie rolnictwem, handel czy rzemiosło było bardzo niepopularne.
W 1940 r. na terenie wsi, bezpośrednio przy granicy ze Skierkowizną, założono cmentarz parafialny.
W 1940 r. na terenie wsi, bezpośrednio przy granicy ze Skierkowizną, założono cmentarz parafialny.
 |
| Niemiecka mapa z 1944 r. Zaznaczono Kobylaki: Czarzaste, Wólka, Korysze, Konopki, Petrusy. Źródło. |
Po II wojnie światowej wiele osób wyprowadziło się ze wsi na tzw. Ziemie Odzyskane, głównie do Szczytna i Ostródy. Pod koniec lat 60. XX w. małorolni mieszkańcy Kobylak zaczęli szukać pracy poza nieopłacalnym ze względu na słabe grunty rolnictwem. We wsi było kilku rzemieślników: kowal Jastrzębski (od czasów przedwojennych do 1955 r.), szewc Watkowski i później (do 1978 r.) jego syn w Koryszach. Wieś miała też muzykantów: bracia Szymańscy grali na harmonii i bębnie, a na przełomie lat 60. i 70. XX w. we wsi grali Wątkowscy. Od 1992 r. we wsi działał sklep prywatny u p. Bieńkowskich.
Petrusy, część wsi Kobylaki Korysze
Wioska Petrusy powstała zapewne w XVIII w., mieszkali tu potomkowie Piotra Kobylińskiego. Notowana jest w 1784 r. w spisie wsi i ich właścicieli. W wersji Metrusy spotykamy to miejsce już na mapach z początku XVII wieku.
 |
| Źródło: Andrzej Markowski, O barciach i bartnikach w Zagajnicy Ostrołęckiej, Ostrołęka 1982. |
Było to osiedle złożone z kilku domów zamieszkałych przez drobną szlachtę, tak też było w XIX w. i na początku XX. W 1827 r. było to 5 domów i 34 mieszkańców. W 1880 r. zanotowano 4 domy, 18 mieszkańców, 69 mórg gruntu i 1 morga nieużytków. W 1921 r. notowano w tej wsi (Pietrusy) 3 domy i 20 mieszkańców.
Szczepanki, część wsi Kobylaki Korysze
Szczepanki były również osadą drobnoszlachecką założoną w ramach „okolicy drobnoszlacheckiej” Kobylaki, z tym, że ta osada powstała nieco wcześniej.
W ramach pospolitego ruszenia ziemia ciechanowskiej z 21 X 1621 r., powołanego przed bitwą pod Chocimiem, z Kobylaków Szczepanek (parafia Przasnysz) spisali się Wawrzyniec Kobyliński, syn Jana oraz Wojciech Kobyliński, syn Jana.
W 1730 r. wymienia się tę osadę w transakcjach między Kobylińskimi. Część gruntów posiadali tutaj bogatsi Kobylińscy, z której to linii wywodził się Szymon i Florian Kobylińscy, część należała do uboższej gałęzi. Tutejsi Kobylińscy też byli znani, jednak bardziej w ziemi ciechanowskiej. W poł. XVIII w. dziedziczył tu Tomasz Kobyliński, a po nim trzech jego synów: Andrzej, Wojciech i Piotr. Pierwszy z nich był ostatnim burgrabim ciechanowskim, drugi (Wojciech) również miał urząd burgrabiego, był też komornikiem różańskim (1795).
W XIX w. była to maleńka wioska drobnoszlachecka złożona z kilku domów-dworów. Kobylaki Szczepanki w 1827 r. liczyły 2 domy i 15 mieszkańców, a w 1880 r. 4 domy, 20 mieszkańców, 88 mórg gruntu i 2 morgi nieużytków, w 1921 r. zmieniła się jedynie liczba mieszkańców, wzrastając do 26.
Włodki, część wsi Kobylaki-Korysze
W ramach pospolitego ruszenia ziemia ciechanowskiej z 21 X 1621 r., powołanego przed bitwą pod Chocimiem, z Kobylaków Włodków (parafia Przasnysz) spisał się Wojciech Kobyliński, syn Wacława.
Źródła:
Górzyński Sławomir, "Regestr diecezjów" Franciszka Czaykowskiego, czyli właściciele ziemscy w Koronie w 1783 r., wyd. 2 popr., Warszawa 2009, s. 581.
Wiśniewski J., Początek i rozwój osadnictwa w ziemi łomżyńskiej, w: Studia Łomżyńskie, Warszawa 1989, t. 1, s. 77-71.
Polski Słownik Biograficzny, t. 13, s. 167-168.
Rejestr pospolitego ruszenia ziemi ciechanowskiej z dnia 21 października 1621 r., oprac. A.A. Pszczółkowski, Warszawa 2021;
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Wawelski, t. 4, s. 209.
Skorowidz miejscowości Rzeczpospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dnia 30 IX 1921 roku i innych źródeł urzędowych, t. 1, województwo warszawskie, Warszawa 1925, s. 130.
Wojciechowska Teresa, Kobylaki, w: Zapiski Ziemi Jednorożeckiej, red. M. Dworniczak i in., Jednorożec 2011, s. 33-35.
Eadem, Z cyklu: Portrety wsi: Kobylaki, "Głos Gminy Jednorożec" 1 (6)/2010, s. 5-7.
Zierhoffer Krzysztof, Nazwy miejscowe północnego Mazowsza, Wrocław 1957.
Wieś ta, mimo że w nazwie ma człon Kobylaki, nie ma nic wspólnego z okolicą szlachecką Kobylaki. Miała zupełnie inną przeszłość i zupełnie innych mieszkańców.
Na wschód od okolicy zwanej Kobyli Ostrów leżały grunty królewskie, gdzie starostowie przasnyscy postanowili założyć nową wieś, co uczyniono około 1540 r. Nazwę wzięła od dawnej nazwy geograficznej Kobyli Ostrów, od której to powstały również nazwy sąsiednich wsi szlacheckich.
Pierwszych dokładniejszych danych dostarcza lustracja dóbr królewskich z 1565 r. W lustracji czytamy: Wólka abo Kobelak - Na surowym korzeniu osadzona, ta wieś miała wolej lat 15, nie dawno wolą wysiedziała. Wioskę założono więc na pustym terenie, osadzono tu kmieci, którym dano 15 lat zwolnienia podatkowego. To zwolnienie nazywano wolnizną lub wolą, często potem wsie, powstałe w ten sposób, miały właśnie takie nazwy. Wieś założono dwie mile od Przasnysza. Dalej czytamy w lustracji: ma grunt zły [kiepski, nie dobry], pole trojne, włók wszystkich 10, na których siedzi kmieci 16. Ci kmiecie jeszcze żadnego czynszu nie płacą, bo im jeszcze zupełnych ról nie domierzono, dopiero teraz postawiono z nimi, iż mają płacić czynszu z włók na przyszły ś. Marcin [11 listopada] jako ze złego gruntu po 15 groszy (...). Kapłunów z każdej włók po 1 (...), jajec po 15 (...). Roboty: Powinni będą robić dzień w tydzień, p. starosta ma im wymierzyć łąki na bielinach w lesie. Zatem mieszkali tu kmiecie-chłopi, zasadniczo różniło to Kobylaki Wólkę do wsi szlacheckich. W 1567 r. wieś liczyła 9 włók. Dziesięcinę oddawano do parafii chorzelskiej.
 |
| Mazowsze w II poł. XVI wieku, fragment mapy. Widoczne: Kobylaki Wólka i Kobylaki Konopki. Atlas historyczny Polski - Polska Akademia Nauk. Instytut Historii. Mapy szczegółowe XVI wieku; 7, cz. 1, Warszawa 1973. Źródło. |
Kolejna lustracja pochodzi z 1617 r., w tym czasie wieś nadal miała obszar 10 włók, ale gruntu piaszczystego. Zapewne stan ziemi był przyczyną, dla której chłopi nie chcieli tu mieszkać. Tylko 4 i pół włóki było zasiedlonych przez chłopów, reszta (czyli 5 i pół włóki) była nie zamieszkana. Chłopi dzierżawili te grunty od starostwa, nadal płacili po 15 groszy czynszu z uprawianej włóki, oddawali też po jednym kapłonie rocznie (do dworu) z włóki oraz po 15 jaj rocznie. We wsi oprócz chłopów (kmieci) był też jeden ogrodnik (zagrodnik), który czynszu nie daje, tylko robi do dwora. Zatem już w I poł. XVII w. była to uboga wieś i część gruntów była nie zasiedlona.
Wieś odniosła duże straty w czasie potopu szwedzkiego, w lustracji z 1661 r. czytamy: Zasiadła [wieś] na włókach nro 10, z tych na ten czas włóka osiadła nro 1, z której płacą czynsz (...). Nie zapisano, ile rodzin tu mieszkało, ale było ich nie więcej niż 2.
Podobnie było w XVIII w., wsie królewskie zarządzane były przez królewskich starostów, którzy często chcieli się wzbogacić na tych dzierżawach. Sądy referendarskie pełne są opisów skarg na nadużycia urzędników starościńskich. Mieszkańcy uprawiali swoje kawałki ziemi, lecz kilka dni w tygodniu musieli pracować na polach folwarcznych. Praca trwała do świtu do wieczora, z przerwą dwugodzinną. Pracowano przy pomocy własnych zwierząt (woły), dlatego chłop musiał dużą część swojej ziemi przeznaczać na utrzymanie tych zwierząt. Niewiele zostawało pod uprawę dla utrzymania własnej rodziny. Chłopi oddawali też czynsz i daniny w naturze, wszystko to spowodowało wielkie ubóstwo takich wsi. Wszelkie próby oporu były surowe karane. Powszechną karą było na przykład zakuwanie w tak zwany „gąsior”.
Wsie pańszczyźniane rozwijały się bardzo powoli. Do tego dochodziły liczne wojny z początku XVIII w. oraz z przełomu XVIII i XIX w.. Mimo że wieś założono już w I poł. XVI w., to miała w XVIII stuleciu kilkukrotnie mniej mieszkańców niż Jednorożec, korzystający z dobrodziejstw prawa bartnego.
W 1799 r. wieś liczyła 11 domów. W 1815 r. zanotowano tutaj 7 domów i 44 mieszkańców, w tym 24 mężczyzn i 20 kobiet. W 1827 r. ponownie zanotowano 7 domów, ale liczba ludności wzrosła do 67 osób.
W 1799 r. wieś liczyła 11 domów. W 1815 r. zanotowano tutaj 7 domów i 44 mieszkańców, w tym 24 mężczyzn i 20 kobiet. W 1827 r. ponownie zanotowano 7 domów, ale liczba ludności wzrosła do 67 osób.
Od 1795 r. była to wioska rządowa, należąca do kolejnych rządów w Polsce, w latach 1795-1806 był to rząd pruski, następnie rząd Księstwa Warszawskiego i rząd Królestwa Polskiego (od 1815 r.). Zarządzała nią Komisja Skarbu. W 1864 r. ziemia rządowa została uwłaszczona między chłopów.
Opis z 1882 r. informuje tylko o 9 domach, 116 mieszkańcach i 317 morgach gruntów, w tym 96 mórg nieużytków. Dopiero w następnych latach wioska zaczęła się rozwijać.
W 1921 r. notowano 19 domów i 158 mieszkańców. Miejscowość należała do gminy Jednorożec.
Przed II wojną światową we wsi funkcjonowała szkoła 4-klasowa, zlokalizowana w domu p. Bojarskich. Uczył w niej m. in. Trybulski.
Po II wojnie światowej pierwszy sklep we wsi powstał w 1955 r., funkcjonował do 2000 r., a towar dowożono z GS w Jednorożcu.
W 1965 r. w Wólce założono punkt biblioteczny u p. Rogowskich, działający do 1980 r.
Przed II wojną światową we wsi funkcjonowała szkoła 4-klasowa, zlokalizowana w domu p. Bojarskich. Uczył w niej m. in. Trybulski.
Po II wojnie światowej pierwszy sklep we wsi powstał w 1955 r., funkcjonował do 2000 r., a towar dowożono z GS w Jednorożcu.
W 1965 r. w Wólce założono punkt biblioteczny u p. Rogowskich, działający do 1980 r.
Źródła:
Kazimierski J, Dzieje północno-wschodniego Mazowsza 1526–1864, w: Dzieje ziem województwa ostrołęckiego, red. K. Braun, Warszawa 1984, s. 77–116.
Lustracja dóbr królewskich województwa mazowieckiego 1565, cz. 2, wyd. Irena Gieysztorowa, Anna Żaboklicka, Warszawa 1968.
Lustracje województwa mazowieckiego XVII wieku, cz. 2: 1660-1661, wyd. Alina Wawrzyńczyk, Warszawa 1989.
Lustracja dóbr królewskich województwa mazowieckiego 1565, cz. 2, wyd. Irena Gieysztorowa, Anna Żaboklicka, Warszawa 1968.
Lustracje województwa mazowieckiego XVII wieku, cz. 2: 1660-1661, wyd. Alina Wawrzyńczyk, Warszawa 1989.
Lustracje województwa mazowieckiego XVII wieku, część 1: 1617-1620, wyd. Alina Wawrzyńczyk, Warszawa 1968.
Obraz statystyczny powiatu przasnyskiego sporządzony w roku 1815 przez podprefekta tegoż powiatu F. S. Zielińskiego w Przasnyszu, oprac. A. Kociszewski, Ciechanów 1991, s. 239.
Obraz statystyczny powiatu przasnyskiego sporządzony w roku 1815 przez podprefekta tegoż powiatu F. S. Zielińskiego w Przasnyszu, oprac. A. Kociszewski, Ciechanów 1991, s. 239.
Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym opisana przez Adolfa Pawińskiego, t. 5, Mazowsze, w: Źródła dziejowe, t. 16, Warszawa 1895, s. 334.
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Wawelski, t. 4, s. 209.
Waleszczak Radosław, Chorzele. Zarys dziejów, Chorzele 1992.
Wojciechowska Teresa, Kobylaki, w: Zapiski Ziemi Jednorożeckiej, red. M. Dworniczak i in., ednorożec 2011, s. 33-35.
Eadem, Z cyklu: Portrety wsi: Kobylaki, "Głos Gminy Jednorożec" 1 (6)/2010, s. 5-7.
Do 1936 r. Kobylaki należały do parafii w Przasnyszu. Od 1 września 1938 r. zaczęły podlegać świeżo powstałej parafii Skierkowizna, leżącej w dekanacie dzierzgowskim (diecezja płocka). Więcej o parafii Skierkowizna: KLIK.
W okolicy Kobylaków odkryto ślady kilka stanowisk archeologicznych, najstarsze nawet z epoki kamienia: KLIK.
W okolicy Kobylaków można spotkać, jak w każdej miejscowości gminy Jednorożec, wiele krzyży i kapliczek przydrożnych. Zapraszam na fanpage KAPLICZKI I KRZYŻE PRZYDROŻNE W GMINIE JEDNOROŻEC: KLIK, gdzie prezentuję je wszystkie.
Do następnego razu! :)
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz