Kurpianka w wielkim świecie: MAŁA OJCZYZNA: Drążdżewo Nowe

Ku uciesze mojej i czytelników, mam nadzieję, w najbliższym czasie ukaże się wiele postów regionalnych na temat historii miejscowości w gminie Jednorożec.

Zapraszam do lektury opowieści o dziejach wsi Drążdżewo Nowe. To rodzinna miejscowość mojego taty, więc jest dla mnie ważna, a jej dzieje są niesamowicie ciekawe. Chętnie uzupełnię opowieść o informacje od Was pozyskane. Zachęcam do dzielenia się wiedzą i życzę miłej lektury!

DRĄŻDŻEWO NOWE

Miejscowość Drążdżewo notowano już w 1386 r. (Draszewo, później również Drasdzew, Drzanzewo, Drzązewo). Nazwa według językoznawców pochodzi od słowa drzążdż. W języku prasłowiańskim drezgą czyli drążdżem określano chrust. Jego duże ilości osadzały się na obrzeżach koryta rzeki Orzyc, której szeroka na ok. 700 m dolina ciągnęła się aż do Jednorożca. Osadnictwo na tym terenie jest bardzo stare, w okolicy znaleziono np. bowiem kamienny topór z okresu młodszej epoki kamienia, ale i późniejsze artefakty.

Głownia sztyletu, odkryta w 2013 r. na Płaskiej Górze w dolinie Orzyca na terenie wsi Drążdżewo Nowe. Zbiory Muzeum Historycznego w Przasnyszu. Źródło.

Od XVIII w. Drążdżewo było wsią prywatną, należąca do Krasińskich. Miało dużo większy zasięg niż obecnie, ponieważ na przestrzeni lat z tego obszaru wydzieliły się wsie: Drążdżewo-Kujawy, Drążdżewo Małe, Drążdżewo Nowe. W końcu XIX w. w źródłach, np. aktach metrykalnych, pojawia się miejscowość Stegna Drążdżewskie. Znajdował się tam folwark należący do dóbr Drążdżewo, stąd zakładać można, że było to miejsce dziś zwane Kantorem na terenie wsi Drążdżewo Nowe. Folwark położony był na południowy-zachód od dzisiejszej wsi Drążdżewo Nowe. Czasem folwark występował w źródłach pod nazwą Drążdżewo-Stegna. W skład zabudowań wchodził dworek. Zachowała się aleja lipowa, prowadząca do dworku. Znajdował się tu też młyn, czworaki i karczma z bala dębowego. W miejscu dzisiejszego przystanku autobusowego stała studnia, zasypana po II wojnie światowej. Duże dochody czerpano z eksploatacji pobliskich torfowisk, występujących w dolinie rzeki Orzyc. Pobliski las, przylegający do Kantoru, zwano Kantorniakiem.

Mapa z 1908 r. Zaznaczono Wv - folwark Drążdżewo (Kantor). Źródło.

Aleja na terenie dawnego folwarku w Drążdżewie Nowym. Źródło: "Głos gminy Jednorożec" 3 (27)/2012, s. 21.

W dniach 27-28 VI 1863 r., w czasie powstania styczniowego, na Polskiej Kępie koło Drążdżewa Nowego stoczono bitwę. Organizatorem i dowódcą obozu powstańczego na pobliskiej Płaskiej Górze był kpt. Józef Trąmpczyński. Więcej na ten temat w osobnym wpisie: KLIK (link czasowo niedostępny). Mieszkańcy okolicy pomagali powstańcom. Przykładowo rybak Adam Badurek swoją łodzią przewoził powstańców na Polską Kępę.

Adam Badurek z żoną Marianną z Poździaków z Podosia oraz synem Aleksandrem ok. 1900 r. Zbiory Krzysztofa Iwulskiego.

Od czerwca do października 2013 r. poszukiwacze z Mazowieckiego Stowarzyszenia Historycznego Exploratorzy.pl prowadzili na omawianym terenie badania archeologiczne. Kuratelę nad nimi objął archeolog Witold Migal. W ich wyniku na Płaskiej Górze odkryta została reduta powstańcza z okresu powstania styczniowego. Dzięki lotniczym zdjęciom laserowym (LiDAR) można było rozpoznać trapezoidalny kształt reduty. Obecność wałów i fortyfikacji o regulaminowych rozmiarach potwierdziła z kolei wizja lokalna oraz prace archeologiczne.

Badania w rejonie Polskiej Kępy potwierdziły, że epicentrum walk znalazło się poza obszarem reduty na Płaskiej Górze. Było to pobliskie wzniesienie, także dogodne do walki obronnej, zwane Polską Kępą. Ponadto badania pozwoliły precyzyjnie ustalić kierunki natarcia, intensywność ostrzału z broni palnej i artyleryjskiej, a także rodzaje broni palnej używanej przez Rosjan i Polaków.

W czasie badań odnaleziono znaczną liczbę kartaczy i amunicji karabinowej (9 odmian). Ich zasadnicze skupisko znajdowało się po zachodniej stronie wzniesienia, w osi brzegu lasu, z którego atakowały oddziały rosyjskie.

Wyniki opisanych badań archeologicznych wnoszą dużą ilość nowych i istotnych informacji dotyczących starcia w rejonie Polskiej Kępy. Pozwoliły też ostatecznie potwierdzić istnienie powstańczej reduty na Płaskiej Górze. Dotychczas obóz insurgentów lokalizowano zarówno na Płaskiej Górze, jak i na Polskiej Kępie. Należy też dodać, że odkryta reduta jest jedynym zachowanym w Polsce szańcem z tego okresu, co zwiększa historyczną wartość odkrycia.

Po bitwie na Polskiej Kępie ustawiono drewniany krzyż. Co roku w rocznicę bitwy mieszkańcy okolicy odwiedzali to miejsce. Z czasem krzyż był coraz niższy, ponieważ butwiejącą część przycinano, a krzyż wkopywano coraz głębiej.

Pod krzyżem na Polskiej Kępie koło Drążdżewa Nowego. Zdjęcie z 1942 r. Stoją od lewej: Tadeusz Maszorek (1924 -1984) z Elżbiecina, N.N., N.N., Zofia Szewczak (potem z męża Sztych; 1918-2016) z Drążdżewa, Wiktor Kacprzyński (1898?-1947) ze Zwierzyńca. Siedzą od lewej: N.N., Krystyna Chrzanowska z Drążdżewa, córka kierownika miejscowej szkoły, N.N. Źródło: "Krasnosielcki Zeszyt Historyczny", 8 (2011), s. 32.

W 1966 r., odchodząc od religijnej symboliki, ufundowano tu pamiątkową płytę z inskrypcją.

Fot. W. Łukaszewski, ok. 2008 r.

Inicjatorami zmian na Polskiej Kępie byli: sołtys wsi Drążdżewo Nowe Mariusz Kaczyński wraz z bratem Danielem Kaczyńskim (zm. 2009 r.). Wszystkie prace wykonali nieodpłatnie mieszkańcy gmin Jednorożec i Krasnosielc. W 2010 r. na miejscu dotychczasowej płyty wystawiono wysoki krzyż. Drewno przekazało Nadleśnictwo Przasnysz, zaś Marek Mikulak z Wólki Drążdżewskiej przywiózł je do tartaku Kazimierza Sztycha w Drążdżewie Małym. Drewno obrabiano też w zakładzie Tadeusza Wróblewskiego (Przytuły-Zaroże). Następnie drewno w dwóch częściach przeniesiono na Polskę Kępę, gdzie złożył je Mariusz Kaczyński. On też wraz z Januszem Wojciechowskim z Jednorożca postawił krzyż. Jest on szerszy u podstawy, na przecięciu ramion nie ma Pasyjki.

Obok krzyża położono głaz podarowany przez ówczesnego wójta gminy Jednorożec, Michała Lorenca. Na kamieniu umieszczono tablicę zawierająca napis następującej treści:

„POLSKIM POWSTAŃCOM

Z 1863 R.

WALCZĄCYM O WOLNOŚĆ

NASZEJ OJCZYZNY

SPOŁECZEŃSTWO GMINY

JEDNOROŻEC

2010.”.

Głaz na Polskiej Kępie. Źródło: Krasnosielcki Zeszyt Historyczny-dodatek młodzieżowy, 2011.

Napis wykonał kamieniarz ze Stegny, Jan Kajzer. Tablicę ufundowało Stowarzyszenie „Przyjaciele Ziemi Jednorożeckiej”. Na głazie obok tablicy umieszczono krzyż podobny w formie do krzyża maltańskiego. Przed głazem stoi wazon z kwiatami oraz znicze.

W 2011 r. niedaleko krzyża i głazu umieszczono tablicę informującą o bitwie oraz wydzielono miejsce na ognisko otoczone drewnianymi ławami.

W czerwcu 2011 r., z inicjatywy Społecznego Komitetu Organizacyjnego Biwaku Patriotycznego na Polskiej Kępie, ustawiono tablicę informacyjną ukazującą przebieg działań powstańczych 1863 r. na ziemi drążdżewskiej. Osoby bezpośrednio zaangażowane w przedsięwzięcie: Mariusz Kaczyński, Tadeusz Kruk, Arkadiusz Lipka, Wojciech Łukaszewski, Sławomir Rutkowski, Rafał Szewczak, Teresa Wojciechowska. Źródło.

Od 2010 r. w końcu czerwca każdego roku organizowane są tutaj biwaki patriotyczne, skierowane głównie do młodego pokolenia gmin Jednorożec i Krasnosielc, ale także pozostałych ich mieszkańców.

Msza św. o świcie podczas pikniku w 2016 r.

Piknik w 2010 r. - prelekcja Tadeusza Kruka. Źródło.

Wciągnięcie flagi na maszt na pikniku w 2019 r. Źródło.

Rekonstrukcja historyczna na pikniku w 2013 r. Źródło.

Wróćmy do historii Drążdżewa Nowego. Np. mieszkańcy Kantoru związani byli z powstałą w 1889 r. filią parafii Chorzele w Jednorożcu, gdzie od 1862 r. stał drewniany kościół. Do świątyni mieli ok. 4 km i tu przyjmowali sakramenty, co widać w aktach metrykalnych. Przed I wojną światową teren obecnej wsi Drążdżewo Nowe należał do gm. Krasnosielc w pow. makowskim i guberni łomżyńskiej.

W czasie I wojny światowej Niemcy zbudowali szosę na trasie Chorzele-Krasnosielc, która przebiegała przez dzisiejszą wieś. W kwietniu 1918 r. sołtysem Kantoru (Drążdżewo Folwark) został wybrany Józef Ruszczyński, który zastąpił Stanisława Blocha. Podsołtysem wybrano Jana Katleńskiego.

Do 1920 r. pod wspólną nazwą Drążdżewo występowały obecne wsie: Drążdżewo, Drążdżewo-Kujawy, Drążdżewo Małe, Drążdżewo Nowe i Kantor. Wedle spisu powszechnego ludności z 1921 r. w folwarku Drążdżewo znajdowało się 27 budynków z przeznaczeniem mieszkalnym i 2 inne. Mieszkało tu 217 osób: 108 mężczyzn i 109 kobiet. Wśród nich było 202 osób wyznania rzymskokatolickiego, które podały narodowość polską, oraz 15 mojżeszowego narodowości żydowskiej. Niestety dane te są mylące, ponieważ spisu dokonano razem z wsią Drążdżewo-Kujawy.

Źródło: Skorowidz miejscowości Rzeczpospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dnia 30 IX 1921 roku i innych źródeł urzędowych, t. 1, województwo warszawskie, Warszawa 1925, s. 84.

Moi przodkowie ze strony taty - Kowalczykowie z Wykrotu (Kurpie Zielone) oraz Kmochowie z Porządzia (Kurpie Białe) trafili do Drążdżewa Nowego, ponieważ na ojcowiźnie brakowało odpowiedniej ilości ziemi, by żyć godnie. W r. 1860 z fortuny magnackiej Krasnosielc, należącej do hr. Krasińskich, wydzielone zostały dobra Drążdżewo, zawierające 180 włók, które pierwotnie nabył Wilhelm Rau i Jan Czaki, a następnie w roku 1879, ci sprzedali Rejchertowi, Grzywaczowi i Wagmajstrowi. Po zniszczeniu lasów i odseparowaniu serwitutów, część tej fortuny około 42 włók dostała sie w ręce niejakich Denata Biernackiego i Mordka Borensztejna, którzy rozparcelowali cały majątek i rozprzedali go 43 drobnym gospodarzom, otrzymawszy 45.000 rb. zadatku. Nowonabywcy, wyzbywszy się własnych gospodarstw, zjechali na grunt, pobudowali się i zaczęli gospodarować. Gdy pradziadkowie dowiedzieli się, że dzierżawca wsi Drążdżewo sprzedaje ziemię chłopom, nie patrząc na nic, ruszyli w drogę. W podobnej sytuacji było wielu Kurpiów, którzy nie mogli wyżyć z posiadanego kawałka lichej ziemi. Stąd wśród osadników zamieszkujących tzw. nową część wsi Drążdżewo Nowe - Nabywce - znajdziemy m.in. ludzi z Dynaku, Majku czy Ramion (ówcześnie) w gm. Baranowo, ale też z dalszych stron Kurpi Zielonych (Wykrot, Wach) czy wreszcie - jak Kmochy - z Kurpi Białych. Jak się okazało, ziemia nie była tu lepsza, ale jakoś dało radę wyżyć. Grunty nabyło wiele rodzin z terenu kurpiowskiej Puszczy Białej (wsie Kamieńczyk, Koziki, Łączka, Nowe Budy, Przedświecie, Sieczychy) i Puszczy Zielonej (Błędowo, Dąbrowa, Dynak, Gaczyska, Grabówek, Krusza, Kucieje Nowe, Majk, Mazuk, Myszyniec, Niedźwiedź, Nowa Wieś, Parciaki, Pełty, Poścień, Pruskołęka, Rżaniec, Szafarnia, Wola Błędowska, Wykrot, Zalesie, Zdunek).

Z prasy dowiedzieć się można, że majątek przez wierzycieli hypotecznych wystawiony został na sprzedaż i nabyty z licytacji we wrześniu r. 1913 przez Dawida Piżyca i Dojrę Warsztacką z Mławy, którzy drogą przymusową wyrzucają kolonistów z majątku. Tym sposobem 43 rodziny traci zadatki, pracę włożoną w ziemię i budynki. Niestety nie wiem, jak dalej potoczyła się sprawa.

Ci, którzy osiedlili się bliżej Jednorożca (tzw. Nabywce od nabywania ziemi) podlegali pod parafię pw. św. Floriana w Jednorożcu. Z kolei ci, którzy zasiedlali starszą część wsi (tzw. Posilenie), przynależeli do parafii pw. św. Izydora w Drążdżewie, powołanej w 1911 r.

Mapa z 1930-31 r. W środku mapy widoczny folwark Drążdżewo, istnieje już Drążdżewo Nowe i Kolonia Stegna (Stegna Drążdżewskie). Źródło.

W 1928 r. do parafii Jednorożec, powstałej w 1916 r., dołączono Stegna Drążdżewskie. Pod tą należy rozumieć tzw. Nabywce, Szczygły, Za Szosą i prawdopodobnie też Kantor. W okresie międzywojennym wieś należała do gromady Drążdżewo Nowe w gm. Krasnosielc, pow. makowski, woj. warszawskie. W 1921 r. w samym Drążdżewie Nowym notowano 25 domów i 145 mieszkańców (71 mężczyzn i 74 kobiety). Wszyscy mieszkańcy zadeklarowali narodowość polską i wyznanie rzymskokatolickie.

Drążdżewo Nowe. Dom kryty słomą przy drodze do Drążdżewa, w którym mieszkał inż Szczypiorski, 1934 r. Zb. Muzeum Historycznego w Przasnyszu. Źródło: Źródła do dziejów Ziemi Jednorożeckiej, red. W. Łukaszewski, t. 2, Jednorożec 2012.

W latach 30. XX w. przeprowadzono regulację pobliskiej rzeki Orzyc. Kierownikiem prac w pow. przasnyskim był inż. Włodzimierz Szczypiorski, który mieszkał na terenie Kantoru. Meliorantów kwaterowano w mieszkaniach we wsiach w pobliżu prowadzonych prac i np. w tzw. czworaku na terenie Drążdżewa Nowego. W 33 roku przystąpiono do regulacji rzeky Orzyc na terenie Drążdżewy i na Płaskiej Górze, bo koło Płaskiej Góry było największe spiętrzenie wody, która zalewała pastwiska i łąki wiosky Jednorożec. Technicy melioracji postanowili przerwać ten odcinek od Płaskiej Góry do sosnowego grądu materjałamy wybuchowemy i przystąpili do roboty. Dynamitu w ilości 8 ton przekazała Państwowa Wytwórnia Prochu w Pionkach. Został odebrany w dniu 13 VII 1933 r. i złożony w specjalnie zbudowanym oraz strzeżonym schronie na Polskiej Kępie.

Schron dynamitowy na Polskiej Kępie. Źródło: W. Szczypiorski, Rzeka Orzyc. Zagadnienie regulacji w powiecie przasnyskim i dotychczasowe jej wykonanie, Warszawa 1934.

Na osuszonych terenach odkryto złoża torfu. Najwięcej torfu wydobywano w Drążdżewie Nowym na tzw. Torfach. Ok. roku 1922 Henryk Roman, zarządzający majątkiem Biernackich, właścicieli wsi, sprowadził z woj. łódzkiego fachowca od maszynowego wydobywania torfu, Józefa Iwulskiego. Mieszkał w części wsi zwanej Torfami. Ok. roku 1927 odpowiedzialność przejął syn Andrzej Iwulski. Maszyna wydobywała torf aż do piasku. W wyniku wydobycia torfu powstały stawy, które do dzisiaj istnieją, choć są przy brzegach zarośnięte. Można je zobaczyć w drodze z Drążdżewa Nowego na Polską Kępę. Na Torfach mieszkała też rodzina Romanowskich.

Źródło: "Kurier Warszawski", 108 (1928), 71, s. 36.

Widok z Polskiej Kępy na Orzyc oraz łąki w kierunku Bud Rządowych. Fot. W. Trąbczyński 1972. Źródło: Krasnosielcki Zeszyt Historyczny 9-10 (2012).

Rodzina Romanowskich: rodzice Marian i Stanisława oraz dzieci: Leonard, Czesław i Zofia, ok. 1960 r. Zbiory Zofii Romanowskiej-Kłos.

W okresie międzywojennym akuszerką we wsi była Antonina Kowalczyków z Waszkiewiczów (1893-1960), a bednarzem jej mąż Józef Kowalczyk (1893-1938). Stolarką zajmował się Jan Kmoch (1897-1976). To moi pradziadkowie.

Antonina Kowalczyków z Waszkiewiczów (1893-1960). Zbiory Marii Weroniki Kmoch.

Józef Kowalczyk (1893-1938). Zbiory Marii Weroniki Kmoch.

Jan Kmoch (1897-1976). Zbiory Marii Weroniki Kmoch.

Dysponuję spisem mieszkańców wsi Drążdżewo Nowe w części należącej do parafii Jednorożec, przygotowany przez ks. Stefana Bernatowicza w 1944 r. Można się z niego dowiedzieć, ilu było tu gospodarzy, jak liczne mieli rodziny i ile ziemi posiadali.

W czasie II wojny światowej mieszkańcy zaangażowali się w ruch oporu. Istniała tu jednostka wywiadowcza (Henryk Roman i sołtys Grala). Mieszkańcy, którzy zdecydowali się walczyć z okupantem, zorganizwani byli w Plutonie I Jednorożec Stegna Ośrodka AK "Liwiec" Jednorożec z siedzibą w Małowidzu. Mieszkańcy zaopatrywali w pożywienie i wodę żołnierzy AK z oddziału Łowcy. Szczególnie aktywny był Henryk Roman. On też z innymi pomógł partyzantom po bitwie pod Szlą 17 X 1944 r. Przez dwa dni ukrywali się na polu konopi w pobliżu Orzyca, na podmokłym terenie. Henryk Roman przysłał im zupę i chleb w bańce od mleka. Pomocy udzielił też Wacław Nawrocki. Ludzie z okolicy przewieźli partyzantów przez rzekę.

Mapa z 1944 r. Źródło.

Niemcy zabierali mieszkańców na roboty przymusowe do Prus. Tak zaginął - bo nigdy nie wrócił do domu - brat mojej babci, Franciszek Kowalczyk. W momencie wyjazdu miał ok. 14 lat.

Franciszek Kowalczyk. Zbiory Marii Weroniki Kmoch.

W październiku 1944 r. miała miejsce zmasowana akcja aresztowania związanych z ruchem oporu mieszkańców Przasnyskiego. Z Drążdżewa Nowego, jak wspominał Franciszek Dawid z Drążdżewa, W [dniu 25 XII – przyp. MWK] 1944 r. zostali aresztowani Marcin [powinno być: Marian - przyp. MWK] Ciak, [następnego dnia – przyp. MWK] Walenty Dawid i Skowroński, ukrywający się u Dawida. Przeżył tylko Henryk Roman, którego „ktoś” ostrzegł przed aresztowaniem… W Starych Jabłonkach koło Ostródy 21/22 I 1945 r. zginęli i są pochowani:

Marian Ciak – ur. 13 VIII 1909 r. w Drążdżewie, syn Stanisława i Marianny, rolnik z Drążdżewa Nowego, żołnierz AK ps. „Lew”, osierocił żonę i syna;

Walenty Dawid – ur. 16 VI 1896 r. w Drążdżewie, syn Jana i Marianny, rolnik z Drążdżewa Nowego, żołnierz AK, osierocił żonę i 5 dzieci.

Walenty Dawid z Drążdżewa Nowego. Zbiory Zofii Kłos z d. Romanowskiej z Drążdżewa Nowego.

Niemcy w czasie II wojny światowej wydobywali w okolicy wsi wielkie pokłady torfu. Wykorzystywali do tego miejscowych. Przez ok. 2 lata na Torfach pracowała moja babcia Bronisława Kmoch z Kowalczyków (1922-1987). Następnie zatrudniła się u miejscowych volksdojczów - Zawrotnych (ona była Niemką, on Polakiem) na terenie Drążdżewa Nowego (obecnie to las między szosą Krasnosielc-Jednorożec a wsią).

W okolicy Drążdżewa Nowego znajduje się grób nieznanego żołnierza Wojska Polskiego. Do mogiły wiedzie wąska polna ścieżka. Krzyż został ufundowany przez Remigiusza Rumińskiego. Wraz z Zofią Jeznach opiekują się grobem. Wedle przekazów ustnych żołnierz zginął w pierwszych dniach września 1939 r. i został pochowany dokładnie w miejscu, w którym zginął. Był to zapewne żołnierz Mazowieckiej Brygady Kawalerii (część Armii Modlin), która toczyła tu boje w kampanii wrześniowej.

Fot. Z. Lorenc.

Na mocy uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej z 1953 r. gromada Drążdżewo Nowe z gm. Krasnosielc w pow. makowskim została przeniesiona do gromady Jednorożec w pow. przasnyskim, woj. warszawskie. Od 1973 r. Kantor przynależał administracyjnie do gm. Jednorożec, pow. przasnyski, woj. warszawskie. Od 1975 r. w wyniku reformy administracyjnej omawiany teren należał do gm. Jednorożec w woj. ostrołęckim. od 1999 r. to część gm. Jednorożec w pow. przasnyskim, woj. mazowieckie.

U góry stoją od lewej: Stanisław Chrząszcz, Julianna Chrząszcz z Andrzejczyków, Zofia Tabaka, Edward Andrzejczyk, siedzą Władysława i Roman Andrzejczykowie, między nimi córka Zofii, Alicja Regulska. Zdjęcie wykonane w Drążdżewie Nowym krótko po 1947 r. Zbiory Julianny Chrząszcz.

Marian (ur. 1939) i Stanisław Zega - harcerze w Drążdżewie Nowym ok. 1945-1946 r. Zbiory rodziny Kaczyńskich.

We wsi znajdowała się szkoła. Początkowo po wojnie mieściła się w domach Rumińskich i Bastków. Potem we wsi wystawiono parterowy budynek szkoły, w której w różnych okresach uczyły się 3 lub 4 klasy. Uczyła tu m.in. Zofia Wanda Dominik z Walendziaków (1936–2015). Od 2001 r. szkoła w Drążdżewie Nowym funkcjonowała jako filia Publicznej Szkoły Podstawowej im. A. Chętnika w Jednorożcu. Po kilku latach została zlikwidowana jako placówka oświatowa.

Źródło: Gmina Jednorożec. Przewodnik subiektywny, red. W. Łukaszewski, Jednorożec 2014.

Szkoła podstawowa w Drążdżewie Nowym, uczniowie klasy IV z praktykantką Grażyną Borucką (?). Rok szkolny 1970/1971. Górny rząd od lewej: Jerzy Kucharski, Stanisław Rogowski, Eugeniusz Piotrak, praktykantka, Mirosław Popsuj, Janusz Grabowski, Sławomir Dominik, Mieczysław Pawelczyk, Wiesław Kmoch, Zdzisław Romanowski; dolny rząd od lewej: Wiesława Dominik, Wiesława Stodolska (z domu Rumińska), Barbara Grabowska, Celina Budna (z domu Pękała), Agnieszka Bieńkowska (z domu Tymińska), Zofia Wróblewska (z domu Tymińska), Teresa Rogowska, Anna Sienda (z domu Ciak), Wiesława Pękała (z domu Piekut), Grażyna Piotrak (z domu Andrzejczyk). Zbiory Marii Weroniki Kmoch.

W I poł. lat 70. XX w. we wsi mieszkały 422 osoby - po równo mężczyzn i kobiet. We władzach samorządowych działali m.in. Tadeusz Ruszczyński (radny Gromadzkiej Rady Narodowej 1969-1972), Zygmunt Kurzac (1976), Wacław Kaczyński (1976), Wanda Łączyńska (1984, 1988), Janusz Mizerek (1988).

Wieloletnim sołtysem sołectwa Drążdżewo Nowe był Walenty Kercher (1913-1991), również radny Gromadzkiej Rady Narodowej (1969-1972). Jego następcą w latach 1984-2000 był Marian Romanowski, radny Gminnej Rady Narodowej (1978-1984), członek Gminnego Komitetu Kontroli Społecznej (1978-1984). W 1979 r. odznaczony Odznaką za Zasługi dla woj. ostrołęckiego.

Walenty Kercher - zdjęcie z nagrobka na cmentarzu parafialnym w Jednorożcu.

Marian Romanowski. Zbiory Zofii Romanowskiej-Kłos.

Sklep Gminnej Spółdzielni "Samopomoc Chłopska" we wsi prowadziła Marianna Berg. Zabudowa powojenna była głównie drewniana, ale zdarzało się, że ludzie stawiali murowanki. Mieszkańcy zajmowali się głównie rolnictwem. Wacław Dąbrowski i Walenty Kercher mieli własne pasieki. Do ocieplania mieszkań używano torfu. Moi dziadkowie Kmochowie kopali torf na łące rodziny Ejdysów, którzy mieszkali "za szosą". Torf wykorzystywano do ogrzewania domu. Jedna osoba kopała torf, druga odbierała i układała. Pomagały im dzieci. Połowę dziadek oddawał właścicielowi gruntu, resztę zabierał dla siebie.

Pogrzeb Jana Kmocha, 1976 r. Dom w Drążdżewie Nowym postawiony przez mojego dziadka po II wojnie światowej. Zbiory Marii Weroniki Kmoch.

We wsi działały kółka różańcowe. Moja babcia Bronisława Kmoch z Kowalczyków należała do Żywego Różańca, a zelatorką koła była Aniela Obrębska. Na majowe mieszkańcy z tej części wsi (część Nabywców, Wygonu i Posilenia) gromadzili się przy krzyżu obok skrzyżowania dróg. W okresie Wielkiego Postu w domu Kmochów zbierały się kobiety, by śpiewać pieśni np. wielkopostne. Była to też okazja do spotkań.

Mój tata Wiesław (pierwszy z lewej) z bratem Tadeuszem (z przodu na motorze) oraz rodzeństwem stryjecznym: Romanem i Jadwigą na podwórku Kmochów w Drążdżewie Nowym. Zbiory Marii Weroniki Kmoch.

Drążdżewo Nowe, 1966 r., brama powitalna na cześć bp. płockiego Bogdana Sikorskiego. Fot. ach. rodzinne Wandy Murach. Źródło: Krasnosielcki Zeszyt Historyczny 5 (2011).

Powitanie bp. płockiego Bogdana Sikorskiego chlebem i solą w Drążdżewie Nowym, 1966 r. Fot. arch. rodzinne Wandy Murach. Źródło: Krasnosielcki Zeszyt Historyczny, 5 (2011).

Po II wojnie światowej na terenie Kantoru stworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, które w 1973 r. miało pow. 103,5 ha. Należało do Przedsiębiorstwa PGR Chojnowo, którego siedziba znajdowała się w Chojnowie w dzisiejszej gm. Czernice Borowe, pow. przasnyski. W latach 2001–2002 władze gm. Jednorożec przejęły od Skarbu Państwa grunty po byłym PGR oraz sprzedały budynki mieszkalne dotychczasowym dzierżawcom. W 2001 r. nieruchomość zabudowaną z gruntem po byłym PGR Drążdżewo Nowe nabył Ante Markota z USA, tworząc USA Enterprise LLC S. z o.o. (stacja paliw, dystrybucja gazu, serwis opon). W 2018 r. teren kupiło rodzeństwo stryjeczne Małgorzata i Mariusz Walendziakowie. Istnieje tu M&W Dom Bankietowy Kantor (bar piwny, dom bankietowy, miejsca noclegowe).

Mapa z 1957 r. Zaznaczono folwark (Kantor), obok wieś Drążdżewo Nowe.

Wspomniałam już o istnieniu nieformalnych nazw cześci miejscowości. Posilenie tłumaczy się legendą, mówiąca o królowej Bonie, która w drodze na Litwę zatrzymała się w przydrożnej karczmie, by się posilić. Inne tłumaczenie nazwy wiąże się posiłkami robotników z folwarku, którzy zatrzymywali się tu po pracy na pańskich włościach. Nazwa Posilenie odnosi się do zabudowań w południowej części miejscowości (do posesji państwa Bastków). W kierunku północnych grunty zwą się Nabywce (nabywcy kupowali te ziemie od Krasińskich a potem od Biernackich). Istnieje też Szczygłowo / Szczygły - zabudowania wzdłuż drogi Jednorożec-Drążdżewo przy pierwszym skręcie do wsi, jadąc od Jednorożca. Wspomniano też o Torfach. Istnieje jeszcze Wygon i tzw. miejsce Za szosą.

Nazwy miejscowe w Drążdżewie Nowym na mapie z Geoportalu.

Na terenie Drążdżewa Nowego znajduje się 20 obiektów małej architektury sakralnej: krzyże i kapliczki. We wsi prężnie działa Kółko Rolnicze "Posilenie", które korzysta z budynku szkoły.

W 2002 r. we wsi było 125 gospodarstw domowych. Z końcem roku 2014 wieś zamieszkiwały 94 osoby w wieku przedprodukcyjnym, 250 w wieku produkcyjnym i 49 w wieku poprodukcyjnym. Pięć lat później w Drążdżewie Nowym mieszkało 395 osób.

Bibliografia:

I. Źródła

A. Archiwalia

Archiwum Urzędu Gminy w Jednorożcu:

Kadencja Rady Gminy 1998–2002. Najważniejsze wydarzenia: https://bit.ly/2T1291a (26 II 2020);

Stan ludności gminy Jednorożec na dzień 31.12.2014 r.[dostęp 2022-07-17];

Zugaj L., Historia gminy Jednorożec (do roku 1939), Lublin 2007 [mps], s. 3.

B. Źródła wydane:

1973 Grudzień 14. Program Rozwoju Gospodarczego Gminy Jednorożec do 1980 r., [w:] Źródła do dziejów Ziemi Jednorożeckiej, t. 2, red. W. Łukaszewski, T. Wojciechowska, Z. Lorenc, Jednorożec 2012, s. 55;

Skorowidz miejscowości Rzeczpospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dnia 30 IX 1921 roku i innych źródeł urzędowych, t. 1, województwo warszawskie, Warszawa 1925, s. 84.

Szczypiorski W., Rzeka Orzyc. Zagadnienie regulacji w powiecie przasnyskim i dotychczasowe jej wykonanie, Warszawa 1934.

C. Relacje ustne i spisane wspomnienia:

Ustne: Krzysztof Iwulski (2018), Mariusz Kaczyński (2016), Wiesław Kmoch (2019), Zofia Romanowska-Kłos (2018), Sławomir Rutkowski (2020);

Iwulski K., Moja Polska Kępa, "Krasnosielcki Zeszyt Historyczny", 2012, 9-10, s. 5;

Kruk T., Wspomnienia wojenne Franciszka Dawida i Franciszka Stachelskiego, „Krasnosielcki Zeszyt Historyczny”, 17 (2014), s. 2–5;

Wilga S., Smutna Dola Wiosky Jednorożec, oprac. M.W. Kmoch, "Krasnosielcki Zeszyt Historyczny", 27 (2016), s. 3-44.

D. Prasa:
Głód ziemi, "Słowo", 33 (1914), 33, s. 4;
Wybory sołtysów w pow. Makowskim, "Gazeta Pułtuska", 3 (1918), 17, s. 967.

II. Opracowania:

Budny D.W., Krasnosielc i okolice w okresie powstania styczniowego, "Krasnosielcki Zeszyt Historyczny" 2010, 3, s. 2-7.

Drwęcki A., Bitwa oddziału partyzanckiego AK "Łowcy" pod Szlą, Przasnysz 1995;

Tenże, Ruch oporu w gminie Jednorożec 1939-1945, Jednorożec 2011;

Tenże, Zbrodnia w Starych Jabłonkach pod Ostródą, Przasnysz 1994;