Kurpianka w wielkim świecie: KALENDARIUM HISTORII POLSKI: luty

W lutym przeceniłam swoje siły :( Nie dość, że już koniec miesiąca, a postu nie zdążyłam do tej pory zrobić, to jeszcze będzie on okrojony jeśli chodzi o ilość poruszonych w nim tematów. Ale nie martwcie się, podeszłam do sprawy jak najlepiej się dało.

Kopernik! W tym miesiącu, 19 lutego, obchodziliśmy 540. rocznicę urodzin tego wybitnego Polaka. Oprócz tego, w 2013 roku przypadają dwie inne ważne rocznice związane z życiem i działalnością naukową Mikołaja Kopernika: 470. rocznica śmierci oraz 470. rocznica pierwszego wydania "De revolutionibus orbium coelestium". Dlatego też przygotowałam post o Koperniku. W niektórych miejscach może być dziwnie napisany, wybaczcie, tłumaczyłam z angielskiego, co nie zawsze było łatwe, mogłam też coś przeoczyć, za co przepraszam.

Zapraszam do lektury!

Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem, obraz Jana Matejki.

Mikołaj Kopernik (łac. Nicolaus Copernicus, niem. Nikolaus Koperniku, wł. Nicolò Copernico) to polski astronom, autor dzieła De revolutionibus orbium coelestium przedstawiającego szczegółowo i w naukowo użytecznej formie heliocentryczną wizję Wszechświata. Był wybitnym człowiekiem Renesansu, zajmował się m. in. astronomią, matematyką, prawem, ekonomią, strategią wojskową, astrologią, był także lekarzem oraz tłumaczem.

Pochodzenie

Mikołaj Kopernik urodził się 19 lutego 1473 roku w Toruniu, przy ul. Św. Anny (obecnie ul. Kopernika).

Dom w Toruniu, w którym urodził się Kopernik (ul. Kopernika 15, po lewej). Wraz z domem nr 17 (po prawej), tworzy Muzeum Mikołaja Kopernika.

Ród Koperników pochodził ze śląskiej wsi Koperniki (dawniej: Kopernik, Köppernig, Köppernick) nieopodal Nysy.

W XIV w. członkowie tej rodziny osiedlali się w miastach księstw śląskich (Ząbkowice, Nysa, Wrocław, Zgorzelec), następnie w dużych miastach Polski (Kraków – 1367, Lwów – 1439) i państwa zakonu krzyżackiego (Toruń – 1400). Ojciec astronoma Mikołaj Starszy, syn Jana, wywodził się z krakowskiej linii rodziny, która została przyjęta do prawa miejskiego pod koniec XIV w. W źródłach jest po raz pierwszy poświadczony w 1448 r. jako krakowski kupiec hurtownik, prowadzący handel miedzią z Gdańskiem. Ojciec Kopernika był zaangażowany w politykę i czynnie popierał Polskę i miasta pruskie przeciw Zakonowi Krzyżackiemu. W czasie wojny trzynastoletniej, w sierpniu 1454, brał udział w negocjacjach finansowych pomiędzy kardynałem Zbigniewem Oleśnickim a miastami pruskimi.

Około 1458 przeniósł się do Torunia, gdzie między 1461 a 1464 zawarł małżeństwo z Barbarą Watzenrode, córką miejscowego bogatego kupca, Łukasza Watzenrode Starszego oraz Katarzyny Modlibóg. Matka zapewne zmarła, gdy Mikołaj był małym dzieckiem (po 1945). Ojciec Mikołaja umarł między 1483 a 1485. Po jego śmierci wuj ze strony matki, Łukasz Watzenrode Młodszy (1447–1512), biskup warmiński od 1489 r., wziął chłopca pod opiekę i czuwał nad jego nauką i karierą. Watzenrodowie pochodzili ze Świdnicy i osiedli w Toruniu po 1360 r., osiągając wysoką pozycję wśród miejscowego patrycjatu. Dzięki polityce małżeństw, spokrewnili się z bogatymi rodzinami z Torunia, Gdańska i Elbląga, a także ze szlacheckimi rodzinami Czapskich, Działyńskich, Konopackich i Kościeleckich. Modlibogowie byli prominent polską rodziną, dobrze znaną od 1271.

Łukasz Watzenrode, wuj Mikołaja Kopernika i biskup warmiński.

Z małżeństwa z Barbarą Mikołaj Kopernik Starszy miał czworo dzieci: Andrzeja, Barbarę, Katarzynę i Mikołaja. Brat Mikołaja, Andrzej, został augustyńskim kanonikiem we Fromborku. Siostra Barbara została benedyktynką a później (zm. po 1517), przeoryszą zakonu żeńskiego w Chełmnie. Katarzyna poślubiła kupca i członka rady miejskiej Torunia Barthela Gertnera (według innych źródeł Tiedemana von Allen w 1459 r.) i miała 5 dzieci, którymi Kopernik zajmował się do końca życia. Sam Kopernik nigdy nie ożenił się ani nie miał dzieci. Zobacz: Rodzina Mikołaja Kopernika.

Uważa się, że Kopernik znał biegle łacinę, niemiecki i polski. Mówił też po grecku i włosku. Większość zachowanych prac Kopernika napisanych jest po łacinie. Przetrwało też kilka dokumentów Kopernika po niemiecku. Martin Carrier wspomina o tym jako o powodzie, dla którego można by sądzić, że ojczystym językiem Kopernika był niemiecki. Inne argumenty to: urodzenie w mieście, w którym mówiło się głównie po niemiecku oraz wpis do niemieckiej nacji na uniwersytecie w Bolonii w 1496, gdzie Kopernik studiował prawo. Nacja miała być studencką organizacją, która była dostępna dla studentów z niemieckim jako językiem ojczystym ("Muttersprache").

Jednakże, idąc za tropem francuskiego filozofa Alexandre Koyre, to nie znaczy, że Kopernik uważał siebie za Niemca. Studenci z Prus i Śląska rutynowo zapisywali się do tej nacji, ponieważ niosła ona za sobą konkretne przywileje, co stało się naturalne dla tych, którzy mówili po niemiecku, bez względu na ich etniczność czy identyfikację.

W świecie anglojęzycznym Kopernik znany jest głównie jako Nicolaus Copernicus. Nazwisko może mieć coś wspólnego z lokalnym śląskim przemysłem miedziowym, choć kilku badaczy wskazuje na związek z koprem, który na Śląsku rośnie dziko (koperek lub kopernik).

Jak było w przypadku Szekspira, również jeśli chodzi o Kopernika i jego rodzinę, poświadczono kilka wersji nazwiska. Pojawiło się ono najpierw na Śląsku jako nazwa miejscowa w XIII w., gdzie pisano ją różnie w dokumentach łacińskich. W czasie dzieciństwa Kopernika, nazwisko jego i jego ojca w Toruniu zapisywano jako Niclas Koppernigk (około 1480 r.). W Krakowie Mikołaj Kopernik podpisywał się jako Nicolaus Nicolai de Torunia. W Bolonii w 1496 zarejestrował się w Matricula Nobilissimi Germanorum Collegii resp. Annales Clarissimae Nacionis Germanorum of theNatio Germanica Bononiae jako Dominus Nicolaus Kopperlingk de Thorn – IX grosseti. W Padwie Kopernik podpisał się "Nicolaus Copernik", potem jako "Coppernicus”. Podpisał się też, co przechowuje się aktualnie na Uniwersytecie Jagiellońskim, jako "N Copernic".Astronom zlatynizował swoje nazwisko do Coppernicus, generalnie z dwoma "p" (w 23 z 31 dokumentów), ale w późniejszym okresie życia używał jednego "p". Na stronie tytułowej De revolutionibus, Rheticus opublikował jego nazwisko jako (w genetivie albo possesivie) "Nicolai Copernici".

Podpis Mikołaja Kopernika.

Długo nie było dyskusji na temat narodowości Kopernika, ponieważ trzeba się zastanowić, czy ma sens przypisywanie mu obywatelstwa w nowoczesnym tego słowa znaczeniu.

Historyk Michael Burleigh opisuje debatę o narodowość Kopernika jako "całkowicie nieistotną bitwę" pomiędzy uczonymi polskimi i niemieckimi w okresie międzywojennym.

Polski astronom Konrad Rudnicki nazywa tę dyskusję "ostra kłótnią naukową w dobie nacjonalizmu" i opisuje Kopernika jako mieszkańca niemieckojęzycznego obszaru, który należał do Polski, a sam był mieszanką polsko-niemiecką. Rudnicki dodaje, że Martin Luther, przeciwnik teorii Kopernika, traktował go jako Polaka i odnosił się do niego jako "głupca sarmackiego".

Według Czesława Miłosza, debata jest "absurdalną" projekcją współczesnego rozumienia obywatelstwa wobec ludzi renesansu, który utożsamia się z ich rodzinnym terytorium a nie krajem.

Podobnie historyk Norman Davies pisze, że Kopernik, co było powszechne w jego czasach, był "w dużej mierze obojętny" do narodowości, będąc lokalnym patriotą, który uważał się za "pruskiego".

Miłosz i Davies piszą, że Kopernik miał niemieckojęzyczne tło kulturowe, a jego językiem pracy była łacina. Ponadto, według Daviesa, "istnieje wiele dowodów, że znał język polski". Davies stwierdza: „Biorąc wszystko pod uwagę, nie jest to dobry powód, aby uważać go zarówno jako Niemca jak i Polaka, a jednak, w sensie współczesnego nacjonalizmu, nie był ani jednym ani drugim”.

Stanford Encyclopedia of Philosophy opisuje Kopernika jako "dziecko niemieckiej rodziny, [która] była poddanym Korony Polskiej", podczas gdy inni zauważają, że jego ojciec był zgermanizowanym Polakiem. Encyclopaedia Britannica, Encyklopedia Americana, Encyklopedia Columbia i Oxford Encyclopedia World określają go jako "Kopernika, astronoma polskiego".

Portret z Sali Mieszczańskiej w Ratuszu Staromiejskim w Toruniu.

Ptolemeusz i Kopernik, około 1686, biblioteka króla Jana Sobieskiego, Pałac w Wilanowie.

Studia

Mikołaj Kopernik ukończył w 1491 r. naukę w szkole parafialnej przy kościele św. Jana w Toruniu, (w którym to kościele był również ochrzczony). W tej szkole nauczył się łaciny, podstaw matematyki i astronomii. Następnie wysłano go do szkoły katedralnej we Włocławku, przygotowującej do studiów w Krakowie.

Na przełomie 1491/1492 rozpoczął, razem z bratem Andrzejem, studia na Akademii Krakowskiej, wpisując się do metryki jako Nicolaus Nicolai de Thuronia. Rozpoczął studia na wydziale sztuki (od jesieni 1491 do lata lub jesieni 1495), Czasy jego krakowskich studiów przypadły na okres świetności tzw. krakowskiej szkoły astronomiczno-matematycznej. Był (wedle późniejszej, ale wiarygodnej tradycji Jana Brożka) m.in. uczniem astronoma Wojciecha z Brudzewa, który do tej pory był profesorem filozofii arystotelyjskiej ale nauczał astronomii prywatnie poza uniwersytetem. Kopernik zapoznał się z szeroko czytanym komentarzem Brożka do Theoricæ novæ planetarum Georga von Peuerbacha i z pewnością brał udział w wykładach Bernarda z Biskupca i Wojciech Krypa z Szamotuł oraz prawdopodobnie innych astronomicznych wykładach Jana z Głogowa, Michała z Wrocławia, Wojciecha z Pniewa i Marcina Bylicy z Olkusza. Studia w Krakowie dały mu gruntowne przygotowanie w matematyczno-astronomicznej wiedzy wykładanej na uniwersytecie (arytmetyka, geometria, optyka geometryczna, kosmografia, teoretyczna i obliczeniowa astronomia), dobrą znajomość filozoficznych i przyrodniczo-naukowych pism Arystotelesa (De coelo, Metafizyka), stymulował jego zainteresowanie nauką i obeznały go z kulturą humanistyczną. Kopernik poszerzył wiedzę, którą zdobył na salach wykładowych wyższych uczelni dzięki niezależnej lekturze książek, które nabył podczas swoich lat w Krakowie (Euklides, Haly Abenragel, tabele Alfonsine, Johannes Regiomontanus Tabulae directionum). Do tego okresu odnoszą się prawdopodobnie również jego pierwsze naukowe notatki, obecnie zachowane częściowo na Uniwersytecie w Uppsali. W Krakowie Kopernik zaczął kolekcjonować bibliotekę astronomiczną.

Cztery lata, które Kopernik spędził w Krakowie odegrały dużą rolę w rozwoju jego krytycznego myślenia. Przyszły astronom rozpoczął analizę logicznych sprzeczności w dwóch systemach astronomicznych-teorii homocentrycznych sfer Arystotelesa i mechanizmu Ptolemeusza (ekscentryki i epicykle), co stanowiło pierwszy krok ku stworzeniu własnej teorii nt. struktury wszechświata.

Pomnik Kopernika w Krakowie.

Studia Kopernik ukończył bez uzyskania tytułu magister artium w 1495. Po śmierci kanonika warmińskiego, 26.08.1495 r., Kopernik miał objąć tę funkcję, jednak tak się nie stało z powodu oporu kapituły warmińskiej. Biskup warmiński Łukasz Waltzenrode postanowił posłać siostrzeńca na studia prawnicze w Bolonii. Kopernik pozostawił Warmię w połowie 1496-ewentualnie z orszakiem kanclerza kapituły, Jerzego Pranghe, i udał się do Włoch jesienią (październik?). W styczniu 1497 r. wpisał się do albumu nacji niemieckiej bolońskiego Uniwersytetu Jurystów (ówczesny podział uniwersytetów na nacje nie miał nic wspólnego z segregacją narodową – do nacji niemieckiej zaliczano wówczas m.in. Polaków, Czechów i Węgrów). Podczas swojego trzyletniego pobytu w Bolonii, od jesieni 1496 do wiosny 1501, Kopernik pałał mniejszą chęcią do studiowania prawa kanonicznego (obronił doktorat z prawa dopiero po siedmiu latach, po drugim powrocie do Włoch w 1503) niż do studiów humanistycznych - prawdopodobnie uczestniczył w wykładach Filippo Beroaldo Antonio Urceo, zwanego Codro, Giovanni Garzoni i Alessandro Achillini - i do studiowania astronomii. W Bolonii Kopernik został uczniem i bliskim współpracownikiem astronoma Dominika Marii Novary. Pod jego wpływem, ugruntowanym lekturą świeżo wydanego dzieła Epitome in Almagestum Ptolomei Georga von Peurbacha i Regiomontanusa (Wenecja 1496), rozpoczął badanie sprzeczności w teorii ruchu Księżyca, opisanej przez Klaudiusza Ptolemeusza, wynikających z założeń teorii geocentrycznej. 9 marca 1497 przeprowadził w Bolonii obserwację Aldebarana, najjaśniejszej gwiazdy w gwiazdozbiorze Byka, która to obserwacja potwierdziła tylko jego wątpliwości co do prawdziwości systemu geocentrycznego. Kopernik poszukiwał potwierdzenia rosnących wątpliwości w lekturze autorów greckich i łacińskich (Pitagoras, Aristarchos Samos, Cleomedes, Cicero, Pliniusz Starszy, Plutarch, Philolaus, Heraclides, Ecphantos, Platon), gromadził, zwłaszcza w Padwie, fragmentaryczne historyczne informacje o dawnych astronomicznych i kosmologicznych systemach oraz kalendarzach.

Via Galliera 65, Bolonia, miejsce domu Domenico Maria Novara. Tablica nad portykiem upamiętnia Kopernika.

20 października 1497 objął przez pełnomocników kanonię warmińską, jak obiecano mu dwa lata wcześniej.

W jubileuszowym roku 1500, wiosną, odbył wraz z bratem Andrzejem Kopernikiem praktykę prawniczą w kancelarii papieskiej w Rzymie. Tam obserwował w nocy z 5 na 6 listopada zaćmienie Księżyca. W Wiecznym Mieście dał serię prywatnych wykładów, podważających współczesne mu założenia matematyczne astronomii.

W 1501 r. na krótko powrócił na Warmię, zatrzymując się po drodze w Bolonii, po czym uzyskał zgodę kapituły warmińskiej na rozpoczęcie kolejnych studiów medycznych w Padwie, kontynuując studia prawnicze. Wraz z bratem Andrzejem wkrótce udał się do Włoch.

Po otrzymaniu 28 lipca 1501 r. z kapituły zgody przedłużenie urlopu na dwa lata, aby studiować medycynę (ponieważ może w przyszłości być potrzebny medyczny doradca dla naszego wielebnego Superior [biskupa Łukasza Watzenrode] i panów z kapituły), późnym latem lub jesienią wrócił ponownie do Włoch, prawdopodobnie w towarzystwie swego brata Andrzeja i kanonika B. Sculteti. Studiował na Uniwersytecie w Padwie, znanym jako ośrodek medycyny, i, za wyjątkiem krótkiej wizyty w Ferrarze w maju-czerwcu 1503 r., gdzie 31 maja 1503 roku zdał egzaminy i otrzymał doktorat z prawa kanonicznego, pozostał w Padwie od jesieni 1501 r. do lata 1503 r. Kopernik studiował medycynę prawdopodobnie pod kierunkiem profesorów wykładających w Padwie: Bartolomeo da Montagnana, Girolamo Fracastoro, Gabriele Zerbi, Alessandro Benedetti-i czytał traktaty medyczne, które nabył w tym czasie, napisane przez Valescus de Taranta, Jana Mesue, Hugo Senensis Jan Ketham, Arnold de Villa Nova, a Michele Savonarola, które utworzyły zrąb jego biblioteki medycznej.

Jednym z tematów, że Kopernik musiał poznać, była astrologia, ponieważ uznano, że jest ona ważną częścią edukacji medycznej. Jednakże, w przeciwieństwie do większości innych wybitnych astronomów renesansowych, wydaje się, że nigdy nie praktykował lub nie wyraził żadnego zainteresowania astrologią.

Jak w Bolonii, Kopernik nie ograniczał się do oficjalnych badań. Prawdopodobnie podczas pobytu w Padwie zainteresował się hellenizmem. Zapoznał się z językiem i kulturą grecką przy pomocy gramatyki Theodorusa Gazy (1495) i słownika JB Chrestoniusa (1499), rozwijając wiedzę o starożytności. Nie wydaje się potwierdzone, że to w czasie pobytu w Padwie ostatecznie wykrystalizował się pomysł oparcia nowego systemu świata na ruchu Ziemi.

Kariera i praca na Warmii

Latem lub najpóźniej jesienią 1503 r. Kopernik powrócił na dobre na Warmię. Pismem z 10 stycznia 1503 r. do sprawowanych przez siebie funkcji kościelnych Kopernik przydał jeszcze scholasterię wrocławską św. Krzyża.

Pomimo otrzymania papieskiego indultu 29 listopada 1508 na otrzymanie wcześniejszych beneficjów, Kopernik nie tylko nie nabywa dalszych prebend i wyższych stacji w kapitule, ale w 1538 r. zrezygnował z scholasterii we Wrocławiu. Nie jest pewne, czy został wyświęcony na kapłana.

Z nominacji kapituły warmińskiej został w 1507 r. osobistym sekretarzem i lekarzem swojego wuja biskupa warmińskiego Łukasza Watzenrode (do śmieci biskupa 29.03.1512 r.). Odtąd rezydował i mieszkał na zamku w Lidzbarku Warmińskim, gdzie rozpoczął prace nad teorią heliocentryczną. Brał udział prawie we wszystkich czynnościach dyplomatycznych i administracyjnych biskupa. Od początku 1504 r., Kopernik towarzyszył wujowi na zjazdach stanów Prus Królewskich. Dobrzycki i Ajdukiewicz pisali: brał udział ... we wszystkich ważniejszych dyplomatycznych wydarzeniach, jako ambitny polityk i mąż występował w obronie partykularnych interesów Prus i Warmii, odnosił się wrogo w stosunku do Zakonu Krzyżackiego i wykazywał się lojalnością wobec Korony Polskiej.

W latach 1504-12 Kopernik odbył liczne podróże w ramach orszaku swego wuja, w 1504 r. do Torunia i Gdańska, był na zjeździe Rady Prus Królewskich Rady w obecności króla Polski Aleksandra Jagiellończyka, na zjeździe w Malborku (1506 ), Elblągu (1507) i Sztumie (1512). Być może brał udział w zjeździe w Poznaniu (1510). W 1507 był obecny na koronacji Zygmunta I Starego w katedrze wawelskiej. W 1509 uczestniczył w sejmie krakowskim.

Wtedy też dał do druku w krakowskiej oficynie Jana Hallera swój przekład prozą na łacinę z greki zbioru 85 wierszy w postaci fikcyjnych listów bizantyjskiego historyka z VII w. Teofilakta Symokatty, wydany pod tytułem Theophilacti scolastici Simocati epistolae morales, rurales et amatoriae interpretatione latina z dedykacją swemu wujowi biskupowi warmińskiemu Łukaszowi Watzenrode. Były to trzy rodzaje opowieści: "moralne", oferujące porady na temat tego, jak ludzie powinni żyć, "duszpasterskie", dając małe obrazy życia pasterskiego, i "miłosne", zawierający wiersze miłosne.

Przekład dzieła Teofilakta Symokatty, na okładce herby Polski, Litwy, Krakowa.

W tym samym roku opracował tzw. komentarzyk Nicolai Copernici de hypothestibus motuum coelestium a se constitutis commentariolus o teoriach ruchu ciał niebieskich, zarys teorii heliocentrycznej i rozpowszechnił go w licznych odpisach. Fragment tego dzieła zamieścił Tycho Brahe w swoim traktacie Astronomiae instauratae progymnasmata, wydanym w Pradze w 1602.

W roku 1510 przeniósł się do Fromborka i sporządził mapę Warmii.
Badający życie astronoma, dr Jerzy Sikorski, stwierdził, że w Archiwum Diecezji Warmińskiej znajdują się rękopisy Kopernika oraz wzmianka biskupa warmińskiego Fabiana Luzjańskiego o tym, że Kopernik pojawił się w Olsztynie po raz pierwszy 1 stycznia 1511 r.
Pierwszym utworem poetyckim Kopernika był zamieszczony w epitalamium Jana Dantyszka grecki epigramat z 1512, napisany z okazji ślubu Zygmunta Starego z Barbarą Zápolyą.

Jakiś czas przed 1514 r., Kopernik napisał wstępny zarys teorii heliocentrycznej, znany tylko z późniejszych stenogramów, pod tytułem (może być nadanym mu przez kopistę), Nicolai Copernici de hypothesibus motuum coelestium se constitutis Commentariolus-potocznie zwanym Commentariolus. Był to zwięzły teoretyczny opisteorii heliocentrycznej, bez aparatu matematycznego, różnił się w niektórych istotnych szczegółach od geometrycznej konstrukcji z De revolutionibus, ale był już oparty na tych samych założeniach dotyczących potrójnych ruchów Ziemi. Commentariolus, który Kopernik świadomie traktował jedynie jako szkic najpierw dla jego planowanej książki, nie był przeznaczony do wydruku i dystrybucji. Kopernik zrobił tylko nieliczne kopie dostępne dla jego najbliższych znajomych, w tym, jak się wydaje, wielu astronomów krakowskich, z którymi współpracował w latach 1515/30 w obserwacji zaćmienia. Tycho Brahe zawarł fragment z Commentariolus w swoim traktacie, Astronomiae instauratae progymnasmata, opublikowanym w Pradze w 1602 r., na podstawie rękopisu, który otrzymał od śląskiego lekarza i astronoma Tadeáša Hájka, przyjaciela Retyka. Commentariolus wydano kompletnie po raz pierwszy dopiero w 1878 roku.

W kwietniu 1512 uczestniczył w wyborze nowego biskupa warmińskiego Fabiana Luzjańskiego. Wraz z kapitułą warmińską podpisał 7 grudnia 1512 tzw. układ w Piotrkowie, który gwarantował kapitule prawo wyboru biskupa. Złożył następnie przysięgę wierności królowi Polski Zygmuntowi I.

We Fromborku, jednym z dwóch centrów życia politycznego i administracyjnego Warmii, Kopernik spędził całe życie, z przerwami w latach 1516-1519 oraz 1520-1521.

W trudnej sytuacji, gdy Warmia była zagrożona zewnętrznie ze strony Krzyżaków (ataki krzyżackie; wojna polsko-krzyżacka w 1519/21; plany Alberta Hohenzollerna, by włączyć Warmię do swego państwa), narażonych na silne wewnętrzne separatystyczne ciśnienia (wybór biskupów warmińskich; reforma walutowa), Kopernik, wraz z części kapituły, reprezentował program ścisłej współpracy z Koroną Polską, co wykazał w działalności publicznej (obrona kraju przed kolejnymi planami podboju; propozycja ujednolicenia systemu monetarnego, wsparcie dla polskich interesów w administracji kościelnej na Warmii) i udowodnił, że był świadomym obywatelem państwa polsko-litewskiego.

Wkrótce po śmierci wuja, biskupa Watzenrode, Kopernik brał udział w podpisaniu II traktatu w Piotrkowie Trybunalskim (07.12.1512), dotyczącym mianowania biskupa warmińskiego, oświadczając, pomimo sprzeciwu części kapituły, gotowość do lojalnej współpracy z Koroną Polską.

W 1516 r. został wybrany przez kapitułę warmińską administratorem dóbr wspólnych kapitulnych, z siedzibą w Olsztynie. Stąd w latach 1516–1521 zarządzał folwarkami kapituły w komornictwach olsztyńskim i melzackim (Pieniężno). W latach 1516–1519 przeprowadził zakrojoną na szeroką skalę akcję kolonizacji opuszczonych łanów we wsiach, będących w posiadaniu kapituły. Świadectwem tego są sporządzone przez niego regesty Locationes mansorum desertorum (Lokalizacje opuszczonych łanów).

W 1517 r. powstała nieoficjalnie pierwsza wersja traktatu monetarnego zidentyfikowana jako napisana przez Mikołaja Kopernika. W 1519 napisał on drugą wersję traktatu monetarnego, różnie nazywaną, w zależności od tłumaczenia i przekładu, między innymi Traktatem o monetach. Na zjeździe stanów Prus Królewskich w Grudziądzu (rozpoczętym 17 marca 1522 roku), wygłosił publicznie traktat o monetach (21 marca). Kopernik w zwięzły sposób sformułował pięć podstawowych postulatów, współcześnie nazywanych monetarnymi, które zostały wyjaśnione poprzez przykłady, porównania i paralele historyczne. Sformułował prawo, iż "gorszy pieniądz wypiera z rynku lepszy". Kopernik opowiadał się między innymi za ścisłą kontrolą liczby mennic działających na obszarze Prus. Myśl ekonomiczna, w dziedzinie określanej obecnie jako polityka pieniężna, została 70 lat później jeszcze bardziej rozwinięta przez Thomasa Greshama. W 1528 Kopernik ukończył dzieło tłumaczone jako Sposób bicia monety. Jego wskazówki były szeroko znane zarówno w Polsce jak i w Prusach i wykorzystywane w celu stabilizacji waluty.

W czasie wojny polsko-krzyżackiej 1519–1521, wobec opuszczenia Warmii przez większość członków kapituły, na barkach Kopernika spoczęło zadanie obrony zamków warmińskich. Wzmocnił wówczas m.in. fortyfikacje zamku olsztyńskiego, tak, że nadciągające w 1521 wojska krzyżackie zrezygnowały z jego oblężenia.

W styczniu 1520 został wydelegowany przez kapitułę do negocjacji z wielkim mistrzem zakonu krzyżackiego Albrechtem Hohenzollernem w sprawie zwrotu zagarniętego przez Krzyżaków Braniewa. W dowód uznania kapituła przyznała Kopernikowi tytuł komisarza Warmii. Do zadań tego urzędu należała odbudowa gospodarcza zniszczonego w czasie wojny dominium warmińskiego. 25 lipca 1521 na Sejmie Stanów Pruskich w Grudziądzu Kopernik wystąpił z napisaną przez siebie mową Querela Capituli contra mgrum Albertum et eius ordinem super iniuriis irrogatis 1521 sub induciis belli (Skarga kapituły na mistrza Albrechta i jego zakon z powodu krzywd wyrządzonych w roku 1521 podczas zawieszenia broni).

W czasie wojny polsko-krzyżackiej w latach 1520–21, na zamku w Olsztynie w dniu 16 listopada 1520 roku własnoręcznie zredagował list do króla Zygmunta Starego prosząc go o pomoc zbrojną przeciw Krzyżakom i zapewniając o wierności pisał, że czynić będzie to, co przystoi ludziom szlachetnym i uczciwym oraz bez reszty oddanym Waszemu Majestatowi – nawet jeśliby przyszło zginąć. List Kopernika został przejęty przez Krzyżaków i nie dotarł do adresata. Jednakże król inną drogą dowiedział się o zagrożeniu głównej twierdzy w południowej Warmii i w końcu listopada 1520 nadesłał posiłki – stu zbrojnych pod dowództwem Henryka Peryka z Janowic.

Zamek w Olsztynie.

Pomnik Kopernika przed zamkiem w Olsztynie.

Po śmierci biskupa Warmii Mauritiusa Ferbera (1 lipca 1537), Kopernik uczestniczył w wyborze jego następcy, Jana Dantyszka (20 września 1537). Kopernik był jednym z czterech kandydatów na stanowisko, zgłoszonym z inicjatywy Tiedemanna Giese i zatwierdzonym przez króla. Jego kandydatura była rzeczywiście pro forma, ponieważ Dantyszek wcześniej zostały nazwany następcą biskupa Febera. Początkowo Kopernik utrzymywał przyjazne stosunki z nowym biskupem, wspomagając go medycznie wiosną 1538 r. i towarzysząc mu latem na trasie inspekcji gospodarstw kapituły. Jednak jesienią ich przyjaźń została wystawiona na próbę, ponieważ posądził Mikołaja Kopernika o konkubinat, nakazując mu zwolnić gospodynię, Annę Schilling i przygotowując proces kanoniczny w 1539 roku.

W młodości Kopernik leczył swojego wuja, brata i innych członków kapituły. W późniejszych latach został wezwany do leczenia starszych biskupów, Mauritiusa Ferbera i Jana Dantyszka oraz, w 1539 r., dawnego przyjaciela, Tiedemanna Giese, biskupa chełmińskiego. W leczeniu takich pacjentów czasami szukał konsultacji z innymi lekarzami, w tym lekarzami księcia Alberta i pisemnie z polski lekarzami królewskimi.

Wiosną 1541 r., książę Albert wezwał Kopernika do Królewca, by obejrzał doradcę księcia, George von Kunheima, który ciężko zachorował i w którego sprawie lekarze pruscy nie byli w stanie nic zrobić. Kopernik pojechał dobrowolnie, ponieważ poznał von Kunheima podczas negocjacji nad reformą monet. Kopernik uznał księcia Alberta za dobrego człowieka, obaj mieli wiele intelektualnie wspólnych interesów. Kapituła zgodziła się na wyjazd, aby pozostać w dobrych stosunkach z księciem, pomimo jego wiary luterańskiej. W około miesiąc pacjent wyzdrowiał, a Kopernik powrócił do Fromborka. Przez pewien czas nadal otrzymywał raporty na temat stanu von Kunheima i wysyłał mu medyczne wskazówki na piśmie.

Niemieckojęzyczny list Kopernika do księcia Albrechta z medycznymi wskazówkami dla Georga von Kunheima (1541).

W tym okresie życia, Kopernik nadal czynił obserwacje astronomiczne i obliczenia, ale tylko wtedy, gdy pozwalały mu na to inne obowiązki i nigdy nie w celach zawodowych.

Niektórzy z bliskich przyjaciół Kopernika przeszło na protestantyzm, ale Kopernik nie wykazywał tendencji w tym kierunku. Pierwsze ataki na niego pochodziły właśnie ze strony protestantów. Wilhelm Gnapheus, holenderski uchodźca, który osiedlił się w Elblągu, napisał komedię po łacinie, Morosophus, i wystawił ją w łacińskiej szkole, która miała tam siedzibę. W sztuce tej Kopernik był karykaturą, przedstawony jako dumny, zimny mężczyzna, który parał się czymś uboczu astrologii, uważał się zainspirowany przez Boga, i podobno napisał pokaźną pracę.

Gdzie indziej protestanci jako pierwsi zareagowali na wiadomość o teorii Kopernika. Melanchton napisał: Niektórzy uważają, że jest to doskonałym i prawidłowym wypracować coś jak absurdalnego, jak to zrobił sarmacki [tj. polski] astronom, który porusza Ziemię i zatrzymuje Słońce. Rzeczywiście, mądrzy władcy powinni ograniczyć takich „oświeconych”.

Niemniej jednak, w 1551 r., osiem lat po śmierci Kopernika, astronom Erasmus Reinhold opublikował, pod patronatem protestanckiego księcia Alberta, tabele pruskie, zestaw tablic astronomicznych na podstawie prac Kopernika. Astronomowie i astrologowie szybko przyjęli je w miejsce swoich wywodów.

W Bazylei w 1541 roku wyszło drukiem drugie wydanie Narratio prima, a Mikołaj Kopernik dokonał ostatniej w swym życiu obserwacji astronomicznej (zaćmienia Słońca).

W 1629 Jan Brożek odnalazł i opublikował łaciński poemat Mikołaja Kopernika Septem sidera.

Swój bogaty księgozbiór Kopernik przekazał w testamencie diecezji warmińskiej. Książki te wraz z archiwum biskupów warmińskich i księgozbiorem kapituły warmińskiej w 1626 roku wpadły w ręce Szwedów, którzy splądrowali bibliotekę przy katedrze we Fromborku. Z polecenia Gustawa II Adolfa zbiory te trafiły do biblioteki uniwersyteckiej w Uppsali. Dzięki takim kulturalnym aspiracjom Gustawa Adolfa biblioteka w Uppsali posiada najsłynniejsze na świecie kopernikana. Ze szwedzkiego raportu Bibliotheca Copernicana z 1914 roku wynika, że z 46 tomów kopernikańskich z notatkami astronoma 39 znajduje się w bibliotece uniwersyteckiej w Uppsali, dwa w uppsalskiej bibliotece Obserwatorium Astronomicznego i jeden w Szwedzkiej Bibliotece Narodowej. Obecnie zbiory te są obiektem polsko-szwedzkich projektów naukowych.

Badania naukowe

Dopiero na początku czerwca 1512 r. kapituła dała Kopernikowi "zewnętrzną kurię"-dom kapituły warmińskiej poza murami obronnymi Fromborka. W 1514 r. astronom kupił na własność za 175 grzywien srebra basztę północno-zachodnią w obrębie wewnętrznych murów warowni fromborskiej. Mógł zachować oba te rezydencje do końca życia. Było to miejsce dogodne do obserwacji astronomicznych, a na jej zapleczu zbudował płytę obserwacyjną (pavimentum). Kopernik przeprowadził obserwacje astronomiczne w latach 1513-16 prawdopodobnie z domu kapituły warmińskiej, a w latach 1522-43, z niezidentyfikowanej "małej wieży" (turricula), używając narzędzi wzorowanych na starożytnych: (kwadrant, triquetrum i sferę armilarną). W Fromborku Kopernik przeprowadził ponad połowę z ponad 60 zarejestrowanych obserwacji astronomicznych.

Wieża Kopernika we Fromborku-widok z dziedzińca.

Administracyjne i ekonomiczne obowiązki nie rozpraszały Kopernika. W latach 1512-15 prowadził intensywne obserwacje. Wyniki swoich obserwacji Marsa i Saturna w tym okresie, a szczególnie z serii czterech obserwacji Słońca wykonane w 1515 roku, doprowadziły do odkrycia zmienności mimośrodu Ziemi i ruchu słonecznego apogeum w stosunku do gwiazd stałych , który w latach 1515-19 monit swoje pierwsze wersje niektórych założeń jego systemu. Obserwował m.in. Marsa i Saturna, przeprowadził serię czterech obserwacji Słońca. Odkrył wówczas zmienność mimośrodu Ziemi i ruch apogeum słonecznego względem gwiazd stałych. Niektóre z tych uwag umieścił w projekcie kalendarza, który przygotował w połowie 1513 r. w odpowiedzi na apel Soboru Laterańskiego i prośbę biskupa Fossombrone, Paula z Middelburga.

Około 1532 r. Kopernik już w zasadzie zakończył pracę nad rękopisem De revolutionibus orbium coelestium, ale mimo zachęt jego najbliższych przyjaciół, by otwarcie opublikował swoje poglądy, nie chciał, jak wyznał, „ryzykować pogardą ", do której mógłby się narazić ze względu na nowości i niezrozumiałość jego tez.

W 1533 r., Johann Albrecht Widmanstetter, sekretarz papieża Klemensa VII, wyjaśnił system heliocentryczny Kopernika papieżowi oraz dwóm kardynałom. W dniu 1 listopada 1536, kardynał Nikolaus von Schönberg, arcybiskup Kapui, pisał do Kopernika z Rzymu: Kilka lat temu dotarły do mnie słowa o sprawności twej, o której wszyscy ciągle mówili. W tym czasie zacząłem mieć bardzo wielki szacunek dla ciebie. Dowiedziałem się, że nie tylko opanowałeś odkrycia starożytnych astronomów niezwykle dobrze, ale również sformułowałeś nową kosmologię. W niej można utrzymywać, że ziemia obraca się, że słońce zajmuje najniższe, a więc w centrum, miejsce we wszechświecie. Dlatego z wielką gorliwością błagam cię, najbardziej wykształcony panie, dopóki Cię nie zachęcę do zakomunikowania tego odkrycia uczonym, byś jak najszybciej można wysłał mi swoje zapiski na temat wszechświata wraz z tabelami i cokolwiek jeszcze masz, że jest odpowiednie dla tego tematu.

Przez to dzieło Kopernika zbliżyło się do ostatecznej formy, a pogłoski o jego teorii dotarły do wykształconych ludzi w całej Europie. Mimo namów od wielu kwartałów, Kopernik opóźniał publikację jego książki, być może z obawy przed krytyką, strach wyraża w późniejszym poświęceniu arcydzieło dla papieża Pawła III. Uczeni spierają się, czy troska Kopernika została ograniczona do ewentualnych zarzutów astronomicznych i filozoficznych, czy był on również zaniepokojony religijnymi zarzutami.

W 1535 r. Bernard Wapowski napisał list do Wiednia, wzywając do opublikowania załączonego almanacha, o którym twierdził, że został napisany przez Kopernika. Jest to jedyna wzmianka o almanachu Kopernika w historycznych pismach. "Almanach" był prawdopodobnie tabelami pozycji planet. List Wapowskiego w wspomina o teorii Kopernika nt. ruchów Ziemi. Z wniosku Wapowskiego nic nie wyszło, bo zmarł kilka tygodni później. Z Wapowskim Kopernik współpracował w opracowaniu mapy Królestwa Polskiego i Litwy.

Kopernik nadal pracował nad De revolutionibus orbium coelestium (nawet, jeśli nie miał pewności, że chciał go opublikować), gdy w 1539 Georg Joachim Rheticus, matematyk z Wittenbergi, przybył do Fromborka. Philipp Melanchton, bliski sojusznik teologiczny Marcina Lutra, zorganizował dla Retyka odwiedziny u kilka astronomów i spotkania z nimi.

Retyk stał uczniem Kopernika, przebywając z nim dwa lata i pisząc książkę, Narratio prima, przedstawiając w niej istotę teorii Kopernika. W 1542 r. Rheticus opublikował traktat o trygonometrii Kopernika (później zawarty w drugiej księdze De revolutionibus).

Pod silną presją Rheticusa, a po zapoznaniu się z pozytywnym pierwszym ogólnym odbiorem jego pracy, Kopernik w końcu zgodził się pokazać De revolutionibus bliskiemu przyjacielowi Tiedemannowi Giese, biskupowi chełmińskiemu, następnie dostarczył przez Retyka do druku niemieckiemu drukarzowi Johannesowi Petreiusowi w Norymberdze. Rheticus początkowo nadzorował drukowanie, ale musiał opuścić Norymbergę zanim druk został zakończony, przekazując zadanie nadzorowania reszty druku teologowi luterańskiemu, Andreasowi Osianderowi.

Osiander dodał nieautoryzowaną i niepodpisaną przedmowę, broniąc pracę przed tymi, którzy mogą poczuć się urażeni nowymi hipotezami. Wyjaśnił, że astronomowie mogą znaleźć różne przyczyny zaobserwowanych ruchów, i wybrać to, co jest łatwiejsze do uchwycenia. Tak długo, jak pozwala się na wiarygodne hipotezy obliczeń, to nie musi odpowiadać, co filozof może zmierzać do prawdy.

Pierwsze wydanie epokowej pracy De revolutionibus orbium coelestium wydrukowane zostało w Norymberdze w 1543 r. w nakładzie 400–500 egzemplarzy. Mimo zadedykowania dzieła ówczesnemu papieżowi, nie została przychylnie przyjęta przez Kościół, a nawet umieszczono ją w 1616 r. w indeksie ksiąg zakazanych. Egzemplarz pierwszego wydania znajdował się w zbiorach Collegium Hosianum w Braniewie.

"Commentariolus" Kopernika podsumował teorię heliocentryczną. Oto założenia, na których oparto teorię heliocentryczną:

Nie istnieje jeden środek wszystkich kół niebieskich lub sfer .
Środek Ziemi nie jest środkiem Wszechświata , lecz tylko środkiem ciężkości i środkiem sfery księżyca .
Wszystkie sfery obiegają Słońce jako swój środek i dlatego Słońce jest środkiem całego Wszechświata .
Stosunek odległości Ziemi od Słońca do wysokości firmamentu jest znacznie mniejszy od stosunku promienia Ziemi do odległości jej od Słońca , a zatem odległość Ziemi od Słońca jest znikomo mała w porównaniu z wysokością firmamentu.
Jakikolwiek ruch jest dostrzegany na firmamencie , to nie pochodzi z jakiegoś ruchu firmamentu , lecz z ruchu Ziemi . Ziemia wraz z okalającymi ją żywiołami wykonuje pełny obrót dzienny dokoła swych niezmiennych biegunów, podczas gdy firmament i najwyższe niebo pozostają nieruchome.
To, co nam się przedstawia jako ruch Słońca , pochodzi nie z jego ruchu, lecz z ruchu Ziemi i naszej sfery, wraz z którą krążymy dokoła Słońca, podobnie jak jakakolwiek inna planeta. Ziemia ma przeto więcej niż jeden ruch.
Poziomy ruch prosty i wsteczny planet pochodzi nie z ich ruchu, lecz z ruchu Ziemi.

Kopernikowska wizja wszechświata z De revolutionibus orbium coelestium.

De revolutionibus został podzielony na sześć części, zwanych "księgami":

1. Generalna wizja teorii heliocentrycznej i skrócona ekspozycja jego idei świata.

2. Głównie teoretyczne przedstawienie zasad astronomii sferycznej i listy gwiazd (jako podstawy do argumentów przedstawionych w kolejnych księgach).

3. Uwagi do pozornych ruchów Słońca i powiązanych zjawisk.

4. Opis księżyca i jego ruchy orbitalne.

5. Ekspozycja projektów w długości geograficznej z planet spoza lądowych.

6. Ekspozycja projektów w szerokości geograficznej z planet spoza lądowych.

Teoria Kopernika wpłynęła na sposób patrzenia na miejsce Ziemi i człowieka we Wszechświecie i stała się podstawą rozwoju nauk ścisłych. Określa się ją mianem "rewolucji kopernikańskiej". Z idei Kopernika wywodzi się późniejsza zasada kosmologiczna, zwana także zasadą kopernikańską, według której część Wszechświata dostępna obserwacjom nie różni się od jego pozostałych części. W wersji uogólnionej przyjmuje się, że żaden punkt we Wszechświecie nie jest wyróżniony.

Ruch ziemi zatem wystarczył do wyjaśnienia pozornych ruchów na Ziemi. Wyjaśniał również ruchy innych ciał niebieskich po bardzo skomplikowanych orbitach, które w istocie nie mogły krążyć wokół Ziemi.

Mikołaj Kopernik bardzo dokładnie wyliczył czas pełnego obiegu wokół Słońca na 365 dni, 6 godzin i 10 minut. W porównaniu do dzisiejszych obliczeń pomylił się zaledwie o minutę. Udało mu się równie ustalić wzory na obliczanie czasu nastania zaćmienia Słońca oraz Księżyca.

W pracach i weryfikacjach dotychczasowych teorii Kopernik kładł duży nacisk na wyniki obserwacji. Każda nowa teoria musiała zostać potwierdzona obserwacyjnie w praktyce. Jakakolwiek niezgodność powodowała od razu odrzucenie teorii. Taka skrupulatność i dokładność jest godna pozazdroszczenia i w rezultacie doprowadziła do powstania terii zgodnych z prawdą na długo, zanim udało się je potwierdzić z dużą dokładnością. Uważał również, że zaproponowane przez niego dogmaty, mówiące o skończoności świata należy pozostawić filozofom.

Wprowadzenie teorii heliocentrycznej wprowadzało niemałe zamieszanie. Z dnia na dzień okazało się, że Ziemia nie jest niczym nadzwyczajnym we wszechświecie. Istnieją bowiem jeszcze inne światy, planety również obracające się wokół Słońca, a nie wokół Ziemi. Nasza rodzima planeta jest jedynie jedną z kilku jej podobnych. Musiano zatem zrezygnować z pojęć materii doskonałej, niezniszczalnej, zarezerwowanej dla Bogów. Dusze ludzkie miały pochodzić z tejże materii doskonałej, determinujących losy człowieka, jest to astrologia, nauka traktująca o zależności między gwiazdami a człowiekiem.

Co było przed Kopernikiem?

Filolaus (ok. 480-385 pne), opisał astronomiczny system, w którym Centralny Ogień (różny od Słońca) znajdujący się w centrum wszechświata, a hipotetyczna Przeciwziemia, Ziemia, Księżyc, samo Słońce, planety i gwiazdy wszystko kręci się w harmonicznych odległościach wokół niego, w tej kolejności na zewnątrz od środka. Ognia centralnego i Preciwziemi nie widać, bo zamieszkana część Ziemi, będącej kulą, jest stale od nich odwrócona. Słońce i Księżyc zaś odbijają na Ziemię życiodajne światło znajdujące się w środku Wszechświata.

Heraklides z Pontu (387-312 pne), zaproponował, że Ziemia obraca się wokół własnej osi. Heraklides jest uważany za twórcę teorii heliocentrycznej. Uważał, że Ziemia obraca się wokół własnej osi (z Zachodu na Wschód) oraz, w cyklu rocznym, wokół centrum świata. Pogląd ten nie był jednak podbudowany teoretycznie czy empirycznie i miał wyłącznie oparcie intuicyjne.

Arystarch z Samos (310 pne–ok. 230 pne) zidentyfikował "centralny ogień" ze Słońcem, wokół którego miała krążyć Ziemia, poruszająca się wokół własnej osi. Arystarch twierdził również, że wokół Słońca krążą także wszystkie planety, a ruch gwiazd stałych jest tylko ruchem pozornym.

Niektóre szczegóły techniczne systemu Kopernika bardzo przypominały te opracowane wcześniej przez islamskich astronomów Nasir al-Din al-tusi i Ibn al-Shāṭira, obaj zachowali geocentrycznej model. Aryabhata (476-550), który w swoim wielkim dziele Aryabhatiya (499), ogłosił planetarny model, w którym Ziemia wiruje wokół własnej osi. Dokładnie obliczył wiele stałych astronomicznych, takich jak okresy planet, czasy zaćmień Słońca i Księżyca, a także ruch chwilowy Księżyca.

W obserwatorium Maragha Najm al-Din al-Qazwīnī al-Kātibī (zm. 1277), w swoim Hikmat Al-Ain, zawarł argumenty dla heliocentrycznego modelu, ale później porzucił ten model. Qutb al-Din Shirazi (ur. 1236) także rozważał możliwość heliocentryzmu, ale odrzucił go. Ibn al-Shatir (ur. 1304) opracował system geocentryczny, używając technik matematycznych, niemal identycznych do tych, które Mikołaj Kopernik zawarł później w systemie heliocentrycznym, co oznacza, że na jego model matematyczny wpłynęła szkoła Maragha.

Nilakantha Somayaji (1444-1544), w Aryabhatiyabhasya, komentarzu do Aryabhatiya Aryabhata, opracował system obliczeniowy częściowo heliocentrycznego modelu planetarnego, w którym planety okrążają Słońce, które z kolei krąży wokół Ziemi, co było podobne do systemu Tychonic zaproponowanego przez Tycho Brahe w końcu XVI w. W Tantrasangraha (1500) również zmienił swój układ planetarny, który był matematycznie bardziej precyzyjny w przewidywaniu heliocentrycznej orbity planet wewnętrznych niż model Tychonic i Kopernika.

Przeważa teoria, że w Europie za życia Kopernika powszechne było twierdzenie, że to Ptolemeusz ma rację, a jego poglądy, opublikowane w Almagest około 150 r. uznają, że Ziemia była nieruchomym centrum wszechświata. Gwiazdy były osadzone w dużej sferze zewnętrznej, które poruszała się szybko, przez około dobę, podczas gdy każda z planet, Słońce i księżyc były osadzone w ich własnych sferach mniejszych.

Śmierć i pogrzeb

Około końca 1542 r. Kopernik dostał apopleksji i paraliżu, zmarł na wylew krwi do mózgu w wieku 70 lat w dniu 24 maja 1543 r. Legenda głosi, że został przedstawiony z odpisu na poczet jego De revolutionibus orbium coelestium tego samego dnia, że umarł, pozwalając mu nie doczekać swojego życiowego dzieła. Mówi się, że obudził się ze śpiączki, spojrzał na książki, a następnie zmarł w spokoju.

Śmierć Mikołaja Kopernika, grafika Aleksandra Lessera.

Kopernik został podobno pochowany w katedrze we Fromborku. Jego grobu poszukiwano kilkakrotnie. Pierwsze takie prace podjęło Warszawskie Towarzystwo Naukowe w 1802 roku, kolejne przeprowadzono w latach 1909 i 1939. Prawdopodobnie w czasie II wojny światowej poszukiwania prowadzili także Niemcy, a po jej zakończeniu Rosjanie. Wszystkie te próby zakończyły się niepowodzeniem.

Od roku 2004 podejmowane były próby odnalezienia grobu Kopernika w archikatedrze we Fromborku przez zespół prof. Jerzego Gąssowskiego oraz pracowników Instytutu Antropologii i Archeologii Wyższej Szkoły Humanistycznej w Pułtusku. Zespół opierał się na zmodyfikowanej przez olsztyńskiego historyka – dr Jerzego Sikorskiego teorii niemieckiego badacza dziejów Kopernika – Leopolda Prowego, który zwrócił uwagę, że do XVIII wieku obowiązywał zwyczaj oddawania kanonikom pod dożywotnią opiekę poszczególnych ołtarzy w katedrze, pod którymi spoczywali po śmierci. Kopernik był kanonikiem fromborskiej katedry, z dokumentów pisanych wynikało, że jego pieczy powierzono ołtarz Świętego Krzyża. Dlatego pod tym ołtarzem prowadzone były wykopaliska. W 2004 nie udało się odnaleźć szczątków astronoma, lecz podczas poszukiwań odkryto kilka innych grobów z różnych epok. W 2005 roku poszukiwania zaowocowały odnalezieniem trumien i kilku szkieletów. Dokładne wyniki badań potwierdziły, że jeden z niekompletnych szkieletów należał najprawdopodobniej do Kopernika. Świadczy o tym m.in. pozytywny wynik porównania zrekonstruowanego, prawdopodobnego wyglądu twarzy na podstawie odnalezionej czaszki pochowanej osoby (wykonanego przez podinspektora mgr Dariusza Zajdla, eksperta z zakresu antroposkopii kryminalistycznej z Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego Komendy Głównej Policji w Warszawie) z zachowanymi portretami astronoma. Na etapie prowadzonych badań antropometrycznych i dokumentacyjnych wykonano także trójwymiarowe (3D) skanowanie czaszki (wykonane przez antropologa mgr Sebastiana Tyszczuka i Pracownie Pomiaru Przestrzennego 3Database.pl), dokumentacja taka pozwoli między innymi na wykonanie rekonstrukcji twarzy metodą Gierasimowa w oparciu o model czaszki wykonany z tworzywa sztucznego w technice produkcji sterowanej numerycznie. W przypadku potwierdzenia postawionej przez archeologów tezy o odnalezieniu czaszki Mikołaja Kopernika, uzyskano by formę odlewniczą do wykonania naturalistycznego modelu głowy i popiersia Mikołaja Kopernika w chwili śmierci.

Rekonstrukcja twarzy metodą plastyczną (metoda Gierasimowa) stanowić będzie także weryfikację poprawności wcześniej wykonanej zmodyfikowanej rekonstrukcji graficznej. Wiadomo, że w nowej rekonstrukcji Kopernik będzie miał jasne oczy.

Metody plastycznej nie można było zastosować bez uzyskania kopii czaszki. Metoda ta polega na oblepianiu czaszki masą plastyczną – zgodnie z morfologią budowy czaszki oraz średnimi grubościami tkanki miękkiej. W metodzie Gierasimowa oblepiona masą plastyczną czaszka stanowi szkielet dla wykonanej rekonstrukcji.

Potwierdzenie autentyczności odnalezionej czaszki początkowo zamierzano uzyskać dzięki zbadaniu DNA biskupa warmińskiego i zarazem wuja astronoma Łukasza Watzenrode, lub innych jego krewnych, jednak miejsca ich pochówków są obecnie nieznane. Ostatecznie, pozytywna identyfikacja szczątków Kopernika stała się możliwa w roku 2008 dzięki należącej do astronoma księdze Stöfflera, ktorą po potopie Szwedzi zabrali a obecnie jest w muzeum w Uppsali. Materiał genetyczny pobrany z kilku włosów znalezionych w księdze w dwóch okazał się identyczny z materiałem genetycznym osoby, której szczątki odnaleziono w katedrze fromborskiej. Syn Mikołaj odziedziczył od Barbary Kopernik haplogrupę H.

Rekonstrukcja twarzy Kopernika.

W dniu 14 lipca 2009 r., naukowcy z Gesellschaft für Schwerionenforschung w Darmstadt, zaproponowali, by pierwiastek 112 (tymczasowo nazwany ununbium) nazwać copernicium (symbol Cn). 19 lutego 2010 roku, w 537 rocznicę narodzin astronoma IUPAC nadano pierwiastkowi oficjalną nazwę.

W tym samym dniu w Bazylice katedralnej św. Janów w Toruniu odbyła się uroczysta msza, podczas której był wystawiony sarkofag z doczesnymi szczątkami Mikołaja Kopernika. Następnie sarkofag został przewieziony do Olsztyna, gdzie do 16 marca wystawiony był na widok publiczny w Bazylice konkatedralnej św. Jakuba, a następnie do 21 maja na Zamku Kapituły Warmińskiej. Stamtąd 21 maja sarkofag został przewieziony do Fromborka, gdzie 22 maja w Bazylice Katedralnej, pod przewodnictwem Jerzego Kowalczyka, byłego nuncjusza apostolskiego w Polsce i Prymasa Polski, odbyła się ponowna ceremonia pogrzebowa Mikołaja Kopernika. Czarny nagrobek granitowy w miejscu, gdzie znaleziono szczątki Kopernika, identyfikuje go jako odkrywcę teorii heliocentrycznej. Nagrobek zawiera reprezentację modelu układu słonecznego-złote słońce otoczone okręgiem sześciu planet.

Sarkofag ze szczątkami Kopernika w Bazylice katedralnej w Olsztynie.

Grób Kopernika w katedrze fromborskiej.

Epitafium Kopernika w katedrze fromborskiej.

W drodze do Fromborka kondukt z sarkofagiem Kopernika zatrzymał się w miastach z nim związanych – Dobrym Mieście, Lidzbarku Warmińskim, Ornecie, Pieniężnie i Braniewie. Prezentacja szczątków Kopernika otrzymała publiczne wsparcie finansowe – marszałek województwa kujawsko-pomorskiego Piotr Całbecki przeznaczył na ten cel 270 000 złotych.

Kopernik jest czczony, wraz z Johannesem Keplerem, w kalendarzu liturgicznym Kościoła episkopalnego (USA) w dniu 23 maja.

Imię Kopernika nadawano sondom kosmicznym, instytucjom i obiektom na ciałach niebieskich. Noszą je:

duży krater na Księżycu (107 km średnicy)
duży krater na Marsie (292 km średnicy)
planetoida nr 1322 (orbita 1.86 - 2.99 j.a., okres obiegu 3.77 lat)
OAO-3 Copernicus (1972-065A) - amerykański satelita do obserwacji w promieniach nadfioletowych i rentgenowskich, działał w latach 1972-1980
Kopernik 500 (Interkosmos 9; 1973-022A) - satelita radziecko-polski do badania promieniowania Słońca i jonosfery, działał w roku 1973
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
Centrum Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika Polskiej Akademii Nauk (CAMK
w Toruniu znajduje się Dom Kopernika będący muzeum poświęconym astronomowi.

Pomnik Mikołaja Kopernika w Toruniu na Rynku Staromiejskim.

Popiersie Kopernika, Schadow, 1807.

Pomnik Mikołaja Kopernika w Warszawie; dzieło Bertela Thorvaldsena.

Pomnik Kopernika we Wrocławiu.

Pomnik Mikołaja Kopernika w Łodzi autorstwa Jadwigi Janus.

Pomnik Kopernika w Krośnie.

Następcy

Georg Joachim Retyk mógł być następcą Kopernika, ale nie stanął na wysokości zadania, podobnie jak Erasmus Reinhold, który zmarł przedwcześnie. Pierwszym z wielkich następców Kopernika był Tycho Brahe (choć nie myślał, że Ziemia okrąża Słońce), a następnie przez Johannes Kepler, który pracował jako asystent Tycho w Pradze.

Pomimo powszechnej akceptacji najbliższą dzisiaj podstawowej idei heliocentrycznej (choć nie w kwestii epicykli lub orbit kołowych), teoria Kopernika pierwotnie powoli się przyjmowała. Uczeni uważają, że sześćdziesiąt lat po opublikowaniu O obrotach w Europie było tylko około 15 astronomów, którzy zgadzali się z Kopernikiem: Thomas Digges i Thomas Hariot w Anglii, Giordano Bruno i Galileusz we Włoszech; Diego de Zuniga w Hiszpanii, Simon Stevin w Niskie Kraje, oraz największa grupa w Niemczech: Jerzy Joachim Retyk, Michael Maestlin, Christoph Rothmann (który może być później odwołał swojej poparcie dla Kopernika) i Johannes Kepler. Dodatkowe możliwości to Anglik William Gilbert wraz z Achillesem Gasserem, Georg Vogelin Valentin Otto i Tiedemann Giese.

Arthur Koestler, w swojej popularnej książce The Sleepwalkers, twierdził, że książka Kopernika nie została szeroko przeczytana po pierwszej publikacji. Wniosek ten został skrytykowany przez Edwarda Rosen i został zdecydowanie obalony przez Owena Gingericha, który zbadała każdą przetrwałą kopię pierwszych dwóch edycji i znalazł obfite marginalne notatki, zrobione przez ich właścicieli. Gingerich opublikował swoje wnioski w 2004 r. w dziele Książka, której nikt nie czytał.

Intelektualny klimat czasu pozostał zdominowany przez arystotelesowską filozofię i odpowiadającą jej astronomię Ptolemeusza. W tym czasie nie było żadnego powodu, aby akceptować teorię Kopernika, z wyjątkiem jego matematycznej prostoty. System Tycho Brahe ("Ziemia jest nieruchoma, Słońce krąży wokół Ziemi i inne planety krążą wokół Słońca") również bezpośrednio konkurował z Kopernikiem. Dopiero pół wieku później, wraz z pracami Keplera i Galileusza pojawiły się poważne dowody obrony kopernikanizmu, poczynając od czasu, kiedy Galileusz sformułował zasadę bezwładności ... [która] pomogła wyjaśnić, dlaczego wszystko nie spadnie, gdy Ziemia jest w ruchu. Dopiero Isaac Newton sformułował powszechne prawo grawitacji i prawa mechaniki [w jego Principia, 1687], które zjednoczyły mechaniki lądowe i niebieskie i dały powszechnie akceptowalny widok heliocentryczny.

Kontrowersje

Tylko łagodne kontrowersje (i nie zacięte kazania) były natychmiastowym wynikiem publikacji książki Kopernika. Na Soborze Trydenckim ani teoria, ani reforma kalendarza (która później używała tabel wyprowadzonych z Kopernika ani obliczenia Kopernika nie były omawiane.

Pierwszą ważną osobistością, któ®a wystąpiła z krytką Kopernika, był włoski teolog i filozof, dominikanin Bartolomeo Spina , która "wyraził pragnienie, by wyeliminować doktrynę Kopernika". Zwe śmiercią Spiny w 1546 r., sprawa przeszła na jego przyjaciela, znanego teologa, astronoma, dominikanina Giovanni Maria Tolosani z klasztoru świętego Marka we Florencji. Tolosani napisał traktat o reformie kalendarza (w której astronomia będzie odgrywać dużą rolę) oraz brał udział w V Soborze Laterańskim w celu omówienia sprawy. Otrzymał kopię De revolutionibus w 1544 r. Jego potępienie kopernikanizmu ukazało się w dodatku do pracy pt. Na prawdzie Pisma Świętego.

Naśladując racjonalistyczny styl Tomasza z Akwinu, Tolosani starał obalić kopernikanizm za pomocą filozoficznych argumentów. Jednocześnie powołując się na Pismo Święte i Tradycję, Tolosani usiłował pokazać kopernikanizm jako absurd, ponieważ była niesprawdzony i bezpodstawnie opierał się na trzech głównych punktach. Pierwszy to ten, że Kopernik założył ruch Ziemi, ale nie zaoferował fizycznej teorii, zgodnie z którą można by wyprowadzić ten wniosek. (Nikt nie zorientował się, że dochodzenie Kopernika spowoduje przemyślenie całej dziedzinie fizyki.) Po drugie, Tolosani oskarżał Kopernika, że proces jego myślenia był przeprowadzony od tyłu. Stwierdził, że Kopernik wpadł na pomysł, a następnie szukał zjawisk, które miały go potwierdzać, a nie obserwacji zjawisk i wyciągania z tego pomysłu, co go spowodowało. W tym Tolosani łączył równania matematyczne Kopernika z praktykami pitagorejczyków (przeciw któremu argumentował Arystoteles, a które później odebrał Tomasz z Akwinu). Argumentowano, że matematyczne obliczenia były jedynie wytworem intelektu bez fizycznej rzeczywistości, a jako takie "numery nie mogły dostarczyć fizycznych przyczyn w badaniu natury". (To było w zasadzie zaprzeczeniem możliwości fizyki matematycznej.)

Niektóre hipotezy astronomiczne w tym czasie (np. ekscentryki i epicykle) były postrzegane jako zwykłe matematyczne urządzenia, dostosowujące obliczenia, gdzie ciała niebieskie wyjaśniają przyczyny tych ruchów. (Kopernik nadal utrzymywał pomysł idealnie kulistych orbit, które oparł na epicyklach). Ta "oszczędność zjawiska" była postrzegana jako dowód, że astronomia i matematyka nie mogą być traktowane jako poważny środek do określenia fizycznych przyczyn zjawisk. Podtrzymując ten pogląd, Tolosani powoływał go w swojej ostatniej krytyce Kopernika, mówiąc, że jego największym błędem było, że zaczął od "gorszych" dziedzin nauki, by mówić o "wyższych" dziedzinach. Kopernik użył matematyki i astronomii do postulatu o fizyce i kosmologii, a nie zaczał z przyjętymi zasadami fizyki i kosmologii do określenia rzeczy o astronomii i matematyki. W ten sposób Kopernik wydawał się podważyć cały system filozofii nauki w tym czasie. Tolosani orzekł, że Kopernik wpadł w filozoficzny błąd, ponieważ nie był biegły w fizyce i logice - każdy bez takiej wiedzy byłby słabym astronomem i nie byłby w stanie odróżnić prawdy od fałszu. Ponieważ nie spełniał kryteriów prawdy naukowej przedstawionej przez Tomasza z Akwinu, Tolosani orzekł, że kopernikanizm mógł być postrzegany jako dzika niesprawdzona teoria.

Tolosani uznał, że przedmowa do książki Kopernika nie był rzeczywiście przez niego napisana. Jego teza, że astronomia jako całość nigdy nie będzie w stanie dokonać roszczenia do prawdy została odrzucona przez Tolosaniego, (choć nadal stwierdzał, że próba Kopernika, by dokonać opisu rzeczywistości fizycznej była błędna), uznał to za śmieszne, że przedmowa została zawarta w książce (nie wiedząc, że Kopernik nie zezwolił na jej włączenie). Tolosani napisał: Za pomocą tych słów głupota autora tej książki jest wyśmiana. Albowiem głupiego trudem [Kopernik] próbował ożywić słabą opinią Pitagorasa [że element ognia był w centrum] Wszechświata, co dawno temu zasłużenie zniszczono, ponieważ jest to wyraźnie sprzeczne z ludzkim rozumem, a także sprzeciwia się Pismu Świętemu. Z tej sytuacji łatwo powstają spory między katolickimi wyznawcami Pisma Świętego i tymi, którzy mogą chcieć stosować się uparcie do tych fałszywych opinii.” Tolosani zadeklarował: "Kopernik nie potrafił ani czytać ani rozumieć argumentów filozofa Arystotelesa i astronoma Ptolemeusza". Napisał, że Kopernik "jest bardzo słaby w naukach fizyki i logiki. Ponadto wydaje się, że jest zupełnie pozbawiony umiejętności [interpretacji] Pisma Świętego, gdyż przeczy kilku jego zasadom, nie bez niebezpieczeństwa niewierności wobec siebie i czytelników jego książki .... jego argumenty nie mają siły i można je bardzo łatwo obalić. Bo to jest głupie, by zaprzeczać opinii przyjętej przez wszystkich przez bardzo długi czas, z najsilniejszych powodów, chyba że kwestionujący wykorzystuje bardziej zaawansowane środki i demonstracji i całkowicie przekonuje przeciwników. Ale Kopernik nie to zrobił ostatecznie". Powiedział, że wystąpił przeciwko Kopernikowi "w celu zachowania prawdy na wspólny pożytek Kościoła Świętego". Mimo wysiłków Tolosaniego, jego praca nie została opublikowana i "była prawdopodobnie przetrzymywana na półce w bibliotece zakonu dominikanów w klasztorze św. Marka we Florencji, w oczekiwaniu na ich wykorzystanie przez jakiegoś nowego prokuratora" (uważa się, że dominikanin Tomasz Caccini przeczytał przed wydaniem kazanie przeciwko Galileuszowi w grudniu 1613).

Pozostaje sprawą dyskusji, dlaczego aż sześć dekad po opublikowaniu De revolutionibus Kościół katolicki nie przyjął oficjalnej skargi, nawet wysiłki Tolosaniego poszły na marne. Proponowane przyczyny obejmowały osobowość Galileusza oraz dostępność dowodów, takich jak obserwacje teleskopowe.

Portret Kopernika z połowy XVI w.

Marcello Bacciarelli, Kopernik.

Losy i dokonania wielkiego uczonego, ale także jego życie prywatne w tym "tajemniczą miłość", ma pokazać fabularyzowany film dokumentalny zatytułowany "Kopernik". Premierę obrazu zaplanowano na grudzień. Jak powiedział PAP twórca filmu Jerzy Szkamruk scenariusz pierwszego fabularyzowanego dokumentu o Mikołaju Koperniku napisała "sama historia".

W dzisiejszych czasach w wielu filmach historycznych postaci i wydarzenia przedstawiane są nierzetelnie. Twórcy komercyjnych produkcji największy nacisk kładą na uzyskanie odpowiednich kinowych efektów, co często wpływa na wypaczanie faktów i tworzenie nowych dziejów, mających niewiele wspólnego z historyczną prawdą - podkreślił reżyser. Dodał, że film "Kopernik" z racji dokumentalnego charakteru będzie zawierał autentyczne wydarzenia z życia astronoma i oddawał realia epoki.

Kostiumy są nie tylko bogate, ale przede wszystkim wiernie odwzorowane. Podobnie rzecz ma się ze scenografią, ponieważ zdjęcia wykonywane są w większości w autentycznych miejscach, w których żył i pracował Mikołaj Kopernik. Dzięki temu widz ma możliwość przeniesienia się w czasie i poznania prawdziwej historii. Punkt ciężkości filmu skupia się na postaci wielkiego uczonego i jego wszechstronnym wykształceniu, bo Kopernik to nie tylko astronom, ale też lekarz, ekonom, administrator i wybitny strateg - wyjaśnił.

Twórcy chcą ukazać życie Mikołaja Kopernika na tle złotego wieku Polski Jagiellońskiej w okresie późnego średniowiecza.

Film pokaże życie Kopernika jako uczonego, ale nie będzie pomijać jego życia osobistego. Pojawi się wątek "tajemniczej miłości". Chodzi o gospodynię Annę Schilling, która opiekowała się Kopernikiem we Fromborku.

Zainteresowanie udziałem w produkcji oraz chęć wcielenia się w postać wybitnego astronoma wyraziło kilku znanych brytyjskich aktorów m.in. Malcolm McDowell.

Jak podkreślił reżyser 70. minutowy film ma być emitowany na kanale Discovery, który chce nabyć prawa licencyjne do emisji filmu. Obraz pojawi się także w kinach, muzeach i planetariach. Przygotowana zostanie bowiem z myślą o planetariach skrócona 30-minutowa wersja obrazu. Twórcy filmu nawiązali współpracę z niemiecką wytwórnią filmów Tele Medien Consult GmbH, która będzie wspomagała polskiego producenta przy realizacji zdjęć, postprodukcji oraz pozyskiwaniu pieniędzy.

Źródło.

Nie należy zapominać, że powstał już film Kopernik. To produkcja z 1972 r. z genialną rolą Andrzeja Kopiczyńskiego, naprawę warto obejrzeć, polecam! :)

Rocznicowe obchody

Na cztery miesiące obchodów przygotowano wystawy, konkursy, konferencje naukowe i popularnonaukowe. Wszystko po to, by jak najpełniej przybliżyć postać wybitnego astronoma, którego odkrycie zmieniło nasz sposób myślenia o świecie.

Tegoroczne obchody urodzin astronoma połączono z 40-leciem olsztyńskiego planetarium. Obiekt ten pod nazwą Planetarium Lotów Kosmicznych powstał z okazji 500-lecia urodzin Kopernika i został otwarty 19 lutego 1973 roku. Powstał wtedy Szlak Miast Kopernikowskich, dziś praktycznie zapomniany, choć władze województw warmińsko-mazurskiego i kujawsko-pomorskiego, w których rok 2013 ogłoszono Rokiem Kopernikańskim, mówią, że chcą wskrzesić tę inicjatywę.

Inicjatorzy Roku Kopernikańskiego zaznaczają, że podejmowane w 2013 roku działania edukacyjne i naukowe mają rozpocząć przygotowania do przypadającej za 10 lat 550. rocznicy urodzin astronoma.

Do następnego! :)