Prace badawcze na OH

Dziś, tak jak w tytule i zgodnie z zapowiedzią, o przygotowaniach do Olimpiady Historycznej. Ja mam to już za sobą, więc mogę zdradzić Wam moje sekrety i klucz do sukcesu, a przynajmniej jego część :) 

Zapraszam!

Na początek kilka ważnych rad, należy bowiem:

• zdać sobie sprawę, że Olimpiada to rodzaj sportu; nie zawsze wygrywa ten, który jest najlepiej przygotowany albo najbardziej chce wygrać; w związku z tym niepowodzenie rzadko jest miarą wartości
• nie traktować Olimpiady jako najważniejszego celu, zachować do tego dystans
• jeśli jest się uczniem I czy II klasy być raczej przygotowanym na niepowodzenie, ale nie rezygnować w następnym roku i pamiętać, że przygotowanie do jednej Olimpiady zaprocentuje w następnej
• nie wyobrażać sobie, że inni kandydaci umieją znacznie więcej; wszyscy prawie startują od tego samego punktu wyjścia, którym są lekcje w szkole
• być przygotowanym na to, że nie uda się zrobić dużej części tego, co się zaplanowało jako przygotowanie - mimo to spróbować; inni też nie zrobili wszystkiego
• wybitni uczeni, którzy będą sprawdzali Wasze prace i słuchali Was w II i III etapie, są ludźmi światłymi i nie oczekują od Was popisów profesorskiej erudycji, oczekują zainteresowania historią, własnych przemyśleń, osobistego stosunku do tego, co przeczytaliście, ciekawych pomysłów interpretacyjnych.

Zachęcam też do przeczytania poniższego tekstu Stanisława B. Lenarda, egzaminatora olimpiadowego, autora (wraz z Melanią Sobańską-Bondaruk) bardzo dobrych zbiorów źródeł do poszczególnych epok. Poniżej zdjęcie - warto do nich zajrzeć przed olimpiadą (a już przed III, centralnym etapem, to koniecznie!) :)

Tekst nie jest już dostępny w Internecie, także cieszę się, że zawczasu wydrukowałam go, a poniżej przepisałam :)

Stanisław B. Lenard 

JAK PRZYGOTOWAĆ SIĘ DO OLIMPIADY HISTORYCZNEJ?

Olimpiada historyczna przebiega w trzech etapach: szkolnym, okręgowym i centralnym. Uczestnicy na każdym etapie przechodzą podobne sprawdziany podobne sprawdziany wiedzy historycznej i umiejętności zdobytych w trakcie nauki. Należą do nich: ustny sprawdzian wiedzy, napisanie pracy na wybrany temat, zgodnej z wymogami stawianymi pracy maturalnej, i prezentacja lektur z wybranej epoki historycznej.

Obserwacje poczynione w trakcie etapu szkolnego i okręgowego pozwalają sformułować wniosek, że wielu uczniów startujących w olimpiadzie bardzo słabo radzi sobie z pisanie dużych prac z historii i nie ma w tej dziedzinie doświadczenia. Często też nie radzi sobie z odpowiedziami na wylosowane pytania w części ustnej, także z pytaniami dotyczącymi wybranych lektur. Jak więc postępować na pisemnych i ustnych egzaminach z historii, by osiągnąć sukces i uzyskać osobistą satysfakcję z uczestnictwa w olimpiadzie?

WYPOWIEDŹ PISEMNA

Przy pisaniu pracy trzeba pamiętać, że powinna ona mieć trójdzielny charakter (wstęp-rozwinięcie-zakończenie), a pomiędzy poszczególnymi elementami należy zachować proporcje, np. osnowa (rozwinięcie) musi być najdłuższa (ok. 70-80 proc. pracy). Spośród zaproponowanych tematów należy wybrać ten, który jest najbardziej czytelny i jego rozwinięcie oraz analiza nie przysporzy nadmiernych kłopotów. We wstępie należy wyjaśnić przesłanie zawarte w temacie, wskazać na cel pracy- - czemu autor wypracowania będzie zmierzał w swoich wywodach. Dobrze jest osadzić podaną w temacie problematykę w szerszym procesie dziejowym: wskazać, jak była odbierania w kolejnych okresach, w jaki sposób pisali o niej historycy współcześni i późniejsi, dlaczego jest to kwestia istotna z historycznego punktu widzenia. Należy tez krótko naszkicować wydarzenia poprzedzające wątki i problemy będące przedmiotem wypracowania.

Bardzo ważna jest forma pracy: czy będzie ona miała charakter chronologiczny, problemowy, czy chronologiczno-problemowy. Dlatego dokonując wyboru tematu należy się nad tym zastanowić. Inaczej będzie wyglądała praca "Mecenat Stanisława Augusta. Pojęcie, zasięg, funkcjonowanie" niż np. Rozwój historyczny Mazowsza do utraty niepodległości w 1795 roku". Jeszcze inaczej trzeba podejść do tematu "Mieszko I i Bolesław Chrobry budowniczymi państwa polskiego". Wypowiedź na pierwszy z podanych tematów, to typowa praca problemowa. Należy w niej pokrótce przedstawić dzieje polityczne i społeczno-ekonomiczne Polski za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego oraz osadzić je na gruncie oświecenia europejskiego. Następnie przejść do sedna sprawy, wyjaśniając rzecz jasna pojęcie "mecenat" - przy okazji można przypomnieć, jak zjawisko to występowało we wcześniejszych epokach, np. w epoce odrodzenia. Chronologia jest tu mnie istotna, a konkretne wydarzenia, najczęściej z dziedziny kultury, są tylko przykładami przytaczanymi na poparcie tez autora. Temat drugi to z kolei wypracowanie chronologiczne. Pisząc o przeszłości Mazowsza, trzeba zacząć od czasów kształtowania się tej dzielnicy, a skończyć na trzecim rozbiorze Polski. Przy doborze wewnętrznych cenzur czasowych należy zaakcentować daty istotne dla regionu, a niekoniecznie dla całej Polski, np. lata 1529 czy 1595. Wcielenie Mazowsza do Korony było dla tej dzielnicy wydarzeniem bez wątpienia przełomowym, dla Polski zaś tylko jednym z wielu. Także przeniesienie stolicy z Krakowa do Warszawy nie wpłynęło zasadniczo na losy państwa, ale okazało się bardzo ważna dla Mazowsza. W miarę przemieszczania się w dziejach ku dacie 1795 będą się pojawiać problemy, które trzeba będzie zaprezentować, ale chronologia będzie tu najważniejsza. Jeszcze inaczej trzeba podejść do tematu trzeciego, w którym zawarta jest teza. Autor wypracowania powinien udowodnić, że dwaj pierwsi polscy władcy byli budowniczymi państwa, wyjaśniając przy okazji, jak rozumie pojęcie "budowniczy". Praca będzie więc miała charakter problemowo-chronologiczny, gdyż omawiając osobno dokonania Mieszka I i Bolesława Chrobrego należy wyeksponować te wydarzenia, które dotyczą przedstawionego w temacie problemu.
Rozwijając myśl w głównej części wypracowania, uczeń musi przestrzegać ogólnych zasad wypowiedzi pisemnej. Po pierwsze, praca musi być tworzona w sposób przemyślany i dobrze zaplanowany - niezbędne jest wcześniejsze przygotowanie konspektu. Styl wypracowania musi być jednorodny, a o historii należy pisać używając czasu przeszłego. Rozwijając temat, wypada powołać się nie tylko na wiedzę zdobytą na lekcjach czy wyczytaną z podręcznika, ale także wskazać, co w danej kwestii ustaliła polska bądź międzynarodowa historiografia - dla olimpijczyka jest to wręcz konieczne. Nie wolno też wysuwać wniosków i ocen, które nie są poparte faktami, lub nie są zgodne z ustaleniami nauki. Uczniowie podczas pisania pracy często popełniają błędy warsztatowe, umniejszające wartość wypowiedzi. Irytujące się zwłaszcza tworzone naprędce skróty (to bardzo częsta przypadłość wśród olimpijczyków): np. mając na myśli Bolesława Chrobrego, uczeń pisze "BCh", albo Bolesław Ch.", regularnie pojawia się też Królestwo Polskie pisane skrótem "KP". Takie zapisy są bardzo surowo oceniane przez komisje egzaminacyjne. Należy również pamiętać, że stosując prawidłowe skróty, np. PPS, PSL czy POW, używając ich po raz pierwszy, należy je rozwinąć w pełną nazwę. Podczas prezentacji postaci historycznych obok nazwisk wskazane jest pisanie imion lub przynajmniej pierwszej litery imienia (zwłaszcza gdy postać po raz pierwszy pojawia się w pracy), a także jej funkcji i godności. Taki zabieg świadczy o elegancji autora oraz poważnym podejściu do problematyki historycznej i jej bohaterów.

LEKTURY ŚWIADCZĄ O UCZNIU
Ważną kwestią jest prawidłowy dobór lektur, które uczestnik konkursu powinien przeczytać. W razie trudności z ich wyborem można szukać pomocy u nauczyciela, który powinien służyć radą i pomysłami. Komitet Olimpijski corocznie publikuje listę książek, które warto przeczytać przed udziałem w olimpiadzie, ale są to tylko propozycje. Zawsze można wybrać inną książkę historyczną, jeśli oczywiście spełnia ona wymogi regulaminowe. Dobierając lektury, olimpijczyk powinien zwrócić uwagę, aby wybrane pozycje były w miarę nowe i prezentowały jak najbardziej aktualny stan wiedzy oraz (bardzo ważne!) nosiły znamiona rzetelnej pracy naukowej. Niewskazane jest powoływanie się na książki, które mają charakter sensacyjny, plotkarski i quasi-naukowy. Jeśli mamy do czynienia z przekładem dzieła obcego, koniecznie trzeba sprawdzić, kiedy książka była wydana po raz pierwszy. lepiej unikać czytania - przynajmniej na olimpiadę - pracy powstałej 30 lub 40 lat temu, a dopiero teraz przetłumaczonej na język polski. Może się okazać, że na rynku są nowsze rozprawy o większej wartości poznawczej niż ta wybrana (znamienny przykład - prace Alana Bullocka). Olimpijczyk pytane o wybrane lektury nie tylko musi świetnie znać ich treść i zawarte w nich tezy, wnioski czy sugestie, ale także powinien wiedzieć, z jakiego typu pisarstwem ma do czynienia: czy jest to monografia, czy synteza, na jakim materiale oparł się autor (warto przewertować bibliografię), jaki cel przyświecał jego rozprawie itd. Egzaminatorzy na pewno zechcą sprawdzić wnikliwość olimpijczyka w podejściu do wybranej książki i jej treści, jego sprawność warsztatową oraz krytycyzm w doborze i analizie lektur.

RACZEJ DYSKUSJA NIŻ EGZAMIN
Na koniec, jak przygotować się do egzaminu ustnego. Poza pytaniami z lektur w jego zakres wchodzą też pytania z wiedzy programowej, Odpowiedź ustna jest zwykle traktowana przez egzaminatorów jako rozmowa czy dyskusja, anie typowy egzamin maturalny (odpytywanie z wiedzy). Dlatego też od ucznia oczekuje się sprawnego i poprawnego mówienia, przejrzystego prezentowania swoich sądów i opinii. Musi to być dojrzała wypowiedź człowieka, który mimo młodego wieku wykazuje się bogata i wykraczającą poza program wiedzą oraz ciekawymi poglądami na poruszane tematy i potrafi, bądź choćby próbuje, poprzeć je argumentami. Olimpijczyk powinien więc starać się mówić swobodnie i pewnie, trzymając się ściśle wylosowanych tematów. Należy mówić wyraźnie i bez zbytniego pośpiechu, kontrolując wypowiadane słowa-wówczas łatwiej uniknąć błędów. Jeśli komisja przerwie wypowiedź i zada dodatkowe pytanie, nie należy się tym stresować, ale spokojnie przejść do postawionej kwestii. Nie trzeba się bać dyskusji z egzaminatorami - to także jest częścią egzaminu i podlega ocenie. Ale należy pamiętać: wszelkie własne osądy muszą mieć oparcie w faktach lub opiniach znanych badaczy i autorytetów. Czas przed odpowiedzią musi być przeznaczony na przemyślenie wystąpienia i skonstruowanie jego planu. W obu częściach egzaminu-pisemnej i ustnej, konieczne jest prawidłowe i jak najczęstsze używanie terminologii historycznej.Pojęcia i terminy używane poprawnie i z pełnym zrozumieniem podnoszą wartość odpowiedzi i ułatwiają prezentację. 
Rokrocznie w olimpiadach przedmiotowych, także historycznej starują tysiące ludzi. To bardzo ważne. Ważne jednak, aby nie byli oni uczestnikami z przypadku oraz by było to dla nich przyjemnym i pożytecznym przeżyciem. Bez dobrego przygotowania jest to raczej mało realne. Należy o tym pamiętać.

A teraz moje rady.

I. EGZAMINY PISEMNE
A) PRACA BADAWCZA

1) nie stresuj się! jeśli dobrze zaplanujesz czas, to zdążysz i przygotować się do napisania pracy, i napisać ją, i przeczytać lektury, i jeszcze znaleźć chwilę na odpoczynek :) grunt to DOBRY PLAN DZIAŁANIA

2) pisanie pracy zacznij od ZROZUMIENIA TEMATU: podstawowe pytanie to czy go rozumiesz. Jeśli tak, to pomyśl, czego egzaminatorzy oczekują od Ciebie, jaka to ma być praca, co chcesz w niej przedstawić, a następnie jaki masz na nią pomysł (co można byłoby w niej umieścić)

3) zacznij SZUKAĆ LITERATURY: począwszy od podręczników, przedstawiających ogólnie zarys opracowywanego problemu, przechodź do bardziej specjalistycznych książek, prezentujących szczegółowo dane aspekty naszego problemu; jeśli już masz kilka pozycji książkowych, to przejrzyj ich bibliografię (z tyłu książki), można tam znaleźć pomocne w pisaniu pracy tytuły książek, a potem wystarczy do nich dotrzeć :) Jeśli jednak nie do wszystkich pozycji książkowych uda Ci się dotrzeć, nie załamuj się ani się nie przejmuj, ważne, abyś w oparciu o to, co masz, potrafił napisać przemyślaną, dobrą pracę. Poczytaj te opracowania, zapoznaj się z tematem na podstawie podręczników i innej dostępnej Ci literatury

4) przygotuj KONSPEKT PRACY: to bardzo ważny punkt, według mnie nawet najważniejszy! To konspekt, czyli plan pracy pisemnej, pomoże Ci stworzyć uporządkowany schemat tego, co napiszesz :) Warto przy pisaniu konspektu od razu zaznaczać przy poszczególnych punktach, z jakiej literatury, z których książek, będziemy korzystać, pisząc daną część pracy

5) PISZEMY PRACĘ! 
a) W pracy według mnie najważniejszy jest WSTĘP! To nawet do 40-50% sukcesu:) Dlaczego? Czytając wstęp do pracy, egzaminator dowiaduje się dużo o Tobie, o autorze; wstępem pokazujesz mu, jak dobrze znasz temat, umiesz osadzić go w konkretnej czasoprzestrzeni historycznej, rozumiesz go i masz pomysł, jak go zaprezentować :) Dobry wstęp do pracy to dobre pierwsze wrażenie :D

Pracę ZAWSZE zaczynałam takim oto zdaniem: Analiza problematyki przewidzianej tematem pracy wymaga kilku uwag precyzujących. Jest to uniwersalne zdanie wprowadzające, pasujące do każdego tematu :D Nie musisz szukać wymyślnych sformułować, głowić się, jak by tu zacząć... Masz gotowy schemat i z niego korzystasz przy każdej pracy. 

* wyjaśnij POJĘCIA użyte W TEMACIE PRACY, np. w pracy "Monarchia stanowa w Polsce jako sposób funkcjonowania władzy - charakterystyka i ocena" musiałam wytłumaczyć, czym jest monarchia stanowa i kiedy mówimy o niej w Polsce, a np. w temacie "Geneza i znaczenie wojny stuletniej" - ogólnie czym była wojna stuletnia i kiedy się rozgrywała 
* zaakcentuj, jaki CEL ma Twoja praca, czy to będzie bilans, ocena postaci czy zdarzeń, znaczenie procesu czy porównanie dwóch zjawisk, postaci...
* osadź problem badawczy w konkretnej CZASOPRZESTRZENI HISTORYCZNEJ, tzn. kiedy rozgrywały się dane wydarzenia i na jakim terenie
- najpierw czas, bo miejsce jest w konkretnym czasie, a więc o miejscu będziemy pisać później
- data rozpoczynająca jakieś wydarzenie, data początkowa dla problemu np. wojny, to terminus post quem; w praktyce wygląda to tak:
[temat: Dynastia Piastów w Polsce - bilans panowania] "Pierwszym władcą państwa z dynastii Piastów był Mieszko I, rządzący od ok. 960 r. Datę tę można możemy uznać za terminus post quem problemu".
Jednak nie zawsze data początkowa jest tak oczywista. bo np. możemy mieć do czynienia z procesem rozłożonym w czasie, w którym ciężko jest uchwycić konkretny moment, kiedy omawiane zjawisko zaistniało. Wtedy wybieramy jakiś orientacyjny moment, kiedy omawiany proce zaczyna się kształtować, i przyjmujemy go za terminus post quem, ale oczywiście musimy uargumentować nasz wybór! np.:
[temat: Monarchia stanowa w Polsce jako sposób funkcjonowania władzy - charakterystyka i ocena] "Za terminus post quem uznać należy koronację krakowską Władysława Łokietka w 1320 r. ze względu na jej przełomowy charakter (stabilizacja władzy, przywrócenie idei korony polskiej). Właśnie od tej chwili, w ślad za Marianem Kallasem, dostrzegamy „stopniowe poszerzanie się współudziału uprzywilejowanych stanów w sprawowaniu władzy państwowej”." [tu od razu byłby przypis, ale o technicznej stronie pracy będzie troszkę później ;p]
- MÓJ SEKRET: data kończąca dane wydarzenie, proces, to terminus ante quem, np.
[temat: Monarchia stanowa w Polsce jako sposób funkcjonowania władzy - charakterystyka i ocena] "Za terminus ante quem można przyjąć nadane przez Kazimierza Jagiellończyka w 1454 r. przywileje cerkwicko-nieszawskie. Wynika to z faktu, iż przekazywały one decyzje w najważniejszych sprawach państwowych sejmikom ziemskim. Oznaczało to zapoczątkowanie okresu wzrostu znaczenia politycznego średniej szlachty. Ugruntowana samodzielność stanu szlacheckiego otwierała drogę nowej formie ustroju, demokracji szlacheckiej."
- miejsce: jeśli opisujemy np. sytuację w danym państwie w konkretnym okresie historycznym, to przedstawiamy jego zasięg terytorialnym, jakie ziemie wchodziły jego skład w tym czasie, np. gdy pisałam na temat "Przeobrażenia społeczno-gospodarcze na ziemiach polskich w XIII wieku", to napisałam, jakie ziemie znajdowały się w zasięgu władzy polskich, piastowskich książąt, a które utraciliśmy na rzecz sąsiadów; warto podać dane liczbowe (powierzchnia i ludność)
- wstęp ZAWSZE kończyłam tym samym zdaniem, obojętnie co to był za temat, a mianowicie: Wyjaśnienie powyższych kwestii pozwoli zrozumieć istotę problemu uwidocznionego w temacie pracy. Zdanie uniwersalne, pasujące do każdego tematu i ładne kończące część wstępną naszej pracy :)

b) ROZWINIĘCIE - najdłuższa część pracy, najdłużej się ją pisze i jest bardzo ważna w całej kompozycji pracy :) tu prezentujemy temat, przedstawiamy naszą tezę/tezy, poparte przykładami, argumentami np. z literatury, ta część zależy od tematu...

c) ZAKOŃCZENIE: podsumowanie naszych wywodów, tezy/tez, wysunięcie wniosków, ocena, to wszystko zależnie od tematu, na jaki piszemy; warto zakończyć jakimś ładnym zdaniem podsumowującym ;)

Jak widać, najwięcej rad mam dla Was odnośnie wstępu, bo jest ważny.

Teraz UWAGI TECHNICZNE na temat pracy:

• praca ma być napisana czcionką Times New Roman, rozmiar 12, 
• interlinia 1,5,
• marginesy tradycyjne (2,5 cm), 
• strony ponumerowane, 
• tekst wyjustowany,
• [tego nie ma w regulaminie OH, ale ja pisałam - tylko że to było 10 lat temu :)] przypisy: bardzo ważne! jeśli chodzi o to, jak mają wyglądać, to jest wiele szkół na ten temat, każdy nauczyciel czy wykładowca na studiach, a następnie promotor przy pisaniu pracy licencjackiej/magisterskiej może preferować inny sposób zapisu przypisowego; ogólny schemat zapisu przypisu wygląda następująco:

pierwsza litera imienia. nazwisko, tytuł, wydanie, miejsce i rok wydania, s. [zakres stron podany z myślnikiem].

Przypisy mogą być proste (jedynie podajemy źródło, z jakiego korzystaliśmy) lub rozwinięte (podajemy źródło i dodatkowo jeszcze coś objaśniamy, podajemy ciekawostki). Przypisy mają być napisane czcionką o 2 punkty mniejszą niż tekst pracy (czyli rozmiar 10). Warto pracę zaopatrzyć w dużą liczbę przypisów (oczywiście bez przesady), aby nie być oskarżonym o plagiat. Wszędzie tam, gdzie piszecie żywcem z książki lub bardzo podobnie, wstawiajcie przypis :)

Na końcu przypisu jest zawsze kropka, bo przypis to też zdanie!!!

• pracę oddajemy ze stroną tytułową (dotyczy to tylko etapu szkolnego, ponieważ na kolejnych etapach pracę piszemy ręcznie), na której umieszczamy:

a) na środku u góry napis "x Olimpiada Historyczna", gdzie "x" oznacza numer kolejnej olimpiady,

b) poniżej "eliminacje szkolne",

c) na środku tytuł pracy, najlepiej drukowanymi, pogrubionymi literami,

d) z prawej strony imię i nazwisko oraz nazwę szkoły,

• do pracy ma być dołączona bibliografia załącznikowa pozycji, z jakich korzystaliśmy przy pisaniu pracy badawczej na dany temat

a) bibliografię warto podzielić na części, w zależności z jakiego rodzaju źródeł korzystaliśmy, np. 

I. Wydawnictwa źródłowe/Źródła.

II. Monografie i syntezy.

III. Atlasy i encyklopedie.

IV. Strony internetowe (trzeba podać pełny link oraz datę dostępu).

Jeśli nie wykorzystamy żadnych źródeł typowo historycznych, np. jakiś akt, dokument z epoki, albo nie będziemy wspomagać się stronami internetowymi czy atlasami, nic się nie stanie, najważniejsza jest literatura, czyli monografie i syntezy :)

b) zapis bibliograficzny wygląda następująco:

nazwisko imię/pierwsza litera imienia, tytuł, wydanie (jeśli jest to wydanie I, to nie piszemy nic o wydaniu), miejsce i rok wydania.
Bibliografia może być napisana według innego schematu, zależy też, co podpowie Wam nauczyciel, ale trzeba pamiętać, aby wszystkie zapisy były według tego samego wzoru, tzn. jeśli w pierwszej pozycji podajemy tylko inicjał imienia autora, to tak samo robimy z następnymi pozycjami w bibliografii itp.

c) bibliografię układamy alfabetycznie według nazwisk autorów,

d) nie podajemy wydawnictw

• strona tytułowa oraz bibliografia nie są numerowane, jedynie praca ma mieć ponumerowane strony.

Uprzedzając  wszystkie prośby, oto link do mojego konta na Chomikuj z przykładową pracą i konspektem (2010): KLIK. Mam nadzieję, że się Wam przyda :)

B) ANALIZA TEKSTU ŹRÓDŁOWEGO

Pisze się ją na etapie centralnym (finał ogólnopolski w Gdańsku). Dostajemy tekst z wybranej epoki i musimy go przeanalizować, czyli odpowiedź na zazwyczaj cztery podane pod nimi pytania.

Pytania te mogą dotyczyć:

a) ustalenia datacji źródła (plus argumentacja, dlaczego według nas taka datacja jest poprawna)

b) podania, czego dotyczy źródło, o czym jest w nim mowa, co to za dokument (plus  argumentacja)

c) pytania inne, związane z tekstem, różne, w zależności od rodzaju tekstu źródłowego.

Na analizę tekstu źródłowego jest bodajże godzina. 

Prace pisemne na olimpiadzie są kodowane, a następnie sprawdzane przez egzaminatorów.

II. EGZAMIN USTNY

• na egzamin wejdź z uśmiechem, pierwsze wrażenie jest najważniejsze :D
• przemyśl swoją wypowiedź, zaplanuj ją, pomyśl, co po kolei powiesz
• mów płynnie, spokojnie, wyraźnie, nie za szybko, by można było Cię zrozumieć
• nie wahaj się, bądź pewny tego, co mówisz, bo pewność jest lepsza niż niepewność :) pewny siebie (ale nie nadęty, zadufany w sobie) człowiek sprawia dobre wrażenie na egzaminie.

Jak na razie to tyle, co pamiętam z moich tajnych wskazówek ;) Jeśli mi się coś przypomni, to uzupełnię post ;)

Pozdrawiam!